0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi S. J. R a z z o q o V yog‘och va plastmassa konstruksiyalari

T ak rorlash uchun s a v o lla r
1. Qurilish konstruksiyalari qaysi yog'ochlardan tayyorlanadi?
2. Yog'ochning qanday turlari mayjud?
3. Yog'och materialining nechta navi bor?
4. Namlik yog'och mustahkamligiga qanday ta’sir etadi?
5. Harorat yc^'och mustahkamligiga qanday ta’sir qiladi?
6. Faneraning qanday turlari mayjud?
7. Yog'ochni chirish va yonishdan a s r a ^ i i \ g c ^ d a y yo' Uari bor?
8. Antisqitik va antipiren nima?
9. Plastmassaning tarkibi qanday?
10. Plastmassaninga&alUgivakamchiliklarinimada?
11. Yog'^odiningafzalligi vakamchiliklari nimada?
12. Plastmassarung qeysitwlari qurilishdako'p ishlatiladi?

---

2-B O B  
Y og‘och elem en tlar
2 .1 . C h e g a r a v iy h o la tU r bo^yicha h isoblash
Chegaraviy holat * shunday holatki, unda tashqi va ichki kuchlanishlar ta'siri 
natijasida boigan konstruksiyalardan foydalanish umuman mumkin emas.
Yog'och va plastmassa konstruksiyalari ikki guruh chegaraviy holatlar 
bo‘yicha hisoblanadi; yuk ko‘tarishqobiliyati vadeformatsiyalanishi bo‘yicha.
Birinchi chegaraviy holat - eng xavfli hisoblanadi, Unda konstruksiya buzi­
lishi yoki ustuvorligini yo‘qotishi natijasida yuk ko'tarish qobilyatini yo'qotadi. 
Nomial va urinma kuchlanishlaming maksimal qiymatlari, materiallaming minimal 
hisobiy qarshilik ko‘rsatish qiymatidan orlib ketmasa, bu holat ro‘y bermaydi. Bu 
shart quyidagi fonnula bilan ifodalanadi;
cryoki, r < Ä (2.1)
buyerda: Ikkinchi chegaraviy holat nisbatan xavfsizroqdir. Bu holatda konstruksiya 
normal holatda foydalanishga yaroqsiz hisoblanadi. Agar maksimal nisbiy egilish 
ruxsat etilgan chegaraviy qiymatidan ortib ketmasa, bu holat ro‘y bermaydi. Bu 
shart formula yordamida quyidagicha ifodalanadi:
m < [ f n ]
i i 2 )
buyerda: / va [/) - haqiqiy va ruxsat etilgan egilishlar;l-uzunligi. 
Hisoblash ishlarini bajarishdan asosiy maqsad: birinchi va ikkinchi chegaraviy
holatlarga y o i qo’ymaslikdir.
Yog'och konstruksiyalarini birinchi chegaraviy holat bo'yicha hisoblashda 
hisobiy yuklamadan, ikkinchi chegaraviy holat bo'yicha hisoblashda esame'yoriy 
yukJamadan foydalaniladi. Professor A. S, Streletskiy ixtiyoriy muhandislikhiso- 
bining asosiy tizimini ishlab c h iq c^. Bunda sinmaslik va buzilmaslik sharti bajari- 
lishi kerak. Shu tizimga asosan chegaraviy yuklama konstruksiyaning eng kichik 
yuk ko'tarish cpbiliyatidan kichik bo'lishi kerak. Ikkinchi chegaraviy holat bo‘yicha 
hisoblashda, yog'ochning elastiklik moduli tolalari bo'ylab YE=yOOOOA/Pa, tola­
lariga ko'ndalang yo'nalishi bo'yicha esa YE ^^O O K iP a ga tengdir. Siljish mo­
duli yog'och tolalari bo'ylab va tolalariga ko'ndalang yo'nalishi bo'yicha 500 
KfPaga tengdir.
Konstruksiyaga ta ’sir qiladigan yuklamalar quyidagilardir:
1. Doimiy yuklam alar — konstruksiya barcha elemraitlarining xususiy 
og'irhqlaridan hosil bo'ladigan yuklamalar.
2. Vaqtinchalik yuklamalar — qor va shamol ta’siridan hosil bo'ladigan yukia-
malar.

---

3. 
Maxsus yuklamalar — zilzila, portlash, kuchi inersiya va turli dinamik 
ta'sirlar natijasida hosil boiadigan yuklamalardir
Birinchi va ikkinchi chegaraviy holatlar bo'yicha hisoblashda me’yoriy va 
hisobiy yuklamalami aniqlash kerak bo iadi. Bu hisoblashlar uchun zarur boigan 
yuklamalar doimiy, vaqtinchalik va maxsus yuklamalar asosida aniqlanadi.
Doimiy me’yca-iy yuklamalar elementlaming hajmiy o g irligi va oichamlari 
orqali aniqlanadi.
Vaqtinchalik me’yoriy qor va shamol yuklamalari qurilish joyining iqlimiy 
muhiti holatiga qarab, qurilish me’yorlari va qoidalari (QMQ) xaritalari yordamida 
aniqlanadi.
KdisoL Toshkent shahri uchun qor va shamol yuklanalarini aniqlang?
QKiQdan Toshkent shahri qor bo yicha 1-rayon va yuklamasi 0,5 kN/n^ga 
teng. Shamol ta ^iri bo "yicha 111 rayon va bosimi bo 'yicha 0,38 kN/m^ ga ter^.
Hisoblashda yuqoridagi yuklamalar tarkibiga kiruvchi odamlar va jihozlardan 
tushadigan yuklamalar ta’siri ham e’tiborga olinadi. Masalan, to'shamalami o'matish 
paytida ishchilar to‘shamalar ustiga chiqib ulami o'm atadi, ya’ni odamning kon­
struksiya elementlariga ogirligi tushadi. Bundan tashqari, ko‘pgina inshootlarda 
yuk ko'tarishga moslashtirilgan osma kranlardan foydalaniladi. Ushbujihoziaming 
og'irligi ham hisoblashda nazarda tutiladi.
Hisoblashda konstruksiyaning xususiy taqribiy og'irligi quyidagi formula 
yordamida hisoblanadi;
q ” = ^
^ —
^ 
m o
K . o ‘ l
bu yerda:
q*" ■ konstruksiyaning taqribiy me’yoriy xususiy og‘irligi; 
g"" - konstruksiyaga tushayotgan tashqi doimiy yuklamalaming me’ycwiy qiy­
mati;
s'" - vaqtinchalik me’yoriy qor yuklamasi;
K.^^- konstruksiyaning xususiy o g irlik koeifitsienti (konstruksiya turiga 
b o g iiq boigan koeffitsient);
/-oraligi.
Doimiy me’yoriy yuklamalami hisoblashga doir misollar;
1. Bir qatlam ruberoiddan (0,03-^,05) kN/m^ doimiy m e’yoriy yukiama lusha-
di,
2. Qalinligi 2 sm boigan sement qorishmasidan tushadigan yuklama: 
0,02 m ■ 2000 kg 
=40 kg /mM),4 kN/m^
2000kg 
sement qorishma hajmiy og'irligidir.

---

3 .0 ‘lchami lOx 15x300 sm bo'lgan yog'ochningme’yoriyog‘irliginianiqlash:
ko'ndalang kesimi - b x h = 0 ,1 x 0 ,15 m-, uzunligi -l= 3 m ;
yog* ochning xajmiy og' irligi qarag'ay uchun - 500 kg/m ' ga teng.
Uholda
g„ = 0,1 ■ 0,15 3 ■
5= 0,225 kN ga teng.
Yukmaydoniga qarab, undan Im’ yuzagatushadiganyuklamaaniqlanadi,
0 ,2 2 5 k N
\m
— 0 ,2 2 5 k N I ftt ÿA teng bo'ladi.
Hisobiy yuklamalar me’yoriy yuklamalami Y - ishonchililik koeffitsenliga 
ko'paytirish co'qali aniqlanadi:
q''° = q " Y
bu yerda;
q*"- hisobiy yuklama;
q" - me’yoriy yuklama;
Y - ishonchlilik koeffitsienti,
Hisoblashda doimiy yuklamalar uchun ishonchlilik koeffitsiyenti - Y ning 
qiymati 1,1 dan 1,3 gacha olinadi. Agar doimiy yuklamani o'zgarishchegarasijuda 
kichikbo'lsa, Y = / . 7 olinadi va aksincha, o'zgarish chegarasi katta bo‘Isa Y 
olinadi. Masalan, butun elementlar uchun f -1 ,1  olish eng maqbul hisoblanadi; 
sochiluvchan tuproq yoki sement kabi materiallardan tushadigan doimiy yuklama- 
larni o'zgarish diapazoni katta bo'lgani uchun 1,2 yoki 1,3 koeffitsiyenti olish 
maqsadga muvofiqdir.
Vaqtinchalik qor yuklamalarining o'zgarish chegarasi katta bo' Igani uchun 
/ ningqiymati 7,4dan i.dgachaolinadi:
0,8 bo'lsa, Y = 1.6; va
agar ^'"/s">0,8 bo'lsa, X = 1,4 olinadi,
Doimiy yuklama tekis teng tarqalgan yoki yig' ilgan holda ta sir qiladi.
Vaqtinchalik qor yuklamasi tom sirti bo'yicha to‘g‘ri to'rtburchakyoki uch- 
burchakli sxemalar shaklida ta’sir qilishi mumkin. Bundan tashqari qor yuklamasi 
tomyuzasiningshakliga qarab ham o'zgarishi mumkin. «Yuklamalar v ata’sirlar» 
QMQ ilovalarida turli tom sxemalari uchun qor yuklamasining hisobiy sxemalari 
berilgan va bino tomining ko'rinishiga qarab, tegishli variantlardan biri tanlanadi. 
Shamolning ta ’siri bino yoki inshoot balandligi va quriladigan hududga bc^'liqdir. 
Yerdan Z balandlikdagi shamolning o'rtacha me’yoriy qiymati quyidagi formula 
yordamida hisoblanadi;

---

Je - с