0 ‘zbekist0n sog‘liqni saqlash vazirligi toshkent tibbiyot akademiyasi m. Kariyev, R. Alimov
Download 24.3 Kb. Pdf ko'rish
|
|
14-jadval.
Bo‘g‘im lar yaralanishi S h ik a s tlo v c h i s ru ry a d tu r ig a k o ‘n 0 ‘q li, o s k o lk a li, kam k a lib rli o*q, n a y z a sim o n e le m e n t s h a r i k a l a r , Y ara x a ra k te rig a ko 'ra 0 ‘q te s h ib o 'tg a n K o 'r O 'q te g ib o ’t u v c h i B o ‘g 4 m g a o ‘q te s h ib k iru v c h i, Y u m sh o q to 'q im a shikastlanisiii d a ra ja sig a k o 'ra Y u m s h o q to 'q im a n u q ta s im o n y a ra s i Y u m shoq to 'q im a s e z ila rli sh ik a stla n ish i Y u m s h o q t o 'q i m a k e n g d e f e k ti b i l a n te s h ib k ir m a y d i g an y a r a la r S u y a k la r shikastlatiishi d a ra ja sig a k o 'ra S h ik a s tla n is h s iz B iroz sh ik a slla n ish li S e z i l a r l i s h ik a s tla n is h Y o n d o sh sh ik a stla n isli lar Y ir i k q o n lo m ir s h ik a s tla n is h li S h ik a s tla n is h s iz J a rro h lik y o rdam k o 'rs a lis h tezlig ig a k o ’ra G u r u h l a r E v a k u a tsiy a q ilis h k c r a k Bo‘g‘im lar yaralanishi klinikasi og‘ir o ‘tadi, ular uch un ko ‘p a s o ra t- lam in g rivojlanishi, m urakkab k ec h ish i, d avo m u d d atin in g u zo q lig i xosdir. Ikkinchi jahon urushi m a ’lum otlariga ko‘ra yirik b o ‘g ‘im la m in g teshib kiruvchi va teshib kirm aydigan yaralari asoratlari q o ‘y id a g ic h a boMinadi. A so ratlar 0 ‘q tesh ib oM uvchi 0 ‘q te s h ib o (tm a y d ig a n S h o k va q o n yo'qotish 3.1 0.7 Y u m sh o q to 'q im a yarasini yiringlashi 11.1 11.9 C h irish infeksiyasi 0.3 0,0 A n a e ro b infeksiya 3.7 0.8 S epsis 5,1 0.2 B o 'g 'im em piyem asi 6.1 0.2 K npsula flegm onasi 1.6 0.2 E pifiz osteom iyeliti 21 .7 2 ,5 B oshqa a s o ra tla r (fleg m o n alar. tro m b o fle b itla r, oqm alar). 3.3 2.1 www.ziyouz.com kutubxonasi Keltirilgan m a’lum otlardan k o ‘rishimiz m um kinki, o 'q o ta r quroldan b o ‘g ‘im yaralanganda asosiy xavf yara infeksiyasining rivojlanishi ekan: 17,9% o ‘q teshib o ‘tm aydigan b o ‘g ‘im yaralarida, 52,9% oyoq-qo‘1laming te sh ib o ‘tuvchi bo‘g‘im lar yaralari bilan b o lg a n yaradorlarga. 0 ‘q d a n te s h ib k irg a n y a r a la n is h y a llig ‘la n is h 0 ‘z g a ris h la ri b o ‘g ‘im larda quyidagi klinik form alarda kechadi: I. Seroz, seroz-fibri- n o z yalligManish. 2. Bo‘g ‘im n in g yiringli yallig lan ishi. 3. Panartrit, b o ‘g ‘im kapsulasi flegm onasi asorati sifatida parartikulyar flegm ona va abssess. 4. O steoartrit (epifiz osteom iyeliti). 5. C hirish panartriti. Infeksion asoratning rivojlanishi yaralanish xarakteri (oskolkadan y a ra la n g a n d a infeksiya o ‘q d a n yaralanganga nisbatan ko ‘proq rivojla- n a d i) va yaralanish jo y in in g a n a to m ik xususiyatiga b o g liq d ir. O g‘ir a so ra t: sepsis, anaerob infek iiy a, b o ‘g ‘im ichi yiringi, yiringli-chirish a s o ra ti ch a n o q son b o ‘g ‘im id a yelka va tirsak b o ‘g ‘im iga nisbatan ikki b a ro b a r ko‘p uchraydi. Bu asorat tizza va oyoq kaft b o ‘g ‘imi y a ra la n ish id a ham kuzatiladi. C h an o q -so n va tizza b o ‘g ‘im ida aso ra tn in g rivojlanishi va o g ‘ir k ec h ish i bo‘g ‘imni m urakkab topografik- a n a to m ik tuzilishi sabablidir. B o‘g ‘im o ‘q teshib o ‘tu v ch i yarasida klinik kechish b o ‘lishi m um - k in : 1. B ug‘im yaralanishi y o p iq shikastlanishi tipida aseptik kechishi. 2. Y opiq shikastlanish tip id a kechishi b o 'lib , keyin b o ‘g ‘im da yi rin g li jaray o n n in g q ay talan ish i va rivojlanishi. 3. O rganizm ni u m u m iy reaksiyasini turlicha ko‘rinishda yarala- n is h n in g erta davrida b o ‘g ‘im d a yiringli jara y o n n i rivojlanish bilan o ‘ta d ig a n o ‘tk ir davri. B o ‘g eim shikastlanganda yirik q o n to m ir va nerv tu tam i shikast- la n a d i. Q o ‘l b o ‘g ‘im i y a ra la n g a n d a qon to m ir 2,7% shikastlanadi, n e r v t u t a m 11,9% y a r a la n g a n d a k u z a tila d i. O y o q b o ‘g ‘im la ri shikastlangand a qon to m ir 4,6% h o ld a shikastlanadi, nerv tutam i 6,2% h o ld a shikastlanadi (Y .G .S h a p o sh n ik o v , 1984). Bu holda o g 'ir ke- c h u v c h i shok kuzatiladi. S h u b ilan birga yiringni va an aero b infek siy a rivojlanish ehtim olligi o sh ad i. B o‘g ‘im yaralanishi d iag n o stik asi u yoki bu b o ‘g ‘im m ahalliy sh i k astlan ish xarakterini ah a m iy a t b erib o 'rganish ga asoslangan: kirish va chiqish teshigining jo ylashishishni analiz qilib, yara kanali yo‘nalishi h a ra k a t chegaralanish d a ra ja sin i, b o ‘g ‘im da aktiv, passiv h arakat qil- g a n d a o g ‘riq analiz q ilin a d i. B o‘g ‘im ni teshib o 'tu v c h i yarasida un- d a n sinovial suyuqlik q o n a ra la sh chiqib turishi xosdir, nuqtali, ay- n iq sa b o ‘g ‘im ni ko‘r y a ra la rid a k o ‘chirishning oldingi bosqichlarida b u n d a y yaralarni b o 'g 'im g a te s h ib kirgan deb talq in qilib, shunga m u v o fiq davolash c h o ra la rin i k o ‘rish zarur. H D G va o rqada rentge- n o lo g ik tekshiruv o ‘tkazish t o ‘g ‘ri diagnoz q o ‘yishga yordam berdi. www.ziyouz.com kutubxonasi Ikkinchi ja h o n urushi yillarida o y o q panjasi o 'q bilan y a ra la n g a n y arad orlar 45,2% ni tashkil etg an , o ‘q p a rc h a la rid a n y a ra la n g a n la r — 51,3% , m inaportlovchi jaro h a tla r 2 ,7 % , 0,8% jaro h a tla rn in g s a b a b i aniqlanm agan. H am m a y aradorlar ic h id a oyoq panja suyagi s in is h i kuzatiladi. M inaportlovchi ja ro h a tla rd a y u m sh o q to ‘qim a bilan s u y a k b ir vaqtning o ‘zida jarohatlangan. 0 ‘q bilan jarohatlangan y a ra d o rla rn i davolash jaro h a t x a ra k te rig a bogMiq. 71,7% - faqat yum shoq t o ‘q im a shikastlanganda, y u m s h o q to ‘qim alari chegaralangan jarohatida va izolyatsiyalangan suyak s in ish n i 52,1% to ‘liq tuzalish boMgan. Y u m sh o q t o ‘q im alar va suyaklarni k a t - ta ja ro h a tid a 83,8% am putatsiya q ilin g an . Oyoq panja jaro h a ti hajm ining bogMiqligi: 1. S hikastlantiruvchi snaryad turig a ( o ‘q, snaryad parch alari, p iy o - dalarga q arshi m ina va b.). 2. Y aralanishning xarakteriga (te s h ib o 'tu v c h i, ko ‘r yara, te g ib o ‘tuvchi). 3. Ja ro h a tn in g sathiga (b a rm o q la r, o y o q -k a ft, oyoq-kaft o ld i). 4. A natom ik joylashuvga (yum sh o q t o ‘q im alar, suyaklar, b o ‘g ‘im la r jaro hati oyoq panjasining qism an uzilishi va h.k.). Ikkinchi ja h o n urushida o ‘q te k k a n ja ro h a tla rn i 40,4% ni t o v o n - ning yum shoq t o ‘qim asining ja ro h a ti y u m sh o q to ‘qim a va s u y a k la r 59,6% ni tashkil etgan. Oyoq p a n ja n in g m in apo rtlov chi ja ro h a ti e n g og‘ir ja ro h a t h isoblanadi. P iy o d a larg a q a rsh i m inalar p o r tla g a n d a portlash toMqini va metall p arch alari p a s td a n yuqoriga t a ’sir q ila d i. B unda quyidagilar b o ‘lishi m um kin: 1) lat yeyishlar; 2) yopiq sinishlar; ^ 3) lat yeb yirtilgan yaralar; 4) ochiq sinishlar; 5) oyoq panja qism lari va b o ld im in g uzilishi. Piyodalarga qarshi m inalar p o rtlash i natijasida olingan y a ra la r lat yeb yirtilishi, teri defekti shu bilan b ir q a to rd a oyoq panja s u y a k la - rining sinishiga h am olib keladi. Y ara b o ‘shlig‘ida asosan teri la x ta k la ri, kiyim , oyoq kiyim , s u y a k va m etall p a rc h a la ri b o ‘lishi m u m k in . J a r o h a t yangiligida — y a r a d a sinovial su y u q lik bilan sero z-q o p li a jra lm a c h iq a d i. K echk i d a v r d a jaro h a t atrofida va tubida nekroz t o ‘q im a ia r, ajralm a yiringli boM adi, shish b o ld ir va piyodalarga q arsh i m in a la r p o rtlag a n d a o y o q p a n - jaga ta rq a la d i. B utun oyoq — p a n ja y o k i h a r xil q ism lari u z ilis h i m um kin. Jarohatlovchi snaryad turlari va u n in g kinetik energiyasiga k o ‘ra oyoq panjaning o ‘q otuvchi qurollard an jaro h a tla n ish i turlicha b o l a d i : www.ziyouz.com kutubxonasi n u q ta li kichik ja ro h a td a n to k atta to‘q im alar defekti va suyaklarni k o ‘pIab sinishi bilan. B u tun oyoq panja yoki qism larni uzilishi bilan b o lg a n yaradorlar a lo h id a o g 'ir g u ruhga kiritiladi. D iagnostikada o ‘t och u v ch i qurollardan oyoq panjaning yaralanishi q uyidagi natijalar orq ali kuzatiladi: l)y aran in g joylashishi; 2) pay- p aslag a n d a oyoq p an ja suyagiga bosilganda oyoq pan ja b o ‘g ‘im larda passiv sust harakati; 3) o y o q harakatlarida m ahalliy o g ‘riq; 4) kirish va ch iq ish teshiklarini birlash tiruvchi chiziq. S uyak qism laridagi ja ro h a tla m in g joylashuvini tekshirish u chu n o y o q panjasini ikki p royeksiyada rentgenogram m a qilinadi. Ja ro h a t hajm ini h a m m a vaqt ham klinik m a ’lu m o tlar va rentge- n o lo g ik asoslar orq ali a n iq la b b o ‘lmaydi. K o ‘p hollarda ja ro h a t h ajm in i faqatgina b irlam ch i xirurgik ishlov v a q tid a aniqlash m u m k in . Q o ‘l-k aft y aralarig a n is b a ta n oyoq p a n ja y aralarid a infeksiya k o ‘p ro q rivojlanadi. H arbiy-dala sharoitida oyoq panjaning asoratlanishi quyidagi sabab- larg a bog‘liq b o ‘ladi: asosan o ‘rada yashash vaqtida to ‘qim alarga oyoq k iy im la r d a g i iflo s m i k r o b l a r tu s h is h i, s h u n in g d e k , q o n b ila n t a ’m inlan ish in in g sustlashishidir. Shuning uchun oyoq panjaning o ‘qli yaralanishlarida ko‘pincha og'ir yiringli jarayonni chuqurlikda suyaklar bilan oyoq panja osti muskullar orasida, oyoq-kaft b o ‘g ‘im lari, oyoq-kafl suyaklari oralig'i orasida yiringli artritlari bo‘ladi. O yoq-kaft boldir bo‘g‘imlarda yiringli prosess har doim birdaniga umum iy intoksikatsiya belgilarini beradi. 0 ‘q otuvchi qurollar natijasida olingan oyoq panjadagi yaralaiga tibbiy yordam berish. 1. Ja n g m aydonida b irin c h i tibbiy yordam . O yoq panjaning o ‘qli y a ra la n is h id a q u y id a g ila r b ajarila d i: 1) y a ra d o m in g jaro h a tla n g a n o y o g ‘idagi oyoq kiyim kesiladi va yechiladi; 2) yaraga aseptik bog‘lov q o ‘yi!adi; 3) arteriyal q o n ketish ida jgut q o ‘yiladi; 4) shpris - tyu- b ik d a n o g ‘riq q o ld iru v c h i d o r ila r y u b o rila d i; 5) a n tib io tik n in g ta b le tk a la ri beriladi; 6) tra n s p o rt im m obilizatsiya bajariladi; 7) sovuq boM gan vaqtlarda y a ra d o rla rn i isitish tad b ir-c h o ra la ri k o ‘ri!adi; 8) y a ra d o m i jan g m a y d o n id a n olib chiqiladi. 2. V rachgacha b o l g a n yordam . Yarani to zalab b o g 'lab q o ‘yish, tra n s p o rt im m obilizatsiya qilish. Q o ‘l ostidagi n arsalar bilan, o g‘riq qo ld iru v ch i va yurak q o n to m ir sistem asini yaxshilovchi m oddalar b e r is h , q o 'y ilg a n jg u tn i n a z o ra t qilish, so v u q b o 'lg a n fasllarida y a ra d o rla rn i isitish c h o ra la rn i k o ‘rish. B rTPga tran sp o rtiro v k a qilish- n i tash kil etish. 3. B irinchi vrachlik y o rd a m i (BrTP) tibbiy saralash vaqtida B rTP y a ra d o rla ri 2 g u ruhga ajratilad i: www.ziyouz.com kutubxonasi I guruh — oyoq panja ja ro h a tin i o ‘q otuvchi q u ro lla r b ila n y ara- langanda birinchi vrachlik y o rd a m ig a q a t’iy m u htojlar, B rT P b o g ‘lov xonasida (shok , o ktkir qon y o ‘q o tish ) k o ‘rsatiladi. II guruh - yengil y arado rlar, ularga tibbiy y ordam k o 'rs a tis h , B rT P saralovchi m aydonchasida yoki saralo v ch i-k o ‘ch iru v ch i p a la tk a - larida k o ‘rsatiladi. Ba’zi hollarda b o g ‘lov q o ‘yiladi va 0,5 m i s to lb n - yakka qarshi anatoksin, 1 yoki 2 mi 2% li p ro m edol e ritm a si y u b o - riladi. 4. M alakali tibbiy yordam (A T O ). T ibbiy saralash A T O d a o ‘q otuvchi qurollaridan oyoq panjasi ja ro h a tla n g an yaradorlam i 4 g u ru h g a b o ‘linadi: I guruh - o ‘q otuvchi q u ro ld a n oyoq panjasidan y a ra la n g a n d a to ‘xtatilm agan qon ketish yoki jg u t q o ‘yilgan y arad o rlar o g ‘ir y ara- langanlar u c h u n bogMov xonasida o p eratsiy a bajarishga y u b o rilad i. II g u ru h - o ‘q otuvchi q u ro ld a n oyo q p anjasi ja r o h a tla n ib , I I —III darajali shok (qon k e tish d a n ) b o i s a , shokka q arsh i p alata g a yuborilib, u yerda 1 - 2 soat sh o k k a qarshi m uolajalar q ilin a d i. Y ax- shi b o ‘lg a n d a n keyin og ‘ir y a r a d o r la r u c h u n b o g ‘lo v x o n a s ig a o ‘tkaziladi, u yerda yaraga b irlam ch i ja rro h lik ishlovi o ‘tk azilad i. III guruh - oyoq panjasining t o ‘q im alarin i keng sh ik a stla n ish d a n b o ‘lgan yaradorlar shok alom atlari b o ‘lm asa, operatsiya u c h u n ikkinchi navbatda yuboriladi. IV guruh — o ‘q otuvchi q u ro ld a n oy oq panjasi y aralan ish lari bilan k atta b o ‘lm agan kiruvchi va c h iq u v c h i teshigi b or, u sh b u b o sq ic h d a operativ davo sh a n b o ‘lm agan b e m o rla r H D G ga ko‘c h irilish g a ta y - yorlanadi. U yerda oyoqni m axsus davolovchi boMimlari bor. A TO da yarani birlam chi ja rro h lik ishlovga ko‘rsa tm ala rin i t o ‘g ‘ri aniqlash m u h im , chunki kichik k iruvchi teshigi boMgan va o zg in a to ‘qim a ja ro h a tla n g an yaralar y o p iq yarad ay bitib ketishi m u m k in . Ikkinchi ja h o n urushi m a’lu m o tlarig a k o ‘ra, oyoq p a n ja su y ak lari va yum shoq to ‘qim alari katta s o h a d a jaro h a tla n g an d a 96 % , su y a k - larn in g k o ‘p c h ilik sin ish larid a 53% , a lo h id a s in is h la rid a 3 3 ,7 % , yum shoq to ‘qim alarining ch e g ara la n g an ja ro h a tla n ish id a 2 2 ,6 % ida jarrohlik ishlovi berilgan. S h u n d ay qilib, oyoq panjasiga b irla m c h i jarrohlik ishlovi berishini o ‘q o tis h d a n jaro h a tla n ish in in g o g ‘irligiga b o g ‘liq. O yoq p anjaning o ‘q otuvchi ja ro h a tla rin i jarro h lik ishlovi b e rish um um iy qoidalariga ko‘ra o‘tkaziladi. U m u m iy og‘riqsizlan tirish u su l- laridan birini q o lla s h m aqsadga m uvofiq. T eri yarasini y u v ilg an d an s o ‘ng kesib kengaytirib uning c h e tla rin i tejam li kesib to z a la n a d i. Suyakning erkin b o lak lari va k o ‘rin ib tu rg an yog‘ ta n a c h a la ri olib tashlanadi. Suyakning o ‘tkir q irra la rin i kusachka bilan te ja m li tish la b olib tashlanadi va o ‘tkir yo‘li b ilan tekislanadi. www.ziyouz.com kutubxonasi T e rid a va payda osilib q o lg an uzilgan b arm o q la r olib tashlanadi. O y o q panjasid a tipik a m p u ta tsiy a o ‘tkazilm aydi. A m putatsiya sathi va usullarini faqat m axsus gospiîal bo‘lim larida hal qilinadi. O yoq p a n ja sin in g distal b o ‘lim id a k atta kesilishlar b o ‘lganda, kesilish sathi- g a q a ra b ja ro h a tg a b irlam ch i jarrohlik ishlovi bajariladi. Jarrohlik ish lo v id a n s o ‘ng oyoq p an jasi ch o k lar bilan tikilm aydi. O yoqlar gipsli s h in a b ilan m ahkam lanadi. 5. M axsus tibbiy y o rd a m (H D JG ). Oyoq panjasining jaro hatlari m ax su s boM im larda H D J G d a rentgenologik tek shiru v 0 ‘tkaziladi. S uyakdag i h am m a buzilishlarni k o ‘rsatib beradi, alo h id a yoîgan suyak p a rc h a la ri va yot ta n a n i h a m k o ‘rish m um kin. Ixtisoslashgan gospi- ta lla rd a o y o q panjasining o ‘q otuvchi qurollardan jaro h atlan ish in in g yiringli infeksiyalar bilan asoratlarnishiga qarshi davolash ishlari olib b o r il a d i (ja r o h a tg a ik k ila m c h i x iru rg ik o b ra b o tk a ). In fe k siy a n i y o ‘q o tish , g ran ulyatsiyalang an jaro hatlaiga teri piastikasi qilinadi. K a tta m iq d o rd a t o ‘q im a la rn i y o ‘q otish, q a c h o n k i oyo q p an jasi n in g fu n k siy asi y o ‘q o lg a n b o ‘lsa, y a llig 'la n ish so h a sid a a m p u ta t s iy a c h o r a la r i k o ‘rila d i, o x irg i m uolaja o rto p e d ik o y o q kiyim va p r o te z q ilin a d i. K o m p le k s d av o lash ta d b irla rid a fiz io te ra p iy a va d a v o la s h fizk u ltu ra si a so siy o ‘rin n i egallaydi. O y o q p an jasin i m us- t a h k a m l a s h d a va tik la s h d a d a v o la sh jis m o n iy ta rb iy a s i a so siy o ‘ r i n n i e g a lla y d i, u n d a n ta s h q a r i h a r a k a ti c h e k la n g a n tiz z a b o ‘g ‘im in i d a v o la sh d a va p ro fila k tik a q ilish d a t o ‘g ‘ri y u rish n i tik la s h d a h a m aso siy ro i o ‘y n a y d i. T a la b a m avzu b o ‘y ich a bilishi kerak b o lg a n am aliy k o‘nikm alar: 1. B rT P da tizza b o ‘g ‘im i o ‘q otuvchi quro llar bilan jaro h a tla n - g a n d a fu tlyar novokainli b lo k ad a qilishni bilish kerak. 2. 0 ‘q o tu v ch i q u ro lla r b ila n q o ‘l va o y o q ning yirik b o ‘g ‘im lari ja r o h a tla n is h id a tr a n s p o r t im m obilizatsiya v o sita la rin i o ‘tk azish n i b ilish i kerak. 3. Q o ‘l-kaft va o y o q -p a n ja suyaklari o ‘q otuv chi qurol jaro h a tid a im m o b ilizatsiy a vositalarini q o ‘yishni bilish kerak. V aziyatli m asala I. O d d iy askar S. 20 y osh , o ‘ng yelka b o ‘g ‘im idan o ‘q otuvchi q u ro lid a n ja ro h a tla n g a n . J a n g m aydonida aseptik bog‘lam q o ‘yilgan. Ô ‘ng q o ‘Ii b in t bilan gavdasiga m ahkam langan. J a ro h a t olgandan !,5 so a t key in B rT P ga tu sh g a n . 0 ‘zi yurib kelgan. T eri qo plam lari ra n g p a r. Pulsi d aq iq ad a 86ta. A Q B 110/60 m m sim . ust. B og‘lam y e c h ilg a n d a yelkasining o ld in g i yuzasida 0,5x0,6 sm , orqa yuzasida 1,5x2,5 sm li ch etlari y irtiq y ara bor. Q on ketishi venoz tip d a kam m iq d o rd a , o ‘ng yelka b o ‘g ‘im d a aktiv h arakat qila olm aydi. www.ziyouz.com kutubxonasi I. D iag n o z q o ‘ying va aso slan g . 2. P u n k t ich id a s a r a la s h n i o ‘tkazing. 3. T ibbiy yordam ni asoslang va yoriting. II. O ddiy askar T. 22 yosh. 0 ‘q o tu v c h i q u ro ld an ja ro h a tla n g a n - dan 2 soat keyin nosilkada B rT P g a k eltirilg an , og ‘ir ahvolda. S h ik o - yatlari c h a p oyog‘ini to ‘la bosa o lm aslig i, torm ozlang an , ra n g p a r, p u lsi d a q iq a d a 126ta, A Q B 7 0 / 4 0 . C h a p c h o v s o h a s i d a qon bilan h o ‘llangan bog‘lam , im m o b ilizatsiy a y o ‘q. BogMam o lin - gandan keyin: chov boylam idan 2 sm p astd a, o ‘rta qism ida o lc h a m la r i 1x1,5 sm b o ‘lgan ja ro h a t, chiqish te sh ig i k a tta ko ‘std an o r q a d a , o ic h a m la ri 4x5 sm , chekkalari yirtiq ja ro h a t. K o ‘zdan k e c h irilg a n d a arterial q o n ketish kuzatilm adi. C h a p o y o q tashqariga buralgan. B e- m or uni ko‘ta ra olmaydi. 1. D iagnoz q o ‘yish va asoslang. 2. P u n k t ich i saralash o ‘tk a z in g . 3. Tibbiy y o rd am hajm ini bayon eting. III. O dd iy ask ar M. 18 yosh. B rT P ga zam bilda o ‘ng tiz z a b o ‘g ‘im ining p arch ali jaro h a tid a n 1 so a t keyin keltirilgan. S o n n in g pastki 1/3 ga jg u t q o ‘yilgan. Tizza b o ‘g ‘im sohasidagi bo g ‘lo v q o n bilan shimilgan. O yoq taxta bilan im m obilizatsiyalangan. Puls d a q iq a d a lOOta, AQB 80/50 mm sim . ust. ten g . 1. D iagnoz q o ‘ying va asoslang. 2. P u n k t ichi saralash o ‘tk a z in g . 3. Tibbiy yordam hajm ini bayon etin g . www.ziyouz.com kutubxonasi XI bob. Q O ‘L-OYOQ QON TOMIRLARI JAROHATLARI H in d -X ito y fra n su z a rm iy a sid a yirik to m ir la m in g ja ro h a tla ri 2 ,5 % yarad o rlard a k u z a tilg a n . V yetnam dagi u ru sh d a A m erika a r m iyasida tom irlam ing jaro h a tla ri 2,5% yaradorlarda aniqlangan. T om ir- la r jaro h atlarin in g eng k o ‘p m iqdori oyoqlar to m irig a, u nd an keyin qoM lar tom iriga va 3 - o ‘rin d a b o ‘yin tom iriga to ‘g ‘ri keladi. Ikkinchi ja h o n urushida h a r xil so halardagi yirik arteriy alarnin g jaro hatlan ishi quyidagi nisbatda b o ‘lgan: bosh va b o ‘yin - 1,21%, ko‘krak - 0,54%, q o r in va to s — 1 ,1 3 % , q o ‘lla r - 3 8 ,5 % , o y o q la r - 56,47% (B .V .Petrovskiy, F .M .P lo tk in , 1995). O y o q -q o ‘l to m irla ri ja ro h a tla rin in g tasnifi. A w a l shikastlanishi- n in g 2 guruhi ajratiladi: l ) o c h iq ( o ‘t otuvchi) va 2) yopiq. A rteriya- n in g travm asi (jaro h ati) v e n a , nerv, suyak ja ro h a tla ri bilan birga ke- lish i m um kin. B unday arte riy an in g travm asi (jaroh ati) alohida ja ro - h a td a n farqli q o ‘sh m a deyiladi. Tomirlariing ochiq jarohatlari (sanchilgan, kesilgan, o ‘t o tish dan , b o sh q a jaro h atlar) xilm a-xillig i bilan ajralib tu rad i. T o m irlar ja ro h a t larin in g quyidagi g u ru h lari farqlanadi: 1) arteriy alar; 2) venalar; 3) arte riy alar va venalar ja ro h a tla ri. T om ir jaro h a tin in g xarakteriga ko‘ra: 1) to ‘liq ko‘nda!ang; 2) notoMiq ko'ndalang; 3) yakka teshib o ‘tuvchi; 4 ) tegib o ‘tuchi (y o n lam a ) jaro h a tla r. T o m ir s h ik a s tla n is h in in g tu rla rid a to m ir d a « te sh ik » la r yoki «oyn a» lar (d a rch alar) m av ju d b o 'lad i. Iekin shu bilan qo n oqim i saqlangan bo'ladi. Ja ro h a tn in g m exanizmi - m ayda parchalar va dag‘al n a rsa la r bilan shikastlanishi. Klinik jih atd an to m ir tu tam i zonasida o v a l form aga ega b o ‘lg a n yarali te sh ik c h a la ri boMadi. Y um shoq t o ‘q im alarga tarqalgan q o n g em ato m alar hosil qiladi. Lekin m agistral to m ir b o ‘ylab q o n o q im i saqlanadi. Bu sh ik astlar o ‘z in in g k o ‘ringan y axshilan ishi bilan aldam chi b o 'la d i va d iag n o stik a u c h u n qiyinchilik tu g ‘d irad i. T om irlardagi te sh ik la r gem atom a b ilan bekilib qolishi m um kin, biroq agar jarrohlik ishlovidan keyin yara yiringlasa, gem atom a erib ketadi va bu qayta q o n ketishiga olib keladi. Fenestrlovchi shikastiarning diagnostikasi u c h u n angiografiya k o ‘rsati!gan. O kq otuvchi q u ro llard a n foydalanadigan zam onaviy urushda to m ir- larn in g shikastlanishiga k o ‘p ro q o ‘q parchalari, sh arch alar va o ‘qlar b ila n yetkaziladi. M utlaq ko‘pgina ja ro h a tla r o y o q -q o ‘llarning tom irlari jaro hatlari b o ‘ladi, ular orasida k o ‘p in c h a son va taqim o sti arteriyalari shikast- lan ad i. Ju d a k o‘p h ollarda q o ‘sh m a jarohatlar: arteriy a va vena, arteriya va suyaklar, arteriya va n erv la m in g shikastlari u chraydi. Ba’zida esa www.ziyouz.com kutubxonasi uch ta um um lashgan jarohatlar (to m ir, suyak, nervlarning ja ro h a tla ri) kuzatilishi m um kin. Sharchali b o m b alarn in g va snaryad lam in g p a y d o b o ‘lishi bilan to m ir devorining katta defektlari boMgan ko‘pgina to m ir jarohatlari ko‘paydi, ular bilan barcha k o ‘krak b o ‘shliqlar organlarin in g jarohatlari birga boMadi. T om ir jarohatlarining klinik ko‘rinishiga ko ‘ra quyidagi turlari farq - lanadi: 1) birlam chi qon ketishisiz; 2) birlam ch i qo n ketishi b ila n ; 3) g em atom a hosil boMishi bilan; 4) m ahalliy q o n aylanishi b uzilish i belgilari bilan; 5) massiv qon va shok b ilan asoratlangan. T o m ir jaro h a tla rin in g klinik m anzarasi to m ir devorining sh ik a st- lanishi xarakteriga, shikastlangan arteriya kattaligiga, jarohat so hasin in g anatom o to p o g raflk xususiyatiga v enalarni q o 'sh m a shikastlari borlig i, suyak va nerv jarohatinin g b o r-y o ‘qligiga, yum shoq to ‘q im a la rn in g buzilish hajm iga, yaradorning um um iy ahvoliga va boshqalarga b o g ‘liq b o ‘ladi. A rteriya jaroh atlarin in g klinik m an zarasid a um um iy va m axaU iy belgilar farqlanadi. U m um iv belgilar: 1. Qon yo‘q o tish . 2. Shok. M ahalliv belgilari: 1. T om ir proyeksiyasi sohasida yaraning jo y - lanishi. 2. Tashqi qon ketish. 3. Y ara sohasida gem atom a hosil b o ‘lishi. 4. G e m a to m a pulsatsiyasi va unda shovqinlarnin g b o lis h i. 5. P eriferik tom ird a pu lsning sustlashishi yoki b o lm a slig i. 6. Shikastlangan o y o q - q o ln in g distal qism ida rangining o ‘zgarishi. 7. S uy ak-bo ‘g ‘im a p p a - ratining yoki nervning jarohatlashishiga b o g ‘liq b o ‘lm agan o y o q -q o ‘l faoliyatining buzilishi. G e m a to m a la r. Yirik tom irlarning ja ro h a tid a n kelib ch iq ad ig an g e - m atom alar k o ‘pincha pulsatsiyalanadi. Pulsatsiya jaro h atlan ish in in g b i- rinchi so atlarida paydo boMishi m u m k in , lekin k o ‘p in ch a b ir n e c h a k u n o ‘tg a n d a n keyin paydo b o ‘lad i va g e m a to m a b ila n t o m i r b o ‘shlig‘ining aloqadaligini ko‘rsatib tu rad i. S hikastlanishdan keyingi g em ato m a ustid an shovqinlar kam k u - zatiladi, ular ko‘pincha jarohatga bir n ec h a kun o ‘tgandan keyin p a y d o bo‘ladi. T o m ir shikastlanishida auskultativ belgilar paydo boMishi so x ta anevrizm aga aylangan gem atom aning shakllan ish i bilan tu sh u n tirilad i. Ko‘p hollarda yirik qon tom ir jaro h atlan sa, anevrizm a hosil b o ‘ladi. T ravm atik anevrizm a — bu arteriya b o 'sh lig 'in in g tu rg 'u n m ah alliy patologik kengayishi bo‘lib, arteriya d ev o rin in g m exanik sh ik astlan ish i natijasida hosil boMadi. Ular o ‘sm a b ila n , pulsatsiya bilan, x arak terli sistolik shovqin bilan, nervlarning bosishi b ilan paydo boMgan og ‘riq la r bilan, perifirik puis o ‘zgarishi bilan n am o y o n b o la d i. A rterio-venoz travm atik anevrizm ada ko‘p inch a b ir vaqtning o ‘z id a ikkala to m ir shikastlanadi, ko‘pgina h o llard a to m irla r y o nida ja r o h a t natijasida arterial va venoz sistema o ‘rtasida patologik anastam o? hosil boMadi. M agistral tom irlar shikastlanishi klinikasi yaxshi b ilin m ag a n d a www.ziyouz.com kutubxonasi diagnostika uchun arteriografiya qilish m uhim dir. K atta arteriya uzoq to m irn in g jarohatlanishi yoki bu qon aylanishi yetishm ovchiligiga olib keladi, bu ko‘pincha o y o q , q o l l a r jarohatining distal qism ida b o la d i. 0 ‘tk ir qon ay lan ish in in g buzilishi uchrashi va darajasi, to m ir tu - riga, kollateral to m irla rn in g jarohatlangandan keyingi holatiga bog‘liq. Jarohatlanishd an s o ‘n g q a n c h a ko‘p vaqt o ‘tsa, q o ‘l va oyoqlarda q o n bilan t a ’m inlanish yetishm ovchilik belgilari sh u n ch a yaqqolroq nam oyon b o ‘ladi. M agistral tom irlarning shikastlanishi natijasida dast- labki daqiq alard anoq yuzaga keladigan arterial ishem iya quyidagilarga bog‘liq: 1) sezilarli ishem iya va oyoq-qo‘l distal qism larida parasteziya; 2) ishem ik og‘riqlar, bu o g ‘riqlar paypaslaganda kuchaym aydi harn q o ‘i-o yoqlar im m obilizatsiya qilingandan so‘ng t o ‘xtovchi (nam oyi- shi) xususiyataga ega b o ‘lm ay di, gem atom alarga yem iriluvchi og‘riqlar q o 'sh ilad i; 3) rangparlik, key inroq , m ram arsim onlik, k o ‘karish yuza ga keladi; 4) q o ‘l va o y o q larn in g periferik qism larida m uzlash; 5) Y aradorda zo ‘rayib b o ru v c h i m ushaklarning parezi; 6) ch u q u r m u shak to'q im alarin in g o ‘zgarishi hisobiga m ush aklar kontrakturasi. 0 ‘tk ir ishem iya d in a m ik jarayon b o llib hisoblanadi. D astlab bu jaray o n qaytar jara y o n sifatid a b o ‘ladi. T o ‘qim alard a qon aylanishi n in g buzilishi va gipoksiya d ey arü k bir xil em as. Ishem iyaga ko ‘proq nerv to ‘qim alari chidam li b o ‘ladi. 6—12 soat ichida nerv to ‘qim asining ishem iyasini ortga q a y ta rish m um kin b o 'la d i. M u sh ak lar kislorod yetishm ovchiligi ju d a sezgir. M ushak to ‘qim alari 6 soatgacha ishe m iyaga dosh bera oladi. A rteriya shik astlan ish id a ishem iyaning davom iyligi vaqtga bo g ‘liq b o ig a n lig i u ch un dastlab k i vaqtlardayoq arteriyalar tekshiriladi. T om irlarning yopiq shikastlanishlari — okklyuziyalovchi shikast- lan ish lar ko‘pincha m agistral tom irlarni yopiq shikastlanishida kuza- tiladi: o y o q -q o ila m in g y o p iq sinishi va chiqishida. Sinish yoki chi- qish paytida arteriyaning lat yeyishi yoki bosilishida b o ‘ladi, b a’zan o ‘sh a zahoti qo n to m irn in g c h o ‘zilishi sodir b o ‘ladi, b un da uning devori shikastlanishi m u m k in . M exanik ta ’sirlarga to m irn ing ichki in tim a qavati uchraydi. Y opiq shikastlarda arteriyalarning yopilishi in tim ad a n adventitsiyaga q arab boradi. T om irni o ‘rta qavati ancha m exanik ta ’sirlarga c h id a m li, ju d a qattiq m exanik kuch b o ‘Igandagina butunligi buziladi. A dven titsiy a tashqi qavati b o ‘lib, tom irning eng m ustah kam qavati h iso b lan ad i. T om irning intim a va o ‘rta qavatining yorilishi arteriya o ‘zag in in g kontuziyasi deyiladi. A natom ik nuqtayi nazard an 3 ta darajasi an iq lan a d i: I - u aylanm asiga shikastlanm agan b o ‘lib, natijada ayrim d a rz ketishlar bor. I I - intim an in g sirkulyar shikastlanishi - in tim a n i yorilgan joylarida qon oqim i natijasida a r teriya devori yopiladi, b u esa to m ir ichi tro m b o zi hosil b o ‘lishiga sabab b o ‘ladi. III - a rte riy a n in g ichki va o ‘rta qavatining shikastla nishi. www.ziyouz.com kutubxonasi T om ir kontuziyasinng II, III darajasi tro m b o zg a olib keladi va arterial m agistral o ‘zakni o 'tk ir bekilishiga olib keladi. Bunday sh i- kastlanish turini okklyuziyalovchi deyiladi. Arteriyani ham m a qavatlarining shikastlanishi natijasida pulsatsiyalovchi gematoma hosil b o la d i, u esa travmatik anevrizm aga aylanib qoladi. Agar shu so h ad a vena ham shikastlansa, pulsatsiyalovchi g e m a to m a hosil b o ‘lm aydi. N atijada travm atik arterio v en o z anastam oz hosil b o la d i yoki arteriovenoz oqm a paydo b o ‘ladi, ya’ni arterial qon v en o z sistem aga tushib qo n aylanish sistem asida u m u m iy buzilishlarga o lib keladi. S hunday qilib, arteriya shikastlanishini okklyuziyalovchi tu rid a o ‘tk ir qon aylanish yetishm ovchiligiga olib keladi. Bu q o n ay lan ish y etish m o v ch ilig in in g o g 'ir turi h is o b la n a d i, shuningdek, o ‘tk ir to m ir ochilishi kollateriyalar hali tayyor b o ‘lm ag an h olatda paydo b o la d i, biz bilamizki, k o llateriy ala m i asosiy tash u v ch i bu — m ushaklar hisoblanadi. Lekin yopiq travm alarda ular ham shikastlanadi. Agar u yoki bu tom ir yoki m ushakni shikastlanishi qon y o ‘qotish bilan birga b o rsa, ya’ni gipovolem iya b o ‘lsa, o ‘sha sohada q o n aylanish keskin buziladi. 0 ‘tk ir ishem iya sindrom i rivojlanadi va o y o q -q o ‘Ilarda 3 - 4 s o a t- dan so‘ng qaytm as jarayonlar bo'ladi. B unday holat oyoq-qo‘lni g e m o - dinam ik am putatsiyasi deb nom oigan. S h u narsa aniqlanganki, q o n aylanishining o ‘tk ir yetishm ovchiligi natijasid a birinchi navbatda m u - shaklarda o g ‘ir o ‘zgarishlar kuzatiladi. B o sh q a t o ‘qim alar d e y a rli chidam li b o ‘ladi. Skelet m ushaklarida qon aylanishni o ‘tk ir yetishm ovchiligi n a t i jasida katta nekroz m aydonlari hosil boMadi. M ushaklar sarg‘is h -o q , yoki yashil-sarg‘ish rangga kiradi. Bu esa m ush aklarn i b o ‘yovchi m i- oglobin pegm entiga bo g ‘liq. Ishem iya b o lg a n m ushaklar qonam ayd i yoki ozgina qonaydi, u la r qisqarish va m exanik ta ’sirlarga javob b erm ay di. Lekin m akroskopik belgilar ishem iya b o ‘lgan m ushaklarning, o g ‘irlik darajasini a n iq la b berm aydi. M ushaklarni qaytish xususiyatiga ega ekanligini aniqlo v ch i tekshirishlardan gistologik — ekspress usuli a n iq m a ’lum otlarni b e ra d i, hattoki, m akroskopik o ‘lgan m ushak d eb h isoblagan bo‘lsa ham . Arteriya shikastlangan sohasidan tro m b o z boshlanishi m u m k in . O datda tro m b proksim al y o ‘nalishda o ‘sm ay d i. M agistral to m irla rd a trom b hosil b o ‘lishi distal yo‘nalishda b o ra d i, u n d an ketuvchi a rte ria l to m irlarn i b ek itib kollaterallarni ishga tu sh ira d i va natijad a q o n oqishini m agistral tom irda to ‘x tatadi. Bu esa arterial ish em iy an i progressiyasiga ■ va qaytm as jara y o n larg a o lib kelib, ja ro h a tla n g a n to m ird an periferiy ad a ko‘p roq uchraydi. Q on to m irla rn in g yopiq ja ro h a tin in g klinik a diagnostikasi. B u ko‘pincha o y o q -q o ‘llarning sinishi yoki c h iq ish i natijasida boMadi. www.ziyouz.com kutubxonasi Joylashgan sohaga io ‘g ‘ridan to ‘g ‘ri zarba kam hollarda arteriya yoki vena zararlanishiga olib keladi, odatda u lar siljigan suyak p ar- chalari bilan sh ik astlan ad i. Bu asosan yelka va son suyaklari distal m etaepifizlari sohasiga xarakterli. O y o q -q o in i y o p iq shikastlarida magistral arteriyalar shikastlani- shidagi tax m in iy aso siy klinik belgilar: 1) o g ‘riq birdan , ch id ab b o ‘lm aydigan, og‘riqsizlantiruvchi vositalar bilan bosilm aydigan, si- niqlarni tiklash yoki chiqishlarni to ‘g ‘irlash va q o ‘l-oyoq oxirlari im m obilizatsiyasidan keyin kam aym aydigan, o g 'riq shikast jo yid an distalroq joylashadi; 2) nerv tutam lari ishem izatsiyasi natijasida q o ‘l- o y o q distal q is m la rid a sezgirlik b u zilish i; 3) aktiv h a ra k a tla rg a qodirlikning buzilishi. Q o‘shim cha belgilar: 1) teri qoplam alarining b irdan oqarishi yoki sianozi; 2) a w a l an iq lan g a n periferik pulsning yo‘qoüshi; 3) oyoq- q o ‘lni teri qoplam alaridagi magistral arteriya proeksiyasi sohasida yopiq shikast joyida p ulsatsiyalovchi yoki katta g em ato m a (faqat to m ir b u - tu n iig i b u z ilg a n d a ) . B u s im p to m la r t o m ir o k k ly u z iy a lo v c h i shikastlanishi d iag n o zin i klinik jihatdan q o ‘yish uch un yetarlidir. Y u q o rid a s a n a b o ‘tilg a n s im p to m la r p a to g e n e z i q u y id a g i to ‘qim alarning o ‘suvchi ishem iyasi bilan b o g ‘liq: m uskullar, nervlar, fastsiyallar. T o m ir h a m ishem izatsiyaga uchraydi, elastiklik va trom bga qarshi xususiyatlarini yo‘qotadi. Diagnostika uchu n nervlarning ishem ik zararlanishi ju d a m u h im . Ishem ik sin d ro m rivojlanish ketm a-ketligi. Birinchi o ‘rinda og ‘riq turadi. Keyin sezgirlik buzilishini birinchi belgilari nam oyon b o ‘ladi, to butunlay og‘riq sezgisi yo‘qolgunga qadar. T o ‘qim aga igna san c h ish m um kin - b em o r t a ’sirini sezm aydi. Ikkinchi bosqich — h arak atlar buzilishi: oldin m uskullar kuchi sust- lashadi, keyin h arak at qobiliyati to to ‘liq ishem ik falajgacha yo‘qoladi. Bu holat qaytm as h o la tg a yaqin. Ishem iya bosqichi Ishemiya sindromi I Keskin b o lm a g a n og‘riq, sezgirlik pasaygan, aktiv harakatlar saqlangan. II Kuchli o g ‘riq, og'riq sezgisi buzilgan, aktiv harakatlam ing birdan susayishi III Azobli o g 'riq , sezgirlik yo ‘q, aktiv harak atlar y o‘q, passiv harakatlar saqlangan, m uskullar yum shoq. www.ziyouz.com kutubxonasi IV Azobli o g ‘riq, sezgirlik yo ‘q, passiv h arakatlar qilib b o ‘lm aydi. M uskullar q o tish i. Sanab o ‘tilgan sim ptom lar m usku llar h o latini doim iy te k sh irish g a sabab bo'ladi. A gar paypaslaganda m uskullar yum shoq, ko‘p b o im a g a n aktiv harakatlar b o ‘lsa, passiv harakatlar saqlangan bo'lsa, d em ak q o ‘l- oyoq hali yashashi m um kin. M uskullarning qotishi yoki zichlashishi, b o ‘g ‘im larda harakat c h e k - lanishi q o ‘l-o y o q sayri boMganidan d alo iat / R / darajali ish e m iy a d a m uskul to lalarin in g m a’lum bir qism i gistologik jih a td a n h a y o tg a layoqatli. (40% g ac h a) bunga b o g ‘liq h o ld a o p erativ y o ‘l b ila n m agistral q o n tom irlarda qon ay lan ish in i tiklashga h arak at q ilish m um kin. O m adi kelsa qo‘l-oyoq!am i saqlab qolish m u m kin , le k in . u to 'liq sog‘ay m ad i (kasaldan biologik protezga o ‘xshash n arsa o lish m um kin). Ishem iyaga u chragan to 'q im an in g o ‘ziga xos xususiyati: re v o sk u - lirizatsiy ad a t o ‘q im a la r shish i p a y d o b o ‘ladi. B u ning n a tija s id a to ‘qim alar shishadi, kapillyarlar kengayadi, q o n dim lanishi rivojlanadi. 0 ‘tk ir arterial ishem iya bilan tu sh u n tirila d ig a n m ik ro tsirk u ly atsiy a buzilishi o g 'ir o ‘zgarishlaiga sabab b o ‘lishi m um kin. Q o‘l-oyoqni ham m a segm entlari arterial q o n aylanishi tik la n g an d an keyin (yom on ahvolda) boldir qoladi, u yerda m uskullar u ch fastsial fu tly a rg a b e r k itilg a n . S h ish n a tija s id a m u s k u lla r o ‘z - o ‘z i n i b o ‘g ‘a y o tg a n d e k b o ‘ladi. S h u n in g u c h u n , a g a r re v o sk u liriz a ts iy a ish em iy ad an keyin kelsa, yo m o n o q ib a tla rin i k am aytirish u c h u n fastsiotom iya qilinadi. Q o ‘l-oyoq m agistral arteriy alarn in g shikastlanishini d av olash. Magistral arteriya o ch iq yoki yopiq shikastlard a b em orn i d a v o la sh d a 3 asosiy m asalani hal qilish lozim: 1-m asala — jarohatlangan o d a m n in g hayotini saqlash (qon oqayotganda — q o n oqishini to ‘x tatish va a s o - ratlari bilan kurashish); 2-m asala — q o ‘l-o y o q hayotchanligini sa q la b qolish - tezd a q o n aylanishini tiklash; 3-m asala - q o ‘l-o y o q fu n k - siyalarini tiklash, travm a natijasida qo n aylanishi buzilishini tik la sh . Shok va o 'tk ir qo n yo'qotish aso ratlarini davolash faqatgina u m u m iy terapiya pozitsiyasidan qaram ay, balki shikastlangan to ‘qim a h a y o t chanligini saqlab qoladigan tad b ir h a m d ir, g em odinam ik b u z ilish la r cheklanganda ham m a to ‘qim alarda q o n aylanishi va oksiginatsiya yax- shilanadi, sh u bilan birga shikastlangan q o ‘l oyoqda ham . Jaro h atla n g an paytdan b o ‘lgan vaqt — asosiy om il, u ja r o h a tla n gan arteriyani tiklash operatsiyasi n atijasini aniqlaydi. Bir q a n c h a ch e t el m u taxassislarinin g m a’lum otiga k o ‘ra, j a r o h atlan gan arteriyadagi tiklash o p eratsiy a lari b irin ch i 10 so at ic h id a www.ziyouz.com kutubxonasi o 'tk az ilsa , o y o q -q o ila r saqlab qolinadi. Ju d a kech m udd atlard a q o ‘l- o y o q jon sizlanishi 25% h o llard a uchraydi. V a q t-fak to r o p erativ usul d av o m id a m uh im hal qiluvchi aham iyatga ega. Shu bilan barcha o p e ra tiv aralashuv ishi o lib borishda qo n ay lan ish in in g obyektiv ah v o lin i va ja ro h a tla n g a n to ‘qim a hajm ini an iq bajarishi zarur. O y oq-qo‘1 qon tom irlarining ochiq va yopiq shikastlang andagi tibbiy yordam 1. Ja n g m aydonidagi birinchi tibbiy yordam . Oyoq-qoMdagi m a gistral tom irlarning shikastlanishida birinchi tibbiy yordam ning asosi q o n n i to ‘xtatishdan iborat. U , asosan, quyidagi y o ‘llar bilan to ‘xtatiladi: barm oq bilan bosib tu rish , q o ‘l yoki oyoqni m aksim al bukish h am da q o n to ‘xtatish uchun b osib turuvchi bog‘lam yoki jgut q o ‘yishdan iborat. Jaroh atg a aseptik b o g ‘lov qo ‘yiladi, og‘riqsizlantiruvchi m oddalarni qoMlash va q o ‘l osti- dagi vositalar bilan tran sp o rt im m obilizatsiya qilish shart. 2 . V rachgacha y o rd am (B rT P ) - bo g ‘lam larn i tekshirish va t o ‘g ‘irlash, tran sp o rt im m obilizatsiyani yaxshilash. K o‘rsatam alarga k o ‘ra yurak qon to m ir sistem asini yaxshilovchi m od d alar kofein, k o rd iam in va b o sh q alar qilinadi. Kerak b o i s a og‘riqsizlantiruvchi m o d d alarn i qayta yuborish kerak. BrTPga tezlik bilan ko ‘chiriladi. 3. Birinchi tibbiy yordam i (B rT P ). Tibbiy saralash vaqtida BrTP quyidagi guruh y arad o rlar ajratiladi. I guruh y arad o rlar - tashqi qon ketish t o ‘xtatiim agan, oldin q o ‘yilgan jgut bilan o ‘rta og‘ir qon yo‘qotishi b o ‘lsa yaradorlar bog'lov xonasiga yuborildai. I I guruh yaradorlar q o n oqish to ‘xtatilgan, yengil qon yo'qotganlar ularga tibbiy yordam ni saralash k o ‘chirish palatkasida yoki saralash m ayd o n id a qilinadi va tezlik bilan tibbiy k o ‘chirilib keyingi bosqichga o ‘tkaziladi. B rTPda qon tom irlari jarohatlangan ham m a yaradorlaiga antibio- tik, stolbnyak anatoksini, og‘riqsizlantiruvchi m oddalar yuborildi. Massiv qo n yo‘qotishda qon quyiladi va plazma o ‘rnini bosuvchilar qilinadi. 4. M alakali tibbiy yordam (A T O ). Oyoq-qoM larining magistral to m irlari jaro h atlan g an yaradorlarni malakali tibbiy yordam berish bosqichiga vertolyotda (41,9% ), sanitar avtom ob ild a (18,9% ), av- to tra n sp o rtd a (39,2% ) olib boriladi. 60% y arad o rlar ATOga o ‘rta o g ‘ir holda yoki og‘ir h o la td a olib kelinadi. T ibbiy saralash vaqtida yaradorlar 5 guruhga ajratiladi: 1 guruh — birinchi navbatda A TO da operativ davoga m uhtoj: q o n oqishi davom etay o tg an , tashqi qon ketishd a, vaqtincha jgut b ilan qon to ‘xtatilganda, q attiq tam ponada b o ig a n d a , o ‘sib boruvchi gem ato m a b o ‘lganda. www.ziyouz.com kutubxonasi li guruh - A T O da operativ davoga ikkin chi navbatda m uhtojlar: jarohat to m ir proyeksiyasi b o ‘ylab, 1-darajali ishem ik sindrom va boshqa klinik sim ptom lar magistral to m irlar shikastlanganligiga sh u b h a b o ‘lganda. M a’lum b ir holatd a, yaradorlar ko‘p lab tu sh g an d a bu kategoriya- dagilam i ixtisoslashtirilgan to m ir boMimlariga H D T G ga ko‘chiriladi. I I I guruh - o y o q -q o ‘l m agistral to m irla rin in g 3-darajali k o n tu - zion jaro h a tid a travm adan keyingi kritik v aq td a (6 soatgacha) va yaqqol b o lg a n ishem ik sindrom i bo‘lgan o p erativ davoga m u h to j yaradorlar ATOga o ‘tkaziladi. IV guruh — m agistral to m irla rn in g I—II darajali k ontuziyasi, ishem iyaning boshlang‘ich belgilari boMgan y arad o rlarn i tekshirish va davolash u ch u n m axsus qon to m ir b o ‘Iim iga - H D T G G B F g a k o'chiriladi. V guruh — term inal holatdagi y arad o rlarn i A T O da sim pto m atik davolanadi. S o‘nggi yillardagi jangovar h o la tin in g natijasida m alakali tibbiy yordam (68% ) k o ‘pgina yaradorlarga b irin ch i 6 soat davom ida ko‘rsatiladi. Jarroh ATOdagi yaradorlardan qon k etish n i batam o m to ‘x tatadi. Bu m aqsadga erishish uchun quyidagilar bajariladi: jarohatdagi to m im i ikki tom onlam a bog‘lash, tom im i y o n b o sh d an c h o k q o ‘yish, autovena bilan tom im i plastika qilish. U ru sh v a q tid a q o n n i b a ta m o m t o ‘x ta tis h n a fa q a t tib b iy ko‘rsatm alarga qarab, balki jan g holati, sh u n in g d ek t o ‘liq tekshirish o ‘tkazish u chun, jarro h n in g rentgenologik tayyorgarligi, dinam ik o p e - ratsiyadan keyingi holatni ko‘rib turishga q aratilg a n . T an olish k e- rakki, Ikkinchi ja h o n urushi vaqtida ideal usul bilan qon k etishni b a ta m o m t o ‘x ta tish 1,4% g in a q o ‘lla n ilg a n . 0 ‘sh a v aq td a q o n to ‘xtatishning asosiy usuli jarohatlangan tom irga bog‘lam qo‘yish 55,8% yaradorlarda q o 'llanilgan. Bunday holat Ik k in ch i ja h o n urushi v a q ti da Amerika arm iyasida q o ‘llanilgan. K atta q o n tom irga ligatura q o ‘yish natijasid a 50% y a ra d o rla rd a a m p u ta tsiy a q ilish g a to ‘g ‘ri k elgan . Koreyadagi urush vaqtida Am erika arm iyasi q o n tom irlarni tiklovchi operatsiyalar q o 'lla sh n i boshlagan. A m p u ta tsiy a 13%ga kam aygan. Vyetnam dagi u rushda ko‘pincha tiklovchi o p eratsiy alar q o 'llan ilg an 1,5% holatdagina ligatura usuli q o ‘llanilgan. 4 5,9% holatlarda au to v - enoz plastika q o ‘llanilgan, 37,7% h o latd a shikastlangan qon to m ir oxirini anastom oz qilingan. 8,7% da yonb o sh to m ir choki qo 'y ilg an. A m putatsiya qilish m iqdori 3,8% ga k am aygan. T o m ir choki q o id a b o ‘yicha atravm atik ch o k m aterial va igna y o rd a m id a q o ‘yilgan. Oxirgi yillarda tom irlarda operativ aralash u v vaqtinchalik p ro te z - lash yoki to m im i shuntlash nom i bilan y u ritila d i. A TO da bu o p e ra t- siya taxm inan 12% yaradorlarda o 'tk az ila d i. M alakali yordam to m ir- lam i katta defektlarida, oyoq va q o ‘lni d istal sohasida qon ay lan ish - www.ziyouz.com kutubxonasi ni yaxshilash u c h u n yaradorlarni transporlirovka qilish vaqtida m ax- sus yordam b o sq ich id a to m irni vaqtinchalik protezlash o ‘tkaziladi. Turli xildagi s u n ’iy q o n tom irlam i (politetraftoretilendan m axsus nay, qo n va uning o 'r n in i bosuvchilarni quyishda ishlatiladigan sistem a naylari qon to m ir choklari bilan birlashliriladi, b u nd a «oxiri oxiri- ga», «oxiri yonga» yoki oddiy ligaturalar q o ‘yiladi. O peratsiya n ih o y asid a tom irni m ushak va boshqa t o ‘qim alar bi lan yopib q o ‘yi)adi. M ahalliy va u m u m iy antibiotiklar m ajburiy. Q on to m ir plastik operatsiyasidan keyin yaradorlar reopoliglyukin, geparin, spazmolitiklar, q o n quyish va p lazm a o ‘rnini bosuvchi suyuqliklar ko ‘rsatm aga qarab olish kerak. A rteriya jaro h a ti va uzun naysim on suyakning sinishida yaradorlarning to m irin i qayta tiklash u c h u n suyak ichi kumigi yoki suyak usti frag m en tlarin in g fiksatsiyasi birinch i navbatda bajarilishi kerak (steijen, plastinkalar, vintlar va boshqlar). Magistral qon tom irlar shikastlanishida b irlam ch i am putatsiya q o ‘llaniladi, qachonki shu qon tom irlarning k en g shikastlanishi natijasida suyak va nerv oxirlarini ham s h ik a stla n ish i k uzatilgan h o llard a. Bu k o ‘rsa tm a la r a ralash radiatsion za rarla n ish id a yanada kengayadi. Magistral q o n to m irla r operatsiyasidan so ‘ng yaradorlar 6—12 soat kuzatuvga m u h to j boMadilar, chunki o y o q -q o ‘llarda qon aylanishi- ning yetarli d arajadaligini aniqlash uchun. Agar y arad o rn in g um um iy ahvoli yetarlicha qoniqarli bo 'tsa, u nda uni bir kun ic h id a s a n ita r tran sp o rtn in g biriga ko‘ch irish kerak. K o‘chirish v a q tid a tra n sp o rt im m obilizatsiyasi va c h o ‘zilgan jgut q o ‘yish kerak. Q o n tom irlarining o ‘tkir travm alarida zam onaviy davo- lashning asosiy p rin sip i anatom ik butunligini va shikastlangan qon lom irining funksiyasini tiklash. 5. M ax su s tibbiy yordam — qon to m irla r b o ‘limi M H D JG da ko'rsatiladi. M axsus tibbiy yordam ko‘rsatish bosqichida asosan, m a gistral qon to m irlari shikastlangan yaradorlar dastlabki soat yoki sutka- da kelib tu sh ad i. K linik, rentgenologik tekshirishlardan so ‘ng (angi- ografiya), qo n to m irla r boMimida turli xil rekonstruktiv-tiklovchi o p - eratsiyalar o ‘tk azilad i. B unda autovenoz plastika, alloplastika, qon tom irni ch e tid a n b o ‘lgan jarohatlarda q o n to m irlar choki q o ‘yish, anevrizm ani y o ‘q o tish va boshqalar. Jaro h at infeksiyalarining p ro - filaktikasi va d avolash uch un jarohatni d renajlash , an tibiotiklar, qon va plazm a quyish kerak. Tibbiy yordam ko ‘rsatishni to ‘g ‘ri tashkil etilganda k o ‘c h irish bosqichida yirik m agistral qon to m ir shik astlan gan yaradorlarni 82% qutqarish m um kin. www.ziyouz.com kutubxonasi XII bob. 0 ‘Q0TAR QUROLLAR BILAN JAROHATLANISH VA QO‘L-OYOQ YIRIK NERV 0 ‘ZAKLARINING YOPIQ SHIKASTLANISHI U c h ra s h d a r a j a s i : XX a s rd a n b o s h la b o 'q o t a r q u r o lla r bilan jarohatlanish va q o ‘l-oyoq yirik nerv o ‘z a k la rin in g shikastlanishi kam uchram oqda, urush vaqtidagiga ko ‘ra B irin ch i ja h o n urushida n e rv o ‘z a k la rin in g ja r o h a tla n is h i s ta tis tik a s i 1 , 5 - 4 % , A m erika ko'rsatkichiga ko‘ra 2% , fransuzlar - 1,2% b a rc h a ja ro h a tia r ichida tashkil qilgan. U rush davrida X asan k o'li atrofida b o ‘lgan u ru sh nerv o ‘zagi j a rohatlanishi, butun ja ro h a tia r ichidan 3% ni tash k il qilgan. Q o ‘l va oyoqlarning qurollar bilan shikastlanishini n erv to lalari jaro h ati 15— 20% tashkil etgan. U rush sharoitida nerv tolalarini yopiq sh ik astlan ish i nisbatan kam uchragan. S hikastlanganda nerv tolalarini t o l i q va qism an ja ro h a t lanishi kuzatiladi. Tasnifi: periferik nerv tolalarining sh ik astlan ish i o chiq va yopiq b o ‘ladi. O chiq jaro h atlan ish quyidagicha b o ‘ladi: kesilgan, yirtilgan, chopilgan, o ‘t ochuvchi q u ro llar bilan. Shikastlanganliklari kabi lat yeyishda h arn n erv tolalarini to ‘!iq yoki qism an butunligi buzilishi kuzatiladi. Morfologik o ‘zgarishlarga k o ‘ra: 1. ToMiq anatom ik uzilish. 2. Qism an uzilish. 3. Lat yeyish. T o ‘liq anatom ik davom iylikda nerv o ’zagining oxirlari ancha uzoq- lashib, yon tom onlarga qarab qoladi. N ervning proksim al uchida nevrom a hosil b o 'la d i. N erv tolalari chigallari periferik kesishda q ay ta hosil b o ia d i. N e rv oxiri esa ch a n - diqqa aylanadi. M a’lum bir an ato m ik q ism ning o ‘zgarishi natijasida nerv o ‘zagining yorilishi kuzatiladi. 0 ‘sha jo y d a n ev ro m a va chandiq hosil b o ia d i. Nerv o 'z ag in in g jaro h atlan ish i n atijasid a biriktiruvchi to ‘qim aning ko kp qism ida qavati saqlanadi. q o n quyilishi, uyulishi kuzatiladi va o ‘zak ichi nevrom asi hosil b o 'la d i. N erv o ‘zagining jarohatlangan joyi qism an shishgan, notekis va z ie h , shunday qilib, travm a natijasida nervning asosiy strukturasi b uzilad i. Bu k o 'p ro q to ‘qim a qavati chandiqlarida va nevrom aning h a r hil kattaligida va joylashishida kuzatiladi. N erv o'zag in in g an a to m iy asi to 'liq buzilgan- da nerv o ‘tkazuvchanligi h am t o ‘liq buziladi, ag a rd a qism an buzil- ganda esa m ushaklarining harak ati va m a 'lu m yerlard ag i sezuvehan- lik qism an saqlanishi m um kin. www.ziyouz.com kutubxonasi Bilak n e rv in in g shikastlanishi uning yelka suyagiga ko‘proq ya- qinlikda joylashganligi sababli, yelka suyagining pastki 1/3 qismi sinish- larida k u zatilad i. B unday holatda kaft va barm oqlarni aktiv yozish qobiliyati b u zilad i. Kaft osilib qoladi. K atta barm oqni yozishni iloji b o ‘lm aydi. B ilak p an ja b o ‘g‘im idan to 1, II va qism an III b arm o q - largacha teri sezuvchanligi tashqi to m o n d a y o ‘qoladi. T ir s a k n e r v in in g s h ik a s tla n is h i. T irsak nervining shikastlanishi suyaklardagi m a y d a m ushaklarning falaji bilan kuzatildi. V - IV va b a ’zan III b a rm o q la rn in g asosiy falangalari bukilm ay qoladi. Suyak- lar oralig‘idagi m ushaklarning falaji tufayli b arch a barm oqlarni va yozilgan h o latd ag i I barm oqni panjaga yaqinlashtirishni iloji bo'lm aydi. B ilak-panja b o ‘g ‘im id a n boshlab p anjaning kaft yuzasi sezuvchanligi yo‘qoladi, IV — V b arm oqlarning ichki yuzasi sezgisi yo ‘qolgan. Shu bilan birga ta s h q i yuzasi ham bu yerga u ch in ch i barm oq q o kshiladi. 0 ‘r t a n e rv n in g s h ik a stla n ish i. Bilak nervining shikastlanishi bilan borib, bilak b u k ilish i buziladi, tirsak to m o n ig a bukilib qoladi, pro- natsiyasi b u z ilib , 1, 2, 3-b arm o q lar «m aym un panjasi»ga o ‘xshab qoladi. S on n erv in in g shikastlanishi tizza b o ‘g ‘im ida sezish buziladi, sonning b u k ilish i susayadi, 4 boshli m ushak atrollyasi, tizza refleksi yo‘qolishi k u za tilad i. K ichik b o ld ir n e rv in in g sh ik a s tla n is h i. Bu oyoq kaftining osilib qolishiga olib kelib (tushib ketuvchi) ichkariga, oyoq uchi bilan yer- ni ilintirib o lis h i, to v o n d a yurib b o ‘lm asligi, tizzada va tov on da sezgi yo‘qolishi. K a tta b o ld ir n erv in in g s h ik a stla n ish i. T o v o n barm oqlarni b uku- vchi va o y o q p a n ja n i ichkariga buruvchi m ushaklarning falajini ch a- qiradi. A xillov refleks, boldir, tovon osti, b arm o qlarn in g orq a to m o - nida sezgi y o ‘q o lish i. Boldir orqa guruhi m ushaklarining atrofiyasi ro ‘y b eradi. B a rm o q la rd a yurib b o ‘lm aydi. 0 ‘tirg ‘ich n erv n in g shikastlanishi. O yoq panja va b arm oq larn ing to ‘liq falajiga o lib keladi. Suyak y o p iq sinishlari va nervning shikastlanishi 1 ,5 -7 ,6 % yara- dorlarda u ch ray d i. M exanizm i: sin ish va chiqishlarda, nervning shikastlanishi, y a ’ni c h o ‘zilishi, siq ilish i, uzilishi b o ‘lishi m um kin. Jarrohlik am aliy otlari- da nervning sh ik astlan ish i kam u chrab turadi. D avolash. S uyakchalarning repozitsiyasi, chiqishni to ‘g‘rilash, nerv siqilishning b o ksh atilish i, 3—4 oy reinnervatsiya b o lm a s a o peratsiya qilinadi. N e r v va p a y la rn in g q o 's h m a ja r o h a tla r i B arm oqlarn i b ukuvchi paylari va nervlari bilakni pastki 1/3 qis- m ida. U la r sh u d arajad a yaqin jo ylashganki, ularda alohida ja ro h a t www.ziyouz.com kutubxonasi juda kam uchraydi. S huning u ch u n p ay va n erv u chlarini b ir-b irig a tikib q o ‘ym aslik u c h u n nerv va pay ning k o 'n d a la n g kesm asidan q o n la x ta la r in i o lib ta s h la s h k e ra k . B u n d a u l a r n i n g ra n g id a g i va to ‘qim asidan farq: payning rangi sarg‘im tir y altiro q b o 4Isa, n erv la r- ning rangi kulrang yaltiraydi. A w al payga ch o k q o ‘yiladi, so ‘ng nerv ox irlarig a epinevral c h o k q o ‘yiladi. Jaro h a tla n g a n nervni tikish to la n in g h o latig a, sh ik astlan g an nerv oxirlarning rezeksiyasi sifatiga va oxirlarn in g bir-b iriga an iq , m os keltirilib tikishga bo g ‘liq b o la d i. N erv o x irlarin in g tikiiishi natijasi bir necha yillardan s o ‘ng yuzaga keladi. Q o ‘I va oyoq nerv tolalarining o ‘q o ta r q u ro l ja ro h a tid a (y o p iq ) ko'rsatiladigan tibbiy yordam . 1. Jang m aydonidagi birinchi tibbiy y o rd am . B unda faqat q o ‘l- oyoq jaro h ati xarakteriga mos ravishda 1-y o rd a m k o ‘rsatiladi, o ‘q o ta r q u ro l ja r o h a ti (s in g a n d a ) o lin g a n d a a s e p tik b o g ‘lo v q o ‘y ila d i, ko‘rsatm alarga q arab q o n to ‘xtatiladi, ja ro h a tla n g a n o y o q -q o ‘l im - m obilizatsiya q ilin a d i, og‘riq siz la n tirila d i. T a b le tk a li a n tib io tik la r beriladi, B rTPga k o ‘chiriladi. 2. Vrachgacha b o ‘lgan yordam (B rT P). B u yordam ning hajm i oy oq yoki q o ‘l ja ro h a tla rid a g i um um qabul q ilin g a n ta d b irla rd ir. O ld in q o ‘yilgan b o g la m n i qayta bog‘lanadi yoki to ‘g ‘rilanadi. Tabel v o sitalar bilan transport im m obilizatsiyasi, jgut q o ‘yilishi tek sh irilad i, q a y ta og‘riqsizlantirish va antibiotik terapiya bajariladi, B rT P ga ko‘chiriladi. 3. Birinchi vrachlik yordam i (B rTP). S hu ja ro h a tla ig a xos ravishda tibbiy saralash o ‘tkaziladi. Ja ro h a tla n g a n la r 3 g u ru h g a b o ‘linadi. B rTP shifokori periferik nerv ja ro h a tin i h a r d o im h am a n iq la y olm asligiga sabab, oyoq yoki q o ‘l h a ra k a tin in g ch ek lan ish i ja ro h a t holatiga ham bog‘liq b o ‘ladi. Jaro h atn in g k an a lin i, kom pleks b ah o lash dastlabki diagnoz q o ‘yishga nerv ja ro h a tin i an iq lash g a y ordam b erad i. Periferik n ervlar jarohatidagi B rT P d a o ‘tkazilad ig an m axsus ta d - birlar quyidagilar: futlyar va o ‘tkazuvchi an e ste z iy a qilish, oyoq yoki q o ‘lni tab el v o s ita la r bilan tra n s p o rt im m o b iliz a ts iy a o ‘tk a z is h . O g‘riqsizlantiruvchi p rep aratlar yuborish. Q o lg an ta d b irla r shu x a ra k - terli jaroh atlard ag id ek b o la d i. 4. M alakali tibbiy yordam (A TO ). Y irik q o n to m irla r su y a k la r b o ‘g ‘im larining yaralanishlari, yum shoq t o ‘q im a la rn i katta b u zilish - lari nervlar shikastini aniqlashni ancha qiyinlashtiradi. Q oM -oyoqlarning yaralanishida ja rro h lik taktikasi qon oqish ig a, sh o k k a qarshi va y a ra infeksiyasining o ld in i olishga, y a'n i yaraga b irlam ch i ja rro h lik ishlovi berishga qaratilgan. B unda oMik to ‘qim ani kesib olib tash lash, su y ak va m etall p arch alarin i olib tashlash va t o ‘liq g em o staz o 'tk a z is h g a aham iyat beriladi. A T O da o ‘tkaziladigan tib b iy saralash ni o y o q va q o ‘i jaro h atlari o rasida alohida periferik n e rv la r ja ro h a tla ri a jra til- www.ziyouz.com kutubxonasi m aydi. P eriferik n e rv la r ja ro h a t tahlil q ilin g an d a yakuniy diagnozi birlam chi xirurgik ishlov vaqtida q o ‘yish m u m k in Birlam chi xirurgik ish lo v b e ris h v a q ti d a a n iq d ia g n o z q o ‘y ish u c h u n a g a r n e rv k o ‘rinm ayotgan b o ‘lsa ataylab m ushaklar orasidagi nervlam i ajratib ko'rish tavsiya etilm aydi. C hunki nerv jaro h atin i klinik belgilari nervd- agi xirurgik am aliy o tg a asos b o ‘la olm aydi. S h un day qilib, A T O sharo itid a periferik nervlar jaroh atig a erta operativ aralash u v o ‘tkazilm aydi. Agarda birlam ch i jarroh lik ishlov jarayonida nerv n i a n a to m ik butunligi buzilm agan hollardan m ustasno ravishda, b u n d a y h o lla rd a nervda birlam chi c h o k q o ‘yilib, jaroh atg a ishlov berilgach, o y o q yoki q o lg a patologik h o latd a im m obilizatsiya oldini olishni o ‘zi yetarli. O y o q -q o ‘Ilarga fu n k sio n al jih atd an qulay b o ‘lgan holatni berish u c h u n oddiy n a rv o n sim o n shinalardan yoki gipsli langetalardan foy- dalanish m um kin. O p eratsiy a vaqtida nerv o ‘zaklarini barcha topilgan shikastlanishlari k asallik tarixnom asiga hujjatlantirilishi kerak. Bu y a ra d o rla rn i m axsus davolash b osq ich ida paydo b o ‘lgan sa- vollam i hal qilish u c h u n yordam beradi. 5. Ix tiso slish tirilg an tib b iy yordam H D J G n ing neyroxirurgiya b o lim id a k o ‘rsatiladi. N eyroxirurgiya b o ‘lim id a nerv shikastlanishlarining xarakteri an iq - lanadi. J a ro h a td a in fek sio n jarayonning y o ‘qo tishig a erishiladi. B un- d an keyin o p eratsiy a g a k o ‘rsatm alar hosil qilin g u n ch a faol m edika- m en to z davolash b o sh la n a d i. Agar konservativ d avo sam arasiz b o ‘lsa, u n d a yara b itg a n d a n 8 haftadan keyin o peratsiya qilish kerak. N erv choki periferik n e rv la m i tiklovchi jarro h lik n in g asosiy usuli hisobla- nadi. O peratsiya tu rla ri: 1. N erv ning b irla m c h i choki nerv ch o k in i y araning birlam chi ja r ro h lik ishlovi b ila n b ir v a q td a am alga o s h irila d i, k a m d a n kam q o lla n ila d i. 2. N ervning k ec h ik tirilg an choki: a) erta — sh ik a stla n ish d a n keyin birinchi haftasida; b) kechki — sh ik a stla n ish d a n 3 oy o ‘tg a n d a n keyin. N erv ja r o h a tla n is h id a sh o sh ilin c h o p e ra ts iy a ta la b etilm ay d i. Shoshilinch o p eratsiy a faqatgina nerv yoki nervlam i o 'sib boruvchi gem atom a bilan suyak paralichlari bilan bosilishi, nervlam ing arteriya, vena q o ‘sh m a y aralan ish larid a shikastlanishlarida ko ‘rsatilishi m um kin. O peratsiy an in g m aq sad i — nervni ishem ik bosilishidan shikastla- n ishining o ld in i olish. N erv lar va su y ak sin ish in in g q o ‘shm a shikastlanishlarida birinchi navbatda ja ro h a tla n g a n suyak osteosintezi o ‘tkaziladi. Q ulay sh aro it- d a nerv o ste o sin te z d a n keyin tikiladi. O peratsiyadan keyin periferik nervlarda m edikam entoz (prozerin, www.ziyouz.com kutubxonasi vitaminlar) va fizioterapevtik davo ko'rsatiladi, b u n d a nerv o ‘zagini elek- trostimulyatsiyasi, massaj, davolovchi jism oniy tarb iy a va b. N ervlarni o ‘q o tu v ch i qurollardan ja ro h a tla n is h id a operativ davo- lash kerak. N erv ch o k id a n keyin reg en eratsiy an in g birin chi alo m at- lari 3—4 oydan keyin paydo b o ‘ladi. A w a l o g ‘riq va h aro rat sezgisi, keyin esa harakat tiklanadi. Taktil sezgining tiklanishi 2—3 yildan k ey in s o d ir b o ‘ladi. D ars m avzusi b o 'y ich a talab a bilishi k e r a k boMgan am aliy k o ‘nikm alar 1. B rTP da tash q i qon ketishini shu y e rd a k o ‘rsatilgan ham m a usullar bilan v aq tin ch a lik to ‘xtatishni bilish k erak: arteriy ani q o ‘l b i lan bosish, o y oq-qo‘llarini m aksim al bukish, bosuv chi bog'lam qo‘yish, q o n to ‘xtatish qisqichi q o ‘yish, jaro h a tn i q isu v ch i ta m p o n a d a q o ‘yish va jgut q o ‘yish. 2. B rTP bog‘lov x o nasid a o y o q -q o ‘llarn in g fu tly a r va o ‘tqazuvchi novokain blokadasini qila olish kerak. 3. O yo q -q o ‘llarni im m obilizatsiyasini tab el v o sitalari bilan am alga oshirisli kerak. H o latiy m asala la r I. Oddiy A skar I. m ina parchalari b ilan c h a p o yoqni pastki 1/3 qism idan ko‘r yaralandi. S hu zahoti arterial q o n k etish so dir b o la d i. 0 ‘zi son arteriyasini bosib tu rd i, songa in s tru k to r jg u t q o ‘ydi, B rTP ga 1 soatdan keyin nosilkada im m obilizatsiyasiz yetkazilgan. Ahvoli o ‘rtach a og‘ir, o q arg an . Puls 1 daqiqada 120 ta , t o ‘liqligi kam , A /B 7 0 /4 0 m m sim . ust. Y arada b o g ia m qo n b ilan sh im ilg an . C hap oy oqni mustaqil ko‘ta ra olm aydi. 1. D iagnoz q o 'y in g va asoslang. 2. Punkt ichi saralash o ‘tkazing. 3. Tibbiy yordam tashkil etin g va izohlang. II. Leytenant K. chap oyog 'id an o ‘q ja ro h a tid a n so ‘ng 3 soat o ‘tgandan keyin BrTPga nosilkada yetkazilgan. A hvoli qoniqarli. Puls 1 daqiqada 90 ta, A /D 120/80 mm.sim.ust. C h a p boldirida qon bilan shimilgan b o g ia m bor. U yechilgandan keyin b o ld irning o ‘rta 1/3 qis- m ida o krtacha kattalikdagi kirish va chiqish teshiklari ko‘rilgan. Boldir- ining yumshoq to ‘qimaIari hajmi jihatdan kattalashgan. U ning ichki orqa yuzasida paypaslaganda pulsatsiyalanuvchi shish, u ning ustida shovqin eshitiladi. Bu bilak arteriyasining pulsatsiyasi b ilan b ir xil. Tovon issiq, yengil sianotik. O rqa katta boldir arteriyasining pulsatsiyasi ichki to'piqda aniqlanm aydi. Boldir sohasida patologik h arak atch anlik yo'q. 1. D iagnoz q o ‘ying va asoslang. 2. Punkt ichi saralash o 'tk az in g . 3. Tibbiy yordam tashkil eting va izohiang. www.ziyouz.com kutubxonasi III. O ddiy ask a r V. chap yelkaning o ‘rta 1/3 qism ining m ina par- chalari bilan yaralanishidan so‘ng 3 soat o ‘tganidan keyin BrTPga kelgan, jan g m ay d o n id a yaraga aseptik bog‘lov q o ‘yilgan. Q o‘li ro ‘mol bilan im m obiiizatsiya qilingan. U m um iy ahvoli qoniqarli. Puls 1 da- qiqada 80 ta, A /B 130/60 m m .sim .ust. C h ap yelkasidagi b o g la m qon bilan ozgina sh im ilgan. Bilakni va barm oqlam i yoza olmasligi kuza- tiladi. Y elkaning tashqi yuzasi, bilak va kaftning tashqi yuzasida sezuv- chanlik yo‘q. C h a p yelka sohasidagi patologik harakatchanlik y o‘q. 1. D iag n o z q o ‘ying va izohlang. 2. P unkt ic h i saralash o ‘tkazing. 3. T ibbiy y o rd a m hajm ini tashkil qiiing va asoslang. IV. O ddiy a sk a r P. o ‘ng bilak b o ‘g ‘im ini teshib o ‘tuvchi o ‘q b i lan yaralagan. J a n g m aydonida u nga aseptik b o g ‘lov q o ‘yib, ro ‘m ol bilan im m o b iiizatsiy a qilingan. B rTPga 3 so atd an keyin olib kelingan um um an ahvoli qoniqarli. Tirsak b o ‘g ‘im ida aktiv va passiv harakatlar keskin c h e g a ra la n g a n va og‘riqli. 1. D iag n o z q o ‘ying va asoslang. 2. P u n k t ic h i saralash o ‘tkazing. 3. T ibbiy y o rd a m hajm ini tashkil qiiing va asoslang. S avol va to p s h iriq la r 1. U ru sh d a yirik magistral tom irlarning o ‘qdan jarohatlanish foizini bayon eting. 2. O y o q -q o ‘l yirik to m irla r jaro h a tla rin in g u m um iy tasnifi. 3 .T o m irla r ja ro h a tin i okklyuzion turiga xarakteristika bering. 4. A rteriya kontuziyasining 1, 2 va 3-darajasiga an ato m ik xarak teristika b erin g . 5. T o m irla r ja ro h a tin in g turiga xarakteristika bering. 6. O y o q -q o ‘I ishem iyasi klinik belgilarini izohlang. 7. O y o q - q o ‘l m a g is tra l a r te r iy a s i ja r o h a t la n g a n d a y o rd a m ko‘rsatuvchi v ra c h n in g vazifasi. 8. Yirik arte rial to m irlar jaroh atlang anda tiklash operatsiyalari turini ayting. 9. Y irik q o n to m irla r ja ro h a tla n g an d a birin chi tibbiy va vrach- gacha b o ‘lgan y o rd a m hajm ini izohlang. 10. B rT P d a m agistral q o n to rn ir ja ro h a tla n g a n d a tibbiy yordam hajm i va vazifalari. www.ziyouz.com kutubxonasi M a g istra l to m irlar ja ro h a tla n g a n d a ATO tibbiy s a r a la s h va ixtisoslashgan ja rro h lik yordam i M ashg’ulot maqsadi. (B rTP) tibbiy punktida birin chi v rachlik yor- d am ining tarkibi, yaradorni tib b iy saralash asoslari, k o m p le k t — tabel vositalar vazifatarí tashkillashtirilgan strukturasini o ld in d a n o ‘rganish talabalarga saralash va bog'lov, B rT P ni yoritishni, y arad o rlarn i saralash b o ‘y ic h a a m a liy ish la r va u la rg a b irin c h i v r a c h lik y o rd a m in i ko 'rsatish n i o ‘rgatish. Asosiy o ‘quv savollar: B rT P n in g tashkiliy stru k tu ra si, vazifalari, kuchlari va vositalari. Saralash k o 'c h irísh va bog'lov x on asin i yozilishi, BrTPda tibbiy saralash tashkil qilish, qabul qilish - saralash b o g lo v d a birinchi vrachlik yordam ini k o ‘rsatish uchun ish larni tash k il qilish. B rT Pning tibbiy hujjatlari. M ash g ‘uIot ko‘rsatish usuli: H arbiy kafedra d ala s h a ro itid a o rto - pediya, travm atologiya va H D J bilan birgalikda o ‘tkaziIadi. Talabalarga B rT Pning asosiy b o 'lin m alari, saralash va b o g 'lo v b o 'lin m a la rin in g yozilishi o 'rg an ila d i. B rTPga y a ra d o rla r oqim j k e lg a n d a ta la b a la r o 'q itu v ch i nazorati ostida tibbiy saralash o ‘tkaziladi. B irin ch i tibbiy y o rd a m va h a r xil k a le g o riy a d a g i y a ra d o rla rg a tib b iy y o rd a m ko'rsatiladi. Kerakli tibbiy h u jja tla r tuziladi. Am aliy m ashg‘ulotni tash killashtirish. Jadvaliar: BrTP tashkiliy tuzilm asining sxemasi, « B rT P n in g tashkiliy stru kturani sxemasi», «B rTPga tush gan y aradorlar sa ra la sh sxem asi». K om plekt - tabel vositalar, a v to b o g io v ( U s t - 5 6 ) , la g e r p alatka- lar, dala jihozlari, B rTP u c h u n hujjatlar (birlam chi tib b iy k arto ch k a) saralash m arkalari, saralash va k o 'c h irish bo'lim i: a) saralash posti — SP; b) saralash m aydonchasi — SM ; d) qabul qilishni saralash - QS; e) k o 'c h irish va maxsus ishlov berish m ay do nch asi. Saralash va ko‘chirish b o 'lim in in g ishini tibbiy saralash va evakuat- siyaga fayyorlashdan iborat. Tibbiy saralash — y aradorlarni tibbiy yordam ga va d a v o k o 'c h irish ishlarini qo'llashiga qarab g u ru h larg a ajratadi. Saralash maqsadi — profilaktika, davolash, o ‘z v aq tid a o 'tq a z ish — ko'chirish. Tibbiy saralash - 185 3 -1 8 5 6 -y ili Q rim u ru sh id a N . í. Pirogov to m o n id a n birinchi b o ‘lib q o 'lla n ilg a n . Tibbiy s a ra la s h n in g 2 turi m avjud: 1) punkt ichidagi; 2) tran sp o rtli k o 'c h irish . Punkt ichidagi saralash — yaradorlarga zaru r b o 'lg a n tib b iy yor- dam ning xarakteri va hajm ini q o lla s h n i belgilaydi. P u n k t ichidagi sar- alashda - rangli m arkalardan hujjat toMdirishda fo y dalaniladi. T rans port ko 'chirishdan maqsad — yaradorlar boshqa yerga qaysi transport www.ziyouz.com kutubxonasi tu rid a, q a c h o n va qay h o la td a yetkazilishi nazorat qilinadi. Tibbiy saralash n i saralash postida san itar-in stru k to r - dozim etrist olib boradi. P u n k t ichidagi saralashda y arad o rlar ikki guruhga b o ‘linadi. B rT P d a tibbiy-taktik sh aro itg a qarab ish uch variantda olib bori- ladi: 1. Y irado riarn i og‘irlik darajasig a qarab birinchi tibbiy yordam berish. 2. H a m m a yaradorlam i qabui qilish, a w a lo , hayoti xavf ostidagi y a ra d o rla rg a yordam berish. 3 .B irin ch i tibbiy yordam k o ‘rsatish va so‘ngra ko‘chiriladigan yara- d o rla rn i q a b u l qilish. B rT P d ag i m avjud narsalar: B—1— 100 ta y arador va kuyg an lar u chu n steril bog‘Iov m aterial- lar; B—2 — 50 ta im m obilizatsiya u ch u n standart tran sp o rt shinalari; B — Download 24.3 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|