1-§. Fanning mazmuni, vazifalari, predmeti va uslublari. Kimyoviy va mexanik texnologiyalar haqida tushuncha

 
7-§. Diffuziya va kinetik sohalarda boradigan kimyoviy jarayonlar 
 
Kimyoviy ishlab chiqarish jarayonida boshlangʻich moddalar (xom ashyo) 
maqsadli mahsulotga qayta ishlanadi. Buning uchun bir qator operatsiyalarni, shu 
jumladan xom ashyoni uni reaktiv holatga oʻtkazish uchun tayyorlash, xom ashyo 
tarkibiy qismlarining haqiqiy kimyoviy oʻzaro taʻsiri va natijada paydo boʻlgan 
reaktsiya aralashmasini yakuniy qayta ishlash jarayonlarini bajarish kerak. 
Bunda, asosiy kimyoviy jarayonlarga qoʻshimcha ravishda, maʻlum bir 
ketma–ketlikda turli xil fizik jarayonlar qoʻllaniladi: aralashtirish, ajratish, 
maydalash va hokazo, amalga oshiriladi. 
Umuman olganda, kimyoviy texnologik jarayonlar uchta oʻzaro bogʻliq 
elementar jarayonlardan iborat: 
1. Kimyoviy ishlov berish uchun xom ashyoni tayyorlash: A → A 
2. Tayyorlangan xom ashyoni ikki sxema boʻyicha reaktsion mahsulotlarga 
kimyoviy aylantirish:
A → R, 
A → S, 
yoki 
A → R → S 
 
Reaksiya aralashmasida odatda bir nechta ketma–ket reaktsiyalar yuzaga 
keladi, bu maqsadli mahsulotni va qoʻshimcha mahsulotlarning paydo boʻlishiga 
olib keladigan bir qator qoʻshimcha reaktsiyalarni keltirib chiqaradi.

---

Odatda, ishlab chiqarish jarayonlarini tahlil qilishda barcha reaktsiyalar emas 
balki asosiy mahsulotlarning miqdori va sifatiga taʻsir koʻrsatadiganlari hisobga 
olinadi.
3.Maqsadli mahsulotni reaktsiya aralashmasidan ajratib olish va uni tozalash: 
 
R→ R′ 
Shunday qilib, kimyoviy texnologik jarayonlarning uch bosqichidan birinchi 
va uchinchisi fizik yoki fizik–kimyoviy jarayonlarni, ikkinchisi – kimyoviy 
jarayonni anglatadi. Texnologik jarayonning umumiy tezligi uch bosqichdan 
birining tezligi bilan cheklanishi mumkin. 
Agar kimyoviy reaktsiyalar juda sekin davom etsa va ular umumiy tezlikni 
cheklasalar, unda jarayonlar kinetik mintaqada sodir boʻladi, deb hisoblanadi. Agar 
umumiy tezlik xom ashyoni tayyorlash va reagentlar bilan taʻminlash yoki 
mahsulotlarni reaktsiya muhitidan chiqarish bilan cheklangan boʻlsa, demak, bu 
jarayon diffuziya zonasida sodir boʻladi. 
Kimyoviy texnologik jarayonlarni amalga oshirishning samaradorligi maʻlum 
shartlarga rioya qilishni talab qiladi. Shuning uchun har bir kimyoviy–texnologik 
jarayon uchun texnologik rejim ishlab chiqiladi. 
Kimyoviy texnologiyaning nazariy asoslarini oʻrganish nuqtai nazaridan, 
xom ashyoni ishlab chiqarish mahsulotiga kimyoviy aylantirish jarayoni katta 
ahamiyatga ega. 
Kimyoviy texnologik jarayon, qoida tariqasida, quyidagi oʻzaro bogʻliq 
elementar jarayonlardan iborat: 
1) reaktsiya zonalariga reaktsion komponentlarni etkazib berish; 
2) kimyoviy reaktsiyalar; 
3) olingan mahsulotlarni reaktsiya zonasidan chiqarib olish. 
O”zaro taʻsirlashadigan qismlarni reaktsiya zonasiga kiritish molekulyar