Globallashuv hodisasi. Hozirgi davr haqida aniqroq tasavvur hosil qilish uchun XX asr boshigacha jahon tarixi asosan mustaqil rivojlangan va bir-biriga jiddiy ta’sir ko’rsatmagan sivilizasiyalardan iborat bo’lganini nazarda tutish muhimdir. Hozirgi vaqtda dunyo so’nggi yuz yillik ichida yuz bergan jamiyat hayoti barcha jabhalarining faol integrasiyalashuvi natijasida sezilarli darajada o’zgardi va yaxlit bir butun organizmga aylandi. Buning oqibati o’laroq, ayrim xalqlar va butun insoniyatning ijtimoiy ongida global jarayonlar va ularning ta’sirida yuzaga kelgan umumiy (dunyo miqyosidagi) muammolar bilan belgilangan jiddiy o’zgarishlar yuz bera boshladi. Jahon hamjamiyati o’z rivojlanishining yangi bosqichiga qadam qo’ygani, u avvalgi bosqichlardan nafaqat o’zgarishlar miqyosi, balki faollik darajasi va universal xususiyati bilan ham farq qilishi ayon bo’ldi.
Bu o’zgarishlarning butun majmui, shuningdek ularning sabablari 1990-yillarda globallashuv (lot. globus – yer kurrasi) deb nomlandi. Globallashuv jamiyat hayotining turli jabhalarida butun Yer sayyorasi uchun yagona bo’lgan tuzilmalar, aloqalar va munosabatlarning shakllanishi, universallashuv jarayonidir. Shuningdek globallashuv global makonning tutashligi, yagona jahon xo’jaligi, umumiy ekologik o’zaro aloqadorlik, global kommunikasiyalar va shu kabilar bilan tavsiflanadi.
167
|
2
|
1
|
11
|
Kasb etikasining kategoriyalari ?
Касбий маҳоратга оид (профессионал) ахлоқшунослик – маълум бир аниқ вазиятларда касбий маҳоратга оид фаолиятнинг ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда, мутахасиснинг ҳулқ – атвор қоидалари ва ахлоқ – одоб тамойиллари тизими, меъёрларидан ташкил топади. Касбий маҳоратга оид ахлоқшунослик ҳар бир мутахасисни тайёрлаш жараёнининг ажралмас таркибий қисми ҳисобланиши зарур.
Ҳар қандай касбий маҳоратга оид ахлоқшунослик таркиби умумий ва хусусий ҳолатлар асосида қарор топади. Касбий маҳоратга оид ахлоқшуносликнинг умумий тамойиллари умуминсоний ахлоқ қоидаларига асосланиб, қуйидагиларни ўз ичига олади:
а) Касбий маҳорат нуқтаи назаридан ҳамфикрлилик (айрим ҳолатларда алоҳида манфаатлар асосидаги чекланишлар кўринишида ифодаланади);
б) Бурч ва ор – номус тушунчаларининг алоҳида даражада ифодаланиши;
в) Фаолият предмети ва турига боғлиқ ҳолатда, жавобгарликнинг алоҳида даражадаги шакли.
Хусусий тамойиллар у ёки бу турдаги касблар таркиби ва ўзига хос хусусиятлари, маълум бир аниқ шарт – шароитлар асосида келиб чиқади ва асосан, мутахасисларга нисбатан қўйилувчи талаблар бўйича ахлоқий кодексларда ўз ифодасини топади.
Ўз навбатида, касбий маҳоратга оид ахлоқшунослик фақат касбий маҳоратга эга ходимларнинг фаолияти турли хилдаги одамларга боғлиқлиги кузатилувчи, яъни ушбу амалга оширилувчи фаолиятнинг якуний натижаси ёки ушбу ҳаракатлар жараёни бошқа одамлар ёки инсоният ҳаётига алоҳида даражада муҳим аҳамиятга эга бўлган таъсир кўрсатиши қайд қилинувчи касб соҳаларига тегишли ҳолат сифатида қайд қилинади. Ушбу ҳолатга боғлиқ равишда, педагогик, тиббий, ҳуқуқий, шунингдек олимнинг ахлоқшунослиги каби анъанавий тарзда касбий маҳоратга оид ахлоқшунослик турлари ўзаро ажратиб кўрсатилади, бундан ташқари нисбатан янги ҳисобланган, «инсон омили»нинг роли ортиб бориши билан боғлиқ бўлган, фаолият турлари асосидаги (инженерик ахлоқшунослиги) ёки ушбу омилнинг жамиятдаги таъсири кучайиши билан боғлиқ бўлган ҳолатлар асосидаги турлари (журналист ахлоқшунослиги, биоэтика) қайд қилинади.
|
168
|
1
|
1
|
11
|
Ahloqshunoslik fani va uning rivojlanish qonuniyatlar.
Ахлоқшунослик (этика) – одоб – ахлоқ фалсафаси ҳисобланади. Ахлоқшуносликда қуйидаги саволларга жавоб изланади: «Ахлоқ – одоб нуқтаи назаридан, тўғри ва нотўғри ҳатти – ҳаракатлар, қадриятлар, қонуниятлар ўртасида ўзаро фарқланиш мавжудми?», «Барча қадриятлар мутлоқ тавсифга эгами ёки нисбий ҳисобланадими?», «Қандай қилиб тўғрироқ ҳаёт кечириш мумкин?», «Барча асосий қадриятлар унга боғлиқ бўлган, ягона кўринишдаги меъёрий қадриятлар мавжудми?», «Қадриятлар моддийлик тавсифларига эгами (стол ёки стул каби), агар бундай бўлмаса, биз қандай қилиб уларнинг онтологик жиҳатдан тутган ўрнини тушинишимиз мумкин?».
Эстетика (нафосат ва гўзаллик ҳақидаги фалсафий таълимот) – нафосат, гўзаллик ҳақидаги фалсафий фан соҳаси ҳисобланади. Эстетика соҳасида қуйидаги саволларга жавоб изланади: «Гўзаллик ўз нима?», «Биз қандай қилиб гўзалликни англай олишимиз мумкин?»
Ахлоқшунослик (этика) (грек тилида ἠθικόν, ἦθος сўзларидан олинган бўлиб, «ахлоқ – одоб, урф – одат» деган маънони англатади) – тадқиқот объекти ахлоқ – одоб ва одоб қоидалари бўлган, фалсафанинг амалий соҳаларидан бири ҳисобланади. Ушбу сўзнинг бошланғич ўзаги – этос, биргаликдаги истиқомат қилиш жойи ва умумийликда ҳаёт кечириш иборалари маъноси асосида вужудга келган, жамиятни жипслаштиришга хизмат қилувчи қоидалар, меъёрлар, индивидуализм ва тажовузкорликка барҳам бериш маъносини англатади. Жамият ривожланиши билан ушбу маъно таркибига виждон, эзгулик ва ёвузликнинг ўрганилиши, ҳамдардлик, дўстлик, ҳаётнинг мазмун – моҳияти, ўз – ўзини бағишлаш ва ҳакозо маънолар қўшилган. Ахлоқшунослик йўналишида ишлаб чиқилган бағрикенглик, адолат, дўстлик, бирдамлик ва шу каби бошқа тушунчалар ижтимоий институтлар ва муносабатларнинг ахлоқий ривожланиш йўналишларини белгилаб беради.
|
169
|
2
|
1
|
12
|
Ekoestetikaning falsafiy mohiyatini izohlab bering ?
|
170
|
1
|
1
|
12
|
Xalq amaliy sa’nati va dizayin.
|
171
|
1
|
1
|
3
|
Temur va Temuriylar davri falsafasi.
XIV asrning falsafiy va ijtimoiy-siyosiy qarashlari, davlatni qurish, jamiyatni huquqiy qonun-qoidalar asosida boshqarish, insoniyat taraqqiyotiga yangi sivilizasiyani olib kirishda Amir Temurning hissasi katta bo’ldi. U o’zining ijtimoiy – siyosiy qarashlarini aytar ekan, men markazlashgan mustaqil davlat tuzishda va uni boshqarishda shior qilib olgan 12 ta tuzuklarimga amal qildim, deydi. «Temur tuzuklari»da «Adolat va insof bilan Tangrining yaratgan bandalarini o’zimdan rozi qildim, gunohkorlarga ham rahm qilib haqqoniyat yuzasidan hukm chiqardim» degan so’zlarni o’qiymiz.
Temur o’z davrida davlatni boshqarish ishlarida bevosita o’tmishda mavjud bo’lgan davlatlar va podshohlar hayotini ham o’rganib chiqqanligini aytadi. Bu haqda shunday deydi: «Hayotni ko’p issiq sovug’ini ko’rib ulardan saboq olib tajribamni oshirdim. Shuning uchun do’st-dushman bilan kelishib yashadim. Odam Atodan boshlab Hotam ul an biyogacha, ulardan hozirgi damgacha o’tgan sultonlarning qonunlari, turish-turmushlari, qilish - qilmishlari, aytgan gaplarini xotiramda saqladim va yaxshi axloqlari, ma’qul sifatlaridan namuna olib unga amal qildim. Davlatning tanazzulga uchrashi sabablarini surushtirdim va davlatu-saltanat zavoliga sabab bo’luvchi ishlardan saqlandim».
Temuriylar davrida ijtimoiy fikr taraqqiyotiga katta hissa qo’shgan davlat arboblaridan bir Mirzo Ulug’bekdir. O’z davri fani va madaniyati, jamiyat rivoji uchun ko’plab dunyoviy bilimlarni xalqqa yetkazib berdi. Ayniqsa, jamiyat taraqqiyoti yosh avlod qo’lida ekanligini chuqur anglab yetib, yoshlar barcha egallagan bilimlarini mukammallashtirib borishi, ularni hayotga tadbiq etishlari, jamiyat farovonligi uchun qayg’urishlari, doimo kasb va hunar egallashga intilishlari lozimligini uqtiradi. Uningcha, har bir inson o’z o’tmishi, tarixini yaxshi bilishi, qolaversa, kelajak haqida o’ylashi lozim. U o’zining «Ziji Ko’ragoniy», ya’ni “Yulduzlar jadvali” nomli asarini yozdi. Bu kitobda jahon xalqlarining har xil hisoblaridagi eralar va ularning munosabatlari, vaqtni aniqlansh, quyosh va oy tutilishlari, yulduzlar va sayyoralarning harakatlar va boshqalar to’g’risida fikr yuritadi. U bir yilda 365 kun 6 saot 46 soniya borligini bundan 600 yil oldin aytib o’tgan.
|
172
|
2
|
1
|
12
|
Texnogen sivilizatsiyaning ishlab chiqarish estetikasi va fan taraqqiyotiga ta’siri.
|
Do'stlaringiz bilan baham: |
