0 ‘zbekist0n sog‘liqni saqlash vazirligi toshkent tibbiyot akademiyasi m. Kariyev, R. Alimov
Download 24.3 Kb. Pdf ko'rish
|
|
2 -9 s m g a c h a
10 sm k o ‘p A - sa n ch ilg an , ch o p ilg an I A I I A I I I A В - lat y eg an , uzilgan I В I I В II I В V - ch ap la sh ib ketgan, e z g 'ila n g a n I V I I V I I I V S in ish dig n o zi m axsus tib b iy y o rd am b o s q ic h id a ikki p ro e k - siyadagi re n tg en o g ram m a b ila n tasd iq lan ish i k e ra k . S h u n g a b o g 'liq h o ld a q o ‘shni ra y o n la rd a o y o q - q o ‘l s in is h la rid a u n in g im m o b ili- z a tsiy a sin i q ilish , a n a lg e tik la r q ilish , o c h iq s in is h la rd a a se p tik www.ziyouz.com kutubxonasi b o g ‘lam q o ‘y ish , sto lb n y a k k a q a rs h i a n a to k s in va a n tib io tik q i- lish , k o ‘rs a tm a b o ‘lg a n d a s h o k k a q a rsh i c h o ra k o ‘rish va y a ra - d o ria rn i k o ‘c h iris h . S u y ak larn in g o ‘q o ta r q u ro lla rd a n sinishlari, u chrash i. Ikkinchi jah o n u ru sh id a 70% bem o rlar o ‘q o ta r qurollardan o y o q -q o ‘li jaro - h a tla n g a n , 1/3 qism i esa u z u n n a y sim o n su y ak larin in g o ‘q o ta r q urollardan jaro h a tla n ish i h a r d o im yodda tutiladi, seg m entd a y u m - shoq t o ‘q im a q a n c h a ko‘p b o ‘lsa, suyak shunch a kam ja ro h a tla n ad i. Son suyagining yaralanishida suyak jarohatlanishi 16,5% hollarda, tizza esa 47,7 % , p a n ja esa 73,1% h o lla rd a uchraydi. O ‘q o ta r q u ro lla rd a n sin ish tasnifi 0 ‘q o ta r q u ro llard a n sinish jaro h a tla n ish turi, xarakteriga jo y la- shishiga k o ‘ra b o ‘linadi. Jaro h atlo v c h i snaryadga ko‘ra: o ‘qli, par- chali. Y a ralan ish n in g xarakteriga k o ‘ra: teshib o ‘tuvchi, ko‘r yara, tegib o ‘tu v ch i; sin ish n in g tu rig a k o ‘ra: a) to ‘liq b o ‘lm agan (c h e tid a n , teshiksim on); b) t o ‘liq b o lg a n — k o ‘ndalang, uzunasiga, qiya, yirik parchali, m a y d a parchali p archalangan. Jaro h atn in g lokalnizatsiyasiga k o ‘ra: yelka, bilak, panja, son, boldir, tovon su y ak larn in g sinishi; jaro h a tla n ish n in g q o ‘shilib kelishiga k o ‘ra: 1) yum sh oq tu q im a : a) yirik shik astlan ish lar bilan; b) kichik sh ik ast- lanishlar b ila n ; 2) yirik to m irla rn i: a ) shikastlanish bilan; b ) sh ik ast- lanishsiz; 3) n e rv la m i: a) s h ik a s tla n is h li, b) sh ik astlan ish siz ; 4) b o ‘g ‘im lar: a) shikastlanishli, b) shikatslanishsiz turlari kuzatiladi. O 'q o t a r q u ro lla r d a n s in is h n in g um um iy x a ra k te ris tik a s i v a u n in g d a v o la s h p rin sip la ri 0 ‘q o ta r q u ro lla rd a n sin ish n in g m orfologik strukturasi, k linik ke- chish, davolash xususiyatlari, yopiq jaro h a tla rd an va b irlam ch i o chiq sinishlard an fa rq qiladi. 1. H a m m a o ‘q o ta r sinishlar b irlam chi ochiq va birlam chi m ikrobli, ifloslangan h iso b ian ad i. Y um shoq t o ‘qim alarning yirik ja ro h a tla rid a ikkilam chi infeksiya bilan ifloslanish m o ‘lligi ortadi. 2. K atta tezlik dagi snaryad bilan yaralanganda o y oq-q o‘l to ‘qim asi shikastining 3 zo n a sin i hosil qiladi: 1) jaro h a t kanali; 2) birlam ch i o ‘lik zo n a; 3) ikkilam chi o ‘lik z o n a . 3. Yuqori tezlikka ega o ‘qning kinetik eneigiyasi suyak to ‘qim asining buzilishiga olib keladi. Yirik oskolkali, mayda parchalik juda k o 'p sinishli va suyak t o ‘q im asin in g katta defektli sinishlari ko‘payadi. 4. 0 ‘q o ta r q u ro ld a n sinishda m a ’lum m asofada suyak o kzagida patalogik o ‘z g a rish la r yuz beradi. www.ziyouz.com kutubxonasi S hikastlanishning 4 zonasi farqlanadi: 1. S uyak o kzagining gem orragik infiltratsiya zonasi. 2. Funksiyasi butun suyak o ‘zagi b o ‘lgan q o n quy ilish li zo n a. 3. N u q tali qon quyilish zo nasi. 4. Y og‘li nekroz zonasi. 5. 0 ‘q o ta r qurollardan sin ish la r, ayniqsa, uzun su y a k la r va katta b o ‘g ‘im larni ko‘pincha yirik to m irla r va nervlarning shikastlanishi bilan kechadi: t o ‘liq uzilish, n ervlarning o ‘tkazuvchanligi b u z ilish i, q o n to m irla rd a trom blarning hosi! b o ‘lishi. 6. U zu n suyaklarning o ‘q o ta r q u ro lla r bilan ja ro h a tid a o rg a n iz m - n in g u m u m iy o ‘z g a rish i y u z b e r a d i . M a s a la n , a n e m i y a q o n yo‘q o tish d an g in a em as, balki q o n y aratilishining b u zilish id a n ham so d ir b o ‘Iadi. 7. 0 ‘q o ta r sinishlar, ayniqsa u z u n suyaklar, trav m a tik sh o k bilan, an a ero b infeksiya bilan kechadi. 0 ‘q o ta r qurollardan sinishlar diagnostikasi b ir to m o n d a n belgilar- ga y a’ni uzun suyaklarning sinish belgilari (q o ‘!-oyoq funksiyasining buzilishi, qisqarishi yoki deform atsiyasi, patologik ja ro h a ti, suyak si- niqlarining krepitatsiyasi va h.k.) asoslansa, boshqa to m o n d a n , kiruvchi va ch iq uvchi teshiklar joylashishi va o ‘lcham i hisobga o lin a d i. B a’zi hollarda suyak siniqlari yarada k o 'rilad i. D iagnozni aniqlash uchun m axsuslashgan xirurgik y o rd a m i b o s- qichi — rentgenologik tekshiruv tasdiqlaydi. Q o l- o y o q la rn in g o c h iq va yopiq s in ish id a ( o ‘q otuvchi q u r o lla r d a n ) tibbiy y o rd a m 1. Ja n g m aydonida birinchi tib b iy yordam . Y opiq sinishlarda (qo‘l-o y o q la m i) q o ‘lbola v o sitalar b ila n im m o - bilizatsiya qilinadi. Yelka sinishlarida q o ‘lni tanaga biriktirib b o g la n a d i. B ila k -tirsak suyagining sin ish id a t o ‘g ‘n o g ‘ich n i kiyim b ila n so g k ko ‘krakkga qadab q o kyiladi. Im m o b ilizatsiy a qilish da ja n g m ay d o n id a sh u nday b o g la s h kerakki, s a n ita r foydalanishga q ulay (tra n sp o rtiro v - kaga) b o ‘lishi kerak. Im m obilizatsiya qilishda ask arn in g o ‘z b u y u m - laridan foydalaniladi, ya’ni q u ro l, kiyim , shina. A gar b u la r b o lm a s a taxta, te m ir boMagi, shox -sh ab b alard an foydalanish m u m k in . O yoq suyaklarinning sinishida nosilkaga yotqizilgan hold a fiksatsiya q ilin a di. S hikastlangan joylarni m u stah k am lash d a so gk so h alarg a n isbatan bo g ‘la n a d i. B og‘lam q o ‘yish u c h u n so g ‘ so h a la rn i h iso b g a o lib bogManadi. S tandart shinalardan foydalaniladi. O chiq shikastlanish b o lg an d a q o n ketishini birinchi galda to ‘xtatish kerak. K eyin aseptik bog‘lov q o ‘yib, o g ‘iriq q o ld iru v ch i d o rila r va an tib io tik lar qilinadi. www.ziyouz.com kutubxonasi Askarga yordam berishda o ch iq shikastlangan shokka va infeksiyaga q arsh i profilaktika qilish kerak. 0 ‘q oluvchi quroHar bilan shikastlanganda, diagnoz q o ‘yishda sin- ganligini aniqlash uchun sinish xarakterini, defektlar (yirik parcha, k ich ik parchali, suyak siniqîari) va nerv, qon to m ir to ‘qim a holatlari hisobga olinadi. 0 ‘q o tu v ch i q u ro H ar b ilan sh ik a stla n g a n d a q o ‘yiladigan ta la b la r 1. Ja n g m aydonida b irin ch i tibbiy yordam ko‘rsatish: 1) transportirovkaga im m obilizatsiya (B rTP); 2) asosiy tadbir (qon k etish , yallig‘lanishsh, sh ok ka qarshi); 3) yuqori m alakali, m axsus jarrohlik yordami. 2. Shifokoigacha bo‘lgan yordam BrTP da bog‘lov va jgutlar tek- shiriîadi va to kg'rilanadi. Tabel shinalari orqali transport immobilizatsiya yaxshilanadi. Og4riq qoldiruvchi dorilar va antibiotiklar yuboriladi. 3. B irinchi shifokor yordam : BrTPda tibbiy saralash vaqtida o ‘qotar q u ro ld a n sinishlar va su yaklarn ing (oyoq-qo‘l) yopiq shikastlangan b e m o rla rn i quyidagi guruhga boMinadi: I gu ru h - bo g klov x o n asid a tezkor birinchi shifokor yordam iga m uhtojlar: - tashqi to ‘xtovsiz q o n k etish ; - o ld in d an jgut q o ‘yilgan b o ‘lsa; - shok holatida; - o y o q -q o lla r uzilib, te rid a osilgan bo'lsa; - o ‘q o ta r jarohatlangan karaxtlik rivojlanishi m um kin b o lg an lar; - yarasi ifloslangan va zaharlovchi m oddalar bilan ifloslangan bogMamlar. II g u ru h - tartib b ila n b irin ch i shifok or y ordam ig a m uhtoj b o ‘lganlar: shok belgilari y o ‘q , transport im m obilizatsiyasini yaxshi- lash, b o g ‘lovlarni to ‘g ‘rilash, antib io tik lar va og‘iq qoldiruvchi vosi- l a l a r y u b o rish va b o s h q a la r . T ib b iy y o rd a m B rT P m a y d o n id a k o ‘rsati!adi. III guruh - term inal holatdagi bem orlar BrTP da qolib, sim ptom a- tik d a 'v o choralarini olishadi. B rT P da yopiq (o ‘q o tar) jaro h a tla rid a shokka qarshi tadbirlar: 1. Y opiq shikastlar so h asig a novokain bilan blokada qilish va o 'q o t a r kuroli jaro h atlarid a fu tly ar blokadalar qilish; 2. O y o q -q o ‘llarni stan d art sh in alar bilan transport im m obilizatsi- ya qilish. Im m obilizatsiya q ilish d a n maqsad: o y o q -q o ‘llarning hayo- tiyligini saqlash va asosiysi sh o k k a qarshi kurashish. Y opiq sinishlarda n o vok ain blokada qilish texnikasi: 1. O rqaga yotgan holda. www.ziyouz.com kutubxonasi 2. Sinish chizig'i proeksiyasi b o ‘y ich a: nerv va qon to m irla r c h e ti- d an ignani kirgizish va sinish c h iz ig ‘igacha ignani olib bo rish . 3. 1—2 ml qonni tortib; igna sin g an soh ada ekanligiga is h o n c h hosil qilish (gem atom a). 4. G e m a to m a g a 3 0 -4 0 ml 2%li n o v o k ain eritm asi y u b o rilad i. 5. Ignani olib tashlash, terini yod, kleol bilan ishlov berish, aseptik bo g ‘lov q o ‘yish, F u tly a r novokain blokada qilish texnikasi: 1. O rqaga yotgan holda. . 2. S o n n in g tashqi yoki oldingi yuzasi b o ‘ylab, ja ro h a td a n 1 0 - 1 2 sm yuqorida uzun ignani suyakkacha tiq ish , yelkada esa orq a o ld in g i yuzalari b o ‘yicha. 3. A w a l oldingi fastsial futlyarga 150 m l 0,25% li n o v o k ain e rit- m asini yuborish. Keyin ignani 3 sm o rq a g a chiqarib, so n su y ag in in g orqa yuzasi orqali orqa futlyarga k iritish , bu yerda o ‘tirg ‘ic h nervi joylashgan. Orqa fastsial futlyarga h a m 150 ml 0,25% li n o v o k a in eritm asi yuboriladi. 4. Y elkada a w a l 100 ml 0,25% !i n o v o k ain eritm asi oldingi fastsial futlyarga, keyin esa shuncha n o v o k ain eritm asi orqa fastsial fu tly arg a yuboriladi. 5. P unksiya qilingan sohani yod, kleol bilan ishlov b erish , a s e p tik b o g la m q o ‘yish. D iterix s s h in a s in i q o ‘v ish te x n ik a si D iterixs shinasi sonning sinishi h a r xil jo y lash ishlarid a ish latila d i. D iterixs shinasining tarkibiy qism i: 1. T ashqi shina - qo‘ltiq tayoq. 2. lc h k i sh in a - qo'Uiq tayoq. 3. T axta taglik metalli ta y o q la r va a rq o n li sirtm oq bilan b irg a. 4. B urash u c h u n tayoqcha. D iterixs shinasi quyidagicha q o 'y ila d i: 1) shikastlangan odam orqasi b ila n y otadi; 2) singan jo y (yopiq shikastda) n o v o k o in bilan blokada q ilin a d i yoki o ‘qli (o c h iq ) sinishlarida n o v o k ain li futlyar blokada q ilin a d i; 3) o ‘lcham iga qarab tashqi va ichki suriladigan shinani tayyorlash. S hinani sh unday surish kerak, u n in g tashq i d um aloq qism i q o ‘ltiq ostiga, ichkarisidagi esa oralig‘iga taq alish i kerak. Ikkala sh in a n i p eri- ferik qism i tovon chetidan 10—15 sm m asofagacha q o ‘yilishi kerak; 4) suyakni tu rtib chiqqan q ism larig a taq aladigan sh in a y u zasin i (q o ‘ltiq tayoq yelka chuqurligi va o ra liq q a ) kerakli m iq d o rd a paxta q o ‘yib b in t bilan o ‘rab qo‘yi1adi; 5) etigiga yoki yalang oyog'i tagiga yog‘o ch taxta bint bilan b o g la b www.ziyouz.com kutubxonasi q o ‘yiladi (yalang oyoq h o latid a boldir-panja b o ‘g ‘im atrofi paxta q o ‘yib, bint bilan m ah k am lab , b o g ia b q o ‘yiladi). T ovo nn i fîksatsiya qilish g a alohida e ’tib o r berish lozim; 6) ichki va lashqi sh in a la rn i shunday q o ‘yish kerakki, ichkarisid- agi oraliqqa tashqarisidagi qoMtiq chuqurchasiga taqalishi kerak. Ichki h a m d a tashqi shinalarini yo g ‘och taxtacha bilan birgalikda metall q isq ich quloqcha bilan m ahk am lab qo‘yiladi. Ichki shinadagi ilgakli p la n k a n i shunday p erp en d ik u ly ar q o ‘yish kerakki, tashqi shinadagi q isq ich quloqqacha kirsin; 7) shinani fiksatsiyalash tashqi shinani yuqori qism idagi ariqchasiga ta sm a yoki ro‘m olcha q o ‘yiladi, qaysiki shu bilan tashq i shinani yu q o ri qism i tanaga jip slash tirilad i. Xuddi shunga o 'x sh a b ichki shinani y u q o ri qism i b em orning soniga m ahkam lanadi; 8) boldirni pastki 1/3 o rq a qism idan lo bel sohasigacha m odel- lash tirilg an K ram er shinasi q o ‘yiladi va ham m a 3 ta sh in a oyoqqa k e n g bint bilan m ahk am lab b o g la n a d i; 9) tovondagi bintlan g an y o g ‘o ch taxtachasi, arq o n va burash yor- d a m id a pastki qism i to rtila d i; 10) q o ‘shim cha ravishda bel kam ari bilan yonbosh suyak q ano ti- g a taq ab m ahkam lanadi. M a la k a li tibbiy yordam Y opiq sinishlarda va o ‘q otuvchi qurol bilan jaro hatlan gan dag i s in ish la m i saralaganda quyidagi guruhlarga boMinadi. I guruh — ja ro h a tla n ish ( o ‘q otuvchi quroldan jaro hatlan gandag i y o p iq va ochiq sinishlar) m alakali yordamga m uhtoj yordam ga m uhtoj ja ro h a tla r yopiq sinishlari, qaysiki magistral qon to m irlarn i shikasti v a o rtib boruvchi g e m a to m a bilan tashqi qon oqish, qon oqishni to 'x ta tis h uchun jgut q o 'y ilg a n , q o ‘l-oyoqlarning uzilishi, anaerob infeksiyalar kiradi. II guru h — H D G u m u m iy malakaga yoki travm atologik gospital- g a k o 'c h irish lozim boMgan y aradorlar (ochiq, yopiq jaro h atlar). III g uruh — son va yirik b o'g 'im larda ja ro h a t uch un SVPXT k o ‘chirilishi. IV guruh — yengil y arad o rlar gospitaliga ko'chiriladigan q o ‘l oyoq- n in g yengil shikastlari bilan b o ‘lgan yaradorlar. V g uruh — ATO k o m an d asid a sog'lom lashtirish u ch un qoladigan y engil jarohatlar. VI guruh — ATO b o 'lim id a sim ptom atik davolash u ch u n q o lad i g a n term inal holatdagi q o ‘l-oyoqlari jarohatlangan yaradorlar. www.ziyouz.com kutubxonasi Y opiq va ochiq sin ish la rd a tib b iy yordam b o ‘vicha um um iy h o l a t l a r Yopiq sinish jarohatida faqat belgilari boMgandagina ATOda davola- nishga qoldiriladi. T ravm atik shok belgilari b o r y a ra d o rla r g u ru h i shokka q a rs h i palatalarga yuborilishi kerak. Bu yerda y a ra d o rla m i shokdan ch iq arish tadbirlari o ‘tkaziladi. K o‘pincha travm atik shok va son suyagi singanda yoki tana su y ak- larining sinishdan shakllanadi. Y aradorni sh o k d a n chiqargandan keyin u ko‘rsatm aga ko‘ra k o ‘chiriladi. Son suyagi slnishida S X D H G «son - yirik b o ‘g ‘im» b o ‘lim iga, boshqa qism suyaklar singanda b em orni H D G g a yuboriladi. O y o q -q o ‘lla rn in g yopiq suyak s in is h la rid a sh o k n in g b e lg ila ri b o ‘lm aganda ahvoii yaxshilangandan keyin tra n sp o rt, im m obilizatsiya va boshqa tibbiy yordam qilingandan keyin (analgetik, isitish, o v q a t- lantirish) turli gospitallarga yuboriladi. M asa la n , son suyagi sing and a H D G «son yirik b o ‘g ‘im», tovon suyaklari singanda H D T T ga va boshqalar. 0 ‘q o tar q u rollardan suyak singanda (o c h iq sinish) o y o q -q o ‘ln in g A TO prinsipiga ko‘ra infeksiyani oldini o lish m aqsadida yaraga b ir- lam chi jarrohlik ishlov berish o ‘tkazilishi kerak. Yaraga birlam chi jarro hlik ishlov berish g a t o ‘g ‘ri ko‘rsatm a b erish kerak, chunki o ‘q o ta r qurollar natijasida hosil b o ‘lgan kichik y aralar, m inim al shikastlangan yum shoq va suyak t o ‘q im asi yopiq shikastlanish turid a bitadi. Ja rro h lik ishlovni talab qiladi: 1) m in a p o rtlash i sh ik a s tla ri (o y o q -q o ‘llar u zilish i); 2) m ina p a rc h a la ri b ila n y aralanish , a so s a n , singan sohaga tiqilib qolgan snaryad yoki m in a parchalari b o ‘lg an d a; 3) h am m a tesh ib 0 ‘tuvchi sh ik astlan ish la r, sh ik astlash kuchi y u q o ri sn ary ad lard a n y u m sh o q va suyak t o ‘q im a si q a ttiq sh ik a stla n g a n d a ; 4) h am m a kirish va chiqish te sh ik li, k a lta y a ra k anallari b o ‘lib , b u n d a b ir o r t o m ir sh ik a stig a g u m o n b o ‘lg a n d a . Bu h o lla r d a yu m sh o q to ‘q im a d a keng yoyilgan g e m a to m a an iq lan ad i. O y o q - q o ‘ld a n y a ra la n g a n jo y in in g h ajm i k e s k in k a tta la s h g a n , o y o q - q o ‘llarn in g p e rife rik qism i sovuq, puls d ista ! q ism larid a su say g an yoki y o ‘qolganligi kuzatiladi. 0 ‘q o tar qurollardan yaralanganda ja rro h lik ishlov m urakkab va qiyin operatsiya hisoblanadi. Bu ko‘p ro q so n n in g o ‘qli sin ish ig a k o ‘proq tegishli, ch u n k i bunda son suyagi o rto p ed ik stolga to rtish bilan birga o ‘tkaziladi. B unda assistent ish tiro k etishi kerak. Istalgan o ‘q d an shikastlanishli sin ishda ja rro h lik ishlovi rad ikal, kesm a yetarlicha b o ‘lishi kerak. Teri tejab k esiladi, faqat o ‘lik s o h a - lar olib tashlanadi. Y ara burchaklarida fastsiya 2-sim o n kesiladi. H a - www.ziyouz.com kutubxonasi yotga layoqatsiz teri osti kletchatkasi, fastsiyalararo kletchatka, m ushak t o ‘qim a e ’tib o r bilan kesib olib tashlanadi. H am m a erkin yotgan m ayda suyak b o ‘laklari olib tashlanadi. Yirik suyak b o ‘lak!ari a n tib io tik , antiseptik bilan yuvilib joyiga joylanadi. Suyak bo‘laklarining u ch qismlari m exanik ravishda tuproqli kirla- n ishdan to zalan ad i, y arani antiseptik, a n tib io tik bilan yaxshiiab yuvi- ladi. 0 ‘q o tar q u ro lla rd a n yaralanish natijasida k atta defektlar paydo b o 'lganda suyak frag m en ti o ‘tkir uchlarini iloji bo richa tejam li kesi- ladi, chunki keyingi ixtisoslashgan tibbiy yo rdam bosqichida suyakni alloplastika qilib suyak uchlari kom pression-distraktsion osteosintez apparati yo rd am id a b ir-birga to ‘g ‘rilanadi. 0 ‘q o ta r qurol yaralariga jarrohlik ishlov b e rish m alakali tibbiy yordam bosqichida: yarani yu- vish, suyak b o ‘lak larin i repozitsiya qilish, yaran i yum shoq to ‘qim alari atrofiga antib io tik y u b o rish , drenaj naychalari q o 'y ish . Yaraga asep- tik bog‘lam q o ‘yilg an , o y o q -q o ‘l gips bogMami bilan im m obilizatsiya qilinadi. M alakali tib b iy yordam bosqichida suyak va suyak ichi o s teosintez q o ila n ilm a y d i. 0 ‘qotar qurol yaralarida og‘ir shikastlanish- la r natijasida u h ay o tg a layoqatsiz bo‘lib qolishi m um kin. M asalan, o y o q -q o ‘! to ‘Jiq m uzlagan yoki deyarli to ‘liq uzilgan, o ‘q o tar quroldan singanda m agistral to m irla r, nervlar uziladi, m ushak massiv shikast- lanishlari b o ‘ladi. B u h ollarda birlam chi k o ‘rsatm alarga binoan am - putatsiya qilinad i. A m putatsiya asosan, m alakali jarro h lik yordam bosqichida b ajariladi. Ikkinchi ja h o n u ru sh id a A T O da q o 'llarn in g am putatsiyasi y elk a, bilak-kaft bo‘g ‘imiga q aragan da 2,5% , oyoqlar am putatsiyasi so n , to v o n , tizza, kafl-tovon b o ‘g ‘im lari nisbatiga ko‘ra 9,1% ni, u lard an so n am putatsiyasi 12,7%, boldirniki 5,5% ni tashkil etadi (Y .G .S h ap o sh n ik o v , N .N .K ukin, A .V .N izova, 1980). 0 ‘q o tar qu ro l yarasiga birlam chi jarro h lik ishlovidan keyin yara- d o r turli gospitallarga ko‘chiriladi: H D G n in g «son - yirik b o ‘g‘im»iga, H D T G ga. Son va yirik b o ‘g ‘im ning yaralanishlari bilan b o ‘lgan yaradoriarga ixtisoslashgan y o rd a m , ixtisoslashgan h arb iy -d ala jarroh lik gospitalida va sh u n in g d ek , h a rb iy -d a la travm atologik g o sp italid a ko ‘rsatiladi. H am m a y aralanganlar rentgen tekshiruvidan o ‘tadi. Suyak-m ushakdan yaralangan y a rad o rlarn in g zaruriyati bo‘lsa h am m asid a birlam chi ja r rohlik ishlov bajarilad i. O y oq-qo‘llarning davolovchi im m obilizatsi- yasi b ajarila d i. T u rli aso ratlarg a ko‘ra o p e ra tsiy a va ik kilam chi k o ‘rsatm aga b in o a n am putatsiya qilinadi. Sinishni re n tg e n o lo g ik tekshirgandan keyin birinchi m asala ke yingi davolash y o ‘lin i tanlash hisoblanadi. 1. Suyaklarni siljim ay sinishida yoki q ism an siljishida fiksatsiya usuli bilan davolanadi. 2. Yelka, so n , k a tta bold ir suyaklarining sinishlarida, ayniqsa, yi- www.ziyouz.com kutubxonasi ringli infeksiya bilan zararlan gan katta shish b o ‘lg an d a, b un da suyak b o ‘laklarini joylashtirish d o im iy suyak tortish u su lid a bajariladi. 3. Yelka va katta boldir suyaklarini o ‘q o tar ja ro h a tla rin in g h ar xil turlarida, suyak orqali kom pression-distraktsion o steo sin tez yaxshi na- tija beradi. Buni q o ‘l ostidagi m avjud a p p a ra tla r orqali bajariladi (Ilizarova, Tkachenko, K alnberz). Bunday ap p a ratlar yordam ida suyak fragnientlarining stabilizatsiyasi va repoziyasi yaxshi natijalar berishi m um kin. Bundan tashqari, b u n d ay ap p a ratlar y o rd a m id a tashqi fik- satsiya natijasida yum shoq t o ‘q im alarni davolash m u m k in . 4. Jarohatdagi infeksiya bostirilgandan keyin va y aralar bitgandan s o ‘ng suyak ichi, usti stabil funksional osteo sin tezn i am alga oshirish m um kin. O steosintez yaradorni to ‘sh ak d a kam y otish ini t a ’m inlaydi, nati- jada shikastlangan bo‘g ‘im larda e rta aktiv h a ra k a tla r paydo b o ‘ladi, bu esa kontraktura, ankiloz va boshqa asoratlarn i o ld in i oladi. 0 ‘qotar jarohatlarda infeksiyaga qarshi davolash va profilaktika mushak orasiga antibiotiklami yuborishdan iborat. Yana yarani antiseptik vosita- lar b ilan aktiv yuvish, a n tib a k te ria l v o sita la r b ila n S o grano v - T kanchenko bo‘yicha suyak ichini yuvish, son arteriyasini biror shaxsiy kateteri orqali antibiotikni y uborish uchun o rg a n iz m n in g himoyasi katta rol o ‘ynaydi: q o n quyish, vitam inlarni p a re n te ra l va preroral yuborish, toMaqonlik ovqatlan ish , fizioterapevtik m uo lajalar, massaj, gim nastika tavsiya qilinadi. 0 ‘qotar jarohatlarga tushgan infeksiya juda h am xatarli o ‘rin tutadi. N .I.Pirogov vaqtida o ‘q o tar quro! jarohatlari sh u n ch alik og‘ir ediki, jarro h la r oyoqlam i am putatsiya qilibgina y arad o rlar hayotini saqlab qolishgan. H ozirda esa bu u n c h a lik og‘ir em as, a m m o davolash bir- m u n ch a qiyinchiliklar tu g 'd irad i. B irinchidan, son sohasini, ayniqsa, o ‘q o ta r qu ro l jaro h a tla ri sep sis va anaerob infeksiya b ilan asoratlanadi. U ru sh v aqtida o ‘qotar sinishlarda o lim ko‘rsatkichi 1 4 -2 0 % orasida te b ra n ib turgan. Ikkinchidan, o ‘q o ta r qurol jaro h a tla rid a suyak sin ishin in g bitishi b ir n ech a oylarga ch o ‘zilib k etgan, ayrim h o llard a o steom iyelit rivoj- langan. Sezilarsiz defektlarda suyak to ‘qim asidagi so x ta b o ‘g ‘im lar hosil b o lg a n . Bu asoratlar u zo q vaqtli davolashni talab qiladi. M ashg‘ulot mavzusi bo‘y ic h a talab a bilishi k erak b o ‘lgan am aliy k o ‘nikm alar: 1. B rTP bog‘lov xonasida ochiq va yopiq (o ‘q o ta r) jaroh atlarda (sinishlarida) novokainli blokad a qilishni bilishi kerak: a) singan sohadagi gem atom aga novokain y u bo rib , m ahalliy anes- teziya qilishni; b) ochiq (o ‘qotar) ja ro h a td a futlyar blok ada q ilishn i. 2. B rT P da oyoq va q o ‘llarning transport im m ob ilizatsiy ani tabel vositalar bilan va D iterixs s h in a la r bilan b ajarishni bilishi zarur. www.ziyouz.com kutubxonasi 1. O d d iy a sk a r K. 18 yosh. T ravm adan 2 soat keyin, nosilkada B rT P ga o lib kelingan. 6 m arta balandlikdan yiqilib tushgan. 0 ‘ng oyog‘i la x ta b ilan im m obilizatsiya qilingan. K o‘rilganda: rangi rang- p a r (o q ) a d in a m iy a , p u ls d a q iq a d a 110 m a rta . A Q B 1 0 0 /6 0 m m .sim .ust. T rav m ag ach a b o 'lg a n AQB 120/80 m m .sim .ust. K o‘rilganda: o ‘ng oyoq tashqariga qaragan, kattalashgan, son i- ning 1/3 q ism id a burchakli deform atsiya ko‘rilm oqda. P aypaslaganda kuchli og‘riq va sonn in g 1/3 q ism id a patologik harakatlar. T eri q o p - lam alari ja ro h a tla n m a g a n . 0 ‘ng o y o q pastida aktiv h arak atlar y o‘q. 1. D iag n o z q o ‘yish va uni asoslash. 2. P u n k t ich i saralashni olib borish. 3. T ib b iy y o rd am hajm ini g apirib berish va asoslash. II. O d d iy a sk a r C h. 20 yosh, portlash t o ‘!qini orqali otilib yi- qilgan. Y iq ilish natijasida c h a p bilak sohad a q attiq og‘riq sezdi. H a r b ir c h a p q o i harakati q a ttiq o g ‘riq beradi. S an itar c h a p q o ‘lni kosinkali im m o b ilizatsiy a qilgan. B rTPga o ‘zi trav m ad an 3 so atd an keyin k eldi. O byektiv k o ‘rikda: um um iy ahvoli o ‘zgarm agan. Puls - 80ta, AQB 120/80 m m .sim .u st., c h a p bilak deform atsiyalangan, shishgan. Pal- patsiyada patologik harakatlanishlar; suyak b olaklarini g‘ichirlashi eshi- tilm oqda. 1. D iag n o z q o ‘yish va uni asoslash. 2. P u n k t ich i saralashni olib borish. 3. T ib b iy y o rd a m hajm ini asoslash va gapirish. III. O ddiy ask ar M. 22 yosh, o ‘ng son sohasini o ‘q parchasi o rq a li ja ro h a tla n g a n d a n 1,5 soatdan keyin BrTPga olib kelindi. Ahvoli og‘ir. O q im tir, torm ozlangan, peshonasi te r bosgan. Puls - 136 ta, to ‘liqsiz va k a m q u w a tli AQB 7 0 /4 0 m m .sim .ust. S onning 1/3 qis- m idagi b o g ‘lam qonli. 0 ‘ng oyoq kesilgan daraxt shoxlari bilan im m obilizatsiya qilingan. B og‘la m n i o lg an d an keyin: sonn in g o ‘rta 1/3 qism ida yum shoq to ‘q im an in g te sh ib o ‘tuvchi ch etlari yirtilgan jarohati. Ja ro h a td a n son suyagining p arch alan g a n qism i chiqib turibdi. 0 ‘ng o yo qning peri- ferik q o n to m irla rid a pulsatsiya saqlangan. 1. D ia g n o z q o ‘yish va uni asoslash. 2. P un k t ich i saralashni o ‘tkazish. 3. T ib b iy y o rd a m hajm ini asoslash. IV. P iy o d a X. 20 yosh. P arash u td an sakrab yerga tu shg and a o ‘ng b o ld ir-to v o n b o ‘g ‘im ida kuchli o g ‘riq his qilgan. 2 soat o ‘tg an d an so ‘ng ta y o q q a suyanib, o ‘zi B rT P ga kelgan. Ahvoli qoniqarli. T ek - www.ziyouz.com kutubxonasi shiruvda: o ‘ng boldir tovon b o ‘g ‘im ining ko'rinarli shislii, ayniqsa bu shish ichki (m edial) to ‘piq sohada. 0 ‘ng boldir-tovon bo*g‘im ida aktiv harakat cheklangan, passiv kuchli og'riqli. M edial t o ‘p iq sohasida paypaslaganda kuchli o ‘tkir o g ‘riq. 1. D iagnoz q o ‘ying va asoslang. 2. P unkt ichi saralashni o ‘tkazing. 3. T ibbiy yordam hajm ini asoslang. S avol va to p s h iriq la r 1. Oyoq-qoM ning yopiq ja ro h a tla ri va xususan sin ish la rn in g tas- nifini ayting. 2. U zun naysim on suyaklarning ochiq sinishlarning tasnifini ayting. 3. Boylam va paylarning o c h iq jaroh atlari diagn ostikasi qanday sim ptom larga asoslanadi? 4. Quyidagi diagnozlar q anday sim ptom laiga asoslanadi: A) chiqish; B) suyaklarning sinishi. 5. U ru sh d a qoM -oyoqning o ‘q o ta r q u ro llard a n y a ra la n is h n in g uchrashi. 6. U rushda o 'q o ta r q u ro llard an q o ‘l-oyoq sinishi tasn ifin i ayting. 7. Q o ‘l-oyoq o kqolar q u ro llard a n sinish tasnifini ayting. 8. Z am onaviy yuqori te z lik k a cga snaryad b ila n q o k]-o y o q la r sinishining patom orfologik o 'z ig a xos xususiyatlari va un i davolash- ning um um iy ko'rsatkichlari. 9. O 'q o ta r qurollardan sin ish n in g diagnostikasi q a n d a y sim p to m larga asoslangan? !0. 0 ‘q o tar sinishlarda b irin c h i tibbiy yordam hajm i. 11. B rT P da q o ‘l-oyoqning o ‘q o ta r quroldan sinishlari va uni sa- ralash. 12. B rT P da qo'l-o y o q n in g o 'q o ta r sinishlarida b irin ch i vrach yor- dam ini hajm i. 13. A T O da qoM -oyoqning o 'q o t a r sinish larid a tib b iy saralash o ‘tkazish. 14. A T O da qoM -oyoqning o 'q o ta r sinishlarida ix tisoslashtirilgan tibbiy yordam hajmi. 15. A T O da birinchi jarro h lik ishlovdan keyin sin ish la rd a q an day fiksatsiya usulidan foydalaniladi. 16. A T O da q o l-o y o q n i a m p u tatsiy a qilishiga k o ‘rsatm alar. 17. O 'q o ta r qurollardan q o ‘l-o y o q n in g sinishida m ax sus travm a- tologik gospitalning vazifalari. 18. H D T G d a o 'q o ta r q u ro llard a n sinishning davolash usullari. 19. H D X G d a jarohat infeksiyasining davolash usullari. www.ziyouz.com kutubxonasi QoM -oyoq bo*g‘im larining o ‘q o ta r qurollaridan jaro h a tla n ish i. Q o ‘l va oyoq kaftlarin in g ja ro h a tla ri. Tibbiy k o ‘chirish bosqichida davolash. M a sh g ’ulot maqsadi: q o ‘l-kaft, oyoq kaft va b o‘g‘im larining o ‘qotar qurollardan jarohatlanishida jaro h a t tasnifi, simptom atikasi, diagnostika- si va davolash prinsiplari. B rTPda yirik bo‘g‘imlarning q o ‘l-oyoq kaftini o ‘q o tar qurollardan jarohatlanishida birinchi shifokor yordam i hajmi. Asosiy o ‘quv savollari: q o ‘l-o y o q lar katta b o ‘g ‘im lari jaro h a tla ri- ning u ch rash i va tasnifi, sim p to m lari va diagnostikasi. B irinchi tibbiy va shifok o rg ach a b o 'lg an y o rd a m n i ko‘rsatish. B rT P , A TO , H D X G da «son-yirik bo‘g*imlar» tibbiy yordam hajm i. B ug‘im lar jaro h a tid a a s o ra tla r va ularni davolash: q o ‘l-kaft va o y o q -k a fl yaralanishi, u ch rash i va o ‘qituvchi tasnifi. S im p tom lari va d iagnostika. B irinchi tibbiy va shifokorgacha yordam . B rT P , A TO , H D T G d a tib b iy yordam hajmi. M a s h g ‘ulotning o ‘tkazilish m etodikasi: mashg‘ulot o ‘quv sinflarida, p alatalard a, bog‘lov va o p eratsio n xonalarda o'tkaziladi. 0 ‘quv sinftda q o ‘l-o y o q n in g yirik kaft va to v o n o ‘qotar qurollarda ja ro h a tin in g sa vollari yechiladi. B o g lo v xonasida talabalar o ‘qituvchi tekshiruvi ostida q o ‘l- o y o q n in g y irik b o ‘g ‘im ia r q o ‘l-k a ft va o y o q -k a ft o ‘q o ta r q u ro lla rd a n ja ro h a tin i bo g ‘lash ishlarini o'tkazadi. Jarro h lik xonasida talabaiarga yirik b o ‘g ‘im lar, to v o n , kaftning jaro h a tla rid a jarro hlik usullarini k o ‘rsatadi. A m aliy m ash g 'u lo tn in g t a ’m in lanishi. Jadval: " B o 'g 'im la rn in g o ‘q o ta r q u rollardan yaralanish tasnifi», «Alohida yirik b o ‘g ‘im larning y a ra la n ish i, «Yirik b o ‘g ‘im la rin in g o‘tuvchi ja ro h a tla rid a aso ratlar u ch rash i» , «Kaft va b a rm o q la rn in g jarohatlanish tasnifi», «Tovonning o ‘q o ta r qurollardan yaralanish tasnifi». Travmatologiya b o ‘limi bog'lov va o p e ra tsiy a x o n asin in g t a ’m in la n ish i. M avzu b o ‘y ich a ren tgen tasvirlarini tanlash. M a s h g ‘u lot saqlanm asi. 1. Y irik b o ‘g ‘im lar yaralan ish in in g uchrashi va tasnifi. Ikkinchi ja h o n uru sh id a yirik b o ‘g ‘im la rn in g o ‘q otar qu ro llardan yaralanishi b u tu n y aralan ishn ing tax m in iy 8% ini tashkii qilgan (A .M .Sorlikov, 1973). Y irik b o ‘g‘im lar ja ro h a tid a n yelka bo‘g ‘imi yaralanishi 24%, bilak b o ‘g ‘imi 22,9% , s o n -c h a n o q b o ‘g‘imi 6,6% , tizza bo ‘g‘imi 31%, b o ld ir-to v o n b o ‘g ‘imi 13,1%- T e sh ib kiruvchi o ‘q ja ro h a tla r 57,3%, tesh ib kirm aydigani esa 42,7% . 2. Y irik b o ‘g‘im larning‘ yaralanishining to ‘liq tasnifi. Bo‘g ‘im yara la n is h in in g te sh ib k iru v ch i va tesh ib kirm ay d ig an y aralan ish ig a b o lin is h i operativ d avolanishni tanlash d a m uhim aham iyatga ega. O lq tesh ib kirm aydigan y aralarning jarrohlik davosi b o ‘g ‘im larda www.ziyouz.com kutubxonasi boshqa joylashgan yum shoq to 'q im a la m ik id a y bo'ladi. S h u n in g u c h u n bun d an keyin b o ‘g ‘im lar o ‘q tesh ib kiruvchi yaralanishlam i d a v o la sh n i ko‘ramiz. Download 24.3 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|