1- mashgulot. Otlarning ekstererini urganish Darsning maksadi

zot ot gushti nimtasining morfologik tarkibi.

Gusht sortlari	Kategoriyasi semizlik kursatkichlari						Olingan bulakning nimta vazniga nisbati
	muskul		suyak		paylar
	kg	%	kg	%	kg	%	kg	%
Sortdan tashkari shu jumladan:	29,0	90,6	3,0	9,4			32,0	13,8
kazi	27,3	90,1	3,0	9,9			30,3	3,0
yol	1,7	100	-	-	-	-	1,7	0,7
1 sort	88,1	82,7	15,8	14,9	2,5	2,4	106,4	46,0
SHu jumladan; Orka va bel kismi	9,3	66,0	4,4	31,2	0,4	2,8	14,1	6,0
Son kismlari	78,8	85,3	11,4	12,4	2,1	2,3	92,3	3,0
2 sort	64,4	76,7	16,0	19,1	3,5	4,2	83,9	36,3
SHu jumladan elka va kurak kismi	51,6	79,2	11,7	18,7	1,8	2,8	65,1	28,1
Jumladan buyin kismi	9,3	7,-0,4	2,5	18,9	1,4	10,6	13,0	5,7
Son osti	3,5	62,5	1,8	32,1	,3	5,4	5,6	2,4
3 sort	3,4	37,8	4,5	49,4	1,2	13,2	9,1	3,9
SHu jumladan: bugizlok	1,9	63,3	0,9	30,0	0,2	6,7	3,0	1,3
Bilak koldigi (rulka)	0,7	25,9	1,6	59,3	0,4	14,8	2,7	1,2
Boldir koldigi	0,8	24,2	2,0	58,8	0,6	17,6	3,4	1,5
Jami nimta gushti	184,9	79,9	39,3	17,0	7,2	3,1	231,4	100

Nimtaga nisbatan protsent xisobida muskul va yogi 79,9 protsent, suyagi 17 protsent, paylari 3,1 protsentni va 1 ategoriya semizlik darajasidagi toy gushtiring nimtasida muskul va yogi 78,0 protsentni, suyak 18,5 protsentni, paylari 3,4 protsentni tashkil etadi. Nimta vazniga nisbatan kata yoshdagi ot gushtida 1 sort 46,0 protsentni, 2 sort 36,3 protsentni, 3 sort 3,9 protsentni, ortdan tashkari kismi, ya’ni kazi va yoli 13,8 protsentni tashkil kilgan bulsa, toylarda nimta vazniga nisbatan 1 sort 48,9 protsentni, 2 sort 37,2 protsentni, 3 sort 4,8 protsentni, sortdan tashkari, ya’ni kazi va yoli 9,1 protsentdir.
Jadvaldan kurinib turibdiki, nimtadagi muskul va yog, suyak chikimlari otning yoshiga va semizlik darajasiga, zotiga boglikdir (21-jadval).
Otlarning kala-pocha, ichak-chavok kismlariga yog tuplanishi, 1 va 2 kategoriya semizlikdagi otlar ichki organlarining ogirligi, shuningdek texnik xom ashe ogirliklari kata otlarda va toylarda semizlik darajasiga karab korabayir ot zotida urganilgan (22-jadval).
Jadvaldan kurinib turibdiki, 1 kategoriyaga mansub ot ichki organlarining ogirligi 2 kategoriyaga nisbatan kupdir.
Otlarning terisi kimmatli xom nshyo xisoblanadi. Undan charm va poyafzallar ishlab chikarishda keng foydalaniladi.
Teri vazniga nisbatan xom ashyo sifatida GOST 1134-73 buyicha turtta gruppaga bulinadi.
Birinchi gruppaga vazni 5 kg gacha boradigan kulunlarning terisi, ikkinchi gruppaga esa vazni 5 dan 10 kg gacha boradigan toylarning terisi, uchinchi va turtinchi gruppaga vazni 10 kg dan oshik kata yoshdagi otlarning terisi kiradi.
Bugoz biya konidan tayerlangan kon zardobi (SJK), bugoz biyaning koni (KJK) chorva mollari, serpushtligini oshirishda, kupgina kasalliklarni davolashda muxim axamiyatga ega.

21. Baxor – yozgi mavsumda yaylovda bokilgan korabayir zot toy gushti nimtasining morfologik tarkibi.

Gusht sortlari	1 kategoriya semizlik kursatkichlari								Olingan bulakning nimta vazniga nisbatan
	muskul		Va yog suyak			paylari
	kg	%	kg	%	kg		%	kg		%
Sortdan tashkarishu jumladan:	10,8	83,1	2,2	16,9	-		-	13,0		9,1
kazi	9,9	81,8	2,2	18,2	-		-	12,1		8,5
yol	0,9	100	-	-	-		-	0,9		0,6
1 sort	56,6	81,6	11,1	16,0	1,7		2,4	69,4		48,9
SHu jumladan: orka va bel kismi	7,5	67,6	3,4	30,6	0,3		2,7	11,2		7,9
Son kismlari	49,1	84,4	7,7	13,2	1,4		2,4	58,2		41,0
2 sort	39,2	74,0	11,5	22,0	2,1		4,0	52,8		37,2
SHu jumladan: elka va kurak kismi	28,7	76,3	7,9	21,1	1,0		2,7	37,6		26,6
buyni	8,0	2,7	2,1	19,1	0,9		8,2	11,0		7,7
Son osti	2,5	59,5	1,5	35,7	0,2		4,8	4,2		2,9
3 sort	2,7	39,7	3,2	47,1	0,9		13,2	6,8		4,8
SHu jumladan: bugizlok	1,8	66,7	0,7	25,9	0,2		7,4	2,7		1,9
Bilan koldigi (rulka)	0,4	22,2	1,1	61,1	0,3		16,7	1,8		1,3
Boldir koldigi (golyashka)	0,5	21,7	1,1	60,9	0,4		17,4	2,3		1,6
Jami nimta gushti	109,3	77,0	28,0	19,7	4,7		3,3	142,0		100

Ishlab chikarishda kishlok chorva mollarining serpushtligini oshirish maksadida biyalardan ularning 45 dan 100 kunlikkacha bulgan bugozlik davrida «SJK» deb nomlanuvchi bugoz biya zardobi olinadi.

Otlarning konidan, shuningdek meditsinada muxim axamsiyatga ega bulgan shifobaxsh va kasalliklar(stobnyak, gangrena, difteriya, botulizm va boshkalar) ning oldini oluvchi preparatlar tayerlanadi.
Veterinariya va meditsina maksadlari uchun biofabrikalarda maxsus apparatlar yordamida otlardan oshkozon shirasi olinadi. Ot gungi xam uta kimmatli organik ugit sifatida juda keng kullaniladi. Massasi urta xisobda 500 kg keladigan bitta ot kuniga 14 kg atrofida gung tashlaydi.


22. Otlarni baxorgi-yozgi mavsumda yaylovda bokib, ichki organlarga yog tuplanishini, ularning ogirligini va texnik xomashyosini analiz kilib kurilganda natija kuyidagicha buldi:

Kursatkichlar	Toylar		Katta yoshdagi otlar
	1 gruppa	2 gruppa	1 gruppa	2 gruppa
Suyishdan oldingi tirik vazni,kg	262	235	419	348
Nimtaning ogirligi, kg	144	126	234,7	187
Nimtaning semizlik darajasi	1	2	1	2
yogi	3,51	2,0	7,38	4,5
SHundan: yuragida	0,15	0,10	0,70	0,25
buyragida	0,27	0,15	0,83	0,33
oshkozonida	0,20	-	0,40	0,22
jigarida	0,09	0,05	0,15	0,10
ichagida	0,80	1,70	5,30	3,60
1 kategoriya semizlikdagi organlarining ogirligi	8,34	7,05	13,09	12,05
SHundan: jigar	3,49	3,10	5,73	5,40
Buyrak	0,94	0,75	1,60	1,40
til	0,70	0,65	1,00	0,95
Gusht kirkimi	1,20	1,00	1,56	1,40
miyasi	0,43	0,35	0,45	0,40
yuragi	1,58	1,20	2,75	2,50
2 kategoriya semizlikdagi ot ichki organlarining ogirligi	28,13	27,00	38,30	36,08
SHundan: oshkozon	1,30	1,20	1,80	1,60
ichak	14,00	17,00	18,00	17,0
talok	0,83	0,69	1,10	0,88
upka	1,90	1,80	2,80	2,60
kalla	10,10	9,9	14,60	14,00
3 texnik xom ashyo	16,70	15,60	26,40	24,00
SHundan: terisi	9,70	9,80	16,60	15,00
Oeklari	7,00	6,80	9,80	9,00

Topshiriklar:

1. 
   Kuyidagi jadvalda berilgan ma’lumotlar asosida otlarning gusht chikimini aniklang (23-jadval).
   

Ot zotlari	Semizlik kategoriyasi	Suyishdan oldingi tirik vazni, kg	YOshi buyicha gruppasi	Nimta vazni, kg	Ichki yogi, kg	Gusht chikimi, kg
Korabayir	1	419	Katta ot	234,0	7,38
-«-	2	347	-«-	177	2,94
-«-	1	242	toy	131,7	3,2
Jabe tipidagi	1	431	Katta ot	248
-«-	1	190,0	kulun	106	1,5
YAkut	1	183	-«-	98	2,9
Duragaylar (sovet yuk tortuvchi) va yakut otlar	1	199	-«-	112,0	1,2

2. 
   Kuyidagi jadval asosida 1 kategoriya semizlikdagi ot gushti nimtasiga nisbatan muskul va yog tukimalari, suyak va pay kismlarini protsentini aniklang (24-jadval).
   

Zotlar	Nimta vazni	Muskul va yog tukimalari		Suyagi		Payi
	kg	Kg	%	kg	%	kg	%
Jabe tipidagi	278,4	234,7		36,8		6,9
Adaev	218,4	182,6		29,7		6,1
Boshkird	226,8	182,1		35,8		8,9
YAkut	247,5	209,4		31,9		6,2
Korabayir	234,6	187,4		38,9		7,3
Duragaylar (ogir yuk tortuvchi, kozoki)	291,2	231,5		51,2		8,5

3. 
   Kuyidagi jadval asosida otlarni ikki oy mobaynida burdokiga eki yaylovda bokilgandagi natijalarini aniklang (25-jadval).
   

Ot zoti va zot gruppasi	Tirik vazni, kg		Burdokiga va yaylovda bokish natijalari
	Burdokiga yoki yaylovda bokishdan oldingi tirik vazni	Burdokiga va yaylovda bokilgandan sunggi tirik vazni	Mutlok usish vazni, kg	Kunlik et kushishi, kg
Jabe tipidagi	430,5	510
korabayir	370,0	421,0