1- mavzu: psixologiya tarixi fanining predmeti va vazifalari reja

Sharq mamlakatlarida ilk
psixologik fikrlarning paydo bo‘lishi. 
Psixologiya termini XVI asrda paydo bo‘lib, XVIII asr o‘rtalaridan keng doirada 
qo‘llanila boshlandi. XIX asrdan psixologiya fani mustaqil fan sifatida shakllandi. Biroq 
insoniyat psixikasini (ruxiyatini) o‘rganishga juda qadim davrlardanoq qiziqib kelishgan. 

---

Qadimgi Hindiston, Xitoy, Misr kabi mamlakatlarda ruhiy holat haqidagi ilk 
fikrlar ilgari surilgan, lekin psixika haqidagi ta’limot falsafa fani doirasida uning 
bir qismi sifatida o‘rganilgan. 
Psixologiya tarixida ham falsafa tarixida bo‘lgani kabi asosan ikki oqim 
o‘rtasida kurash kechgan. Ular: 
1. Idealizm (fr. idealisme– idealizm) falsafaning bosh masalasida – ongning 
borliqqa munosabati masalasida materializmga qarama-qarshi o‘laroq ong, ruh, 
birlamchi, moddiy dunyo, borliq esa ikkilamchi, ong, sezgi, tasavvur va 
tushunchalarning mahsulidir deb da’vo qiluvchi g‘ayri ilmiy falsafiy oqim. 
Idealistlar materialistlarga qarama-qarshi o‘laroq, psixika tana bilan yashirin 
yo‘sinda birlashgan, inson o‘lgach, tanani tashlab “narigi dunyoga”, g‘oyalar 
dunyosiga ketib, u yerda abadiy yashaydigan moddiy bo‘lmagan qandaydir ilohiy 
substansiya yoki mohiyatning namoyon bo‘lishidir deb tushunadilar. 
Idealistik oqim namoyondalari psixika tana hayotiga bog‘liq bo‘lmagan 
qandaydir ruhiy substansiya jondan iborat deydilar. Bunday qarash falsafaning 
antik taraqqiyotida Platon idealizmida yorqin namoyon bo‘ldi. 
2. Materializm (lot.materialis– moddiy) materializm falsafasidagi ikki asosiy 
oqimdan biri, ya’ni idealizmga qarama-qarshi o‘laroq, birdan bir ilmiy, tarixan 
rivojlangan dunyoqarashdir. Falsafa tafakkurning borliqqa munosabati haqidagi 
bosh masalasini hal qilishda materializm, dunyo o‘z tabiatiga ko‘ra moddiydir, 
materiya, tabiat, borliq, inson ongidan tashqari unga bog‘liq bo‘lmagan holda 
mavjuddir, material birlamchi hamda sezgilarning manbaidir, ong esa ikkilamchi, 
hosila narsadir, dunyoni va uning qonuniyatlarini to‘liq bilish mumkin, deb ta’lim 
beradi. 
Materializm falsafiy oqim sifatida eramizdan bir qancha asrlar avval qadimgi 
Hindiston, Xitoy va Gresiyada paydo bo‘lgan. 
Eramizdan avvalgi bir necha ming yillar ilgari Sharqda qadim 
sivilizatsiyalar – Misr, Hindiston Xitoy sivilizatsiyasi tarkib topgan. Ulardagi 
g‘oyalar asosida zamonaviy fanlar rivojlanadi. 

---

Materialistik oqim tarafdorlari psixikani tabiiy materialistik nuqtai nazardan 
tushuntirishga harakat qildilar. Xususan qadimgi Yunon mutafakkir materialistlari 
barcha mavjud narsalarni jumladan, psixikani yagona moddiy asoslardan:
- Suv (Fales) 
- Havo (Anaksimen) 
- Olov (Geraklit) 
- Atomlar yig‘indisi (Demokrit, Epikur) kelib chiqqan deb asoslashga 
urindilar. 
Miloddan avvalgi bir necha ming yillikning o‘rtalarida Hindiston va Xitoyda 
II-ming yillikda paydo bo‘lgan. Vedalar eng qadimgi ariylik dunyoqarashini 
ifodalardi. Grek, skandinaviya va slavyan afsonalarida bo‘lgani singari unda ham 
xudolar ko‘pincha tabiiy kuchlarga qiyos qilinardi. Bunday dunyoqarash Koinot 
bilan Tartibsizlik (Xaos) o‘rtasidagi azaliy kurash bilan tavsiflanardi. Bu jangda 
xudolarning uzil-kesil va abadiy g‘alaba qilishi kafolatlanmaydi. Tartibsizlikka 
qarshi kurashda xudolar odamlarning yordamiga muhtoj bo‘lgan. Qurbonliklar va 
to‘g‘ri bajariladigan marosimlar koinotdagi tartibni tutib turishga katta hissa 
qo‘shib turadi. Vedalar bilan tanishishda muayyan afsonaviy olamga g‘arq 
bo‘lamiz. Agar biz hind ma’naviy hayotida