1-§. Yaponiyaning XIX asr 60-yillarigacha davlat tuzumi

partiyasi tuzilishi

Hukumat o‘zining

Konstitutsiyaviy
imperatorlik
partiyasini tuzishi

1885-yilda Vazirlar

kabineti tashkil qilinishi

1886-yilda imperator

huzuridagi Maxfiy
kengashning qayta
tiklanishi

Davlat boshqaruvini o‘zgartirish va konstitutsiya qabo‘l qilish

talablarida namayon b o‘lgan norozilik kayfiyatlari muxolifiyatchi
demokratik oqimlarning “Erkinlik va xalq huquqlari uchun
harakat”ga birlashishiga olib keldi.

206

tiliga tarjima qilinganda “Osmon in’om qilgan inson huquqlari” degan
shaklni olgan, “erkinlik va xalq huquqlari” esa konfutsiylikning “oqillik”
(“ri”) va “odillik” (“ga”) talablariga mos tushgan.
1881-yilda imperator 1890-yildan boshlab parlament boshqaruvi
joriy qilish haqida farmon chiqardi.
Konstitutsiyaviy islohotlar arafasida mamlakat butun siyosiy
tizimining muhim qayta qurilishi sodir bo‘ldi. Burjua liberal muxolifat
tashkiliy jihatdan siyosiy partiyalarda rasmiylashdi.
1881-yilda Liberal partiya (Dziyuto) tashkil qilindi. Bu partiya
pomeshchiklar, o‘rtahol shahar tabaqalari va qishloq burjuaziyasi
manfaatlarini ifoda etdi. Unga o‘rtamiyona kayfiyatdagi dehqonlarning bir
qismi, mayda mulkdorlar ham qo‘shilgan.
1882-yilda Konstitutsiyaviy islohotlar partiyasi (Kaysinto) tuzilib,
unga o‘rtahol tabaqalar vakillari, burjuaziya, ziyolilar kirdi. Bu partiya
ham Liberal partiya singari muxolifat kuchlarning mo‘tadil partiyasi bo‘lib
qoldi.

Tez orada Liberal partiya tarkibida uning chap qanoti shakllandi. U o‘z

oldiga respublika o‘rnatish vazifasini qo‘ygan edi. Uning liderlari 1883-
1884-yillarda hukumatga qarshi ochiqdan ochiq chiqishlarga boshchilik
qildilar. Parlament o‘z ishlarini boshlaganidan keyin 1890-yilda Dziyuto
va Kaysinto partiyalari mamlakat siyosiy hayotida tabora passiv rol o‘ynay
Dziyuto va Kaysinto partiyalari dasturlaridagi talablar

quyidagicha bir xil edi

boshqaruvning parlament shaklini, siyosiy erkinliklarni, mahalliy o‘zini
o‘zi boshqaruvni joriy qilish
mamlakatni boshqarishda tor doiradagi byurokratlar va samuraylar
monopoliyasini tugatish
soliqlarni pasaytirish, pul islohoti o‘tkazish va boshqa shu kabi iqtisodiy
talablar
g‘arb mamlakatlari bilan tengsizlik asosida tuzilgan shartnomalarni qayta
ko‘rib chiqish
tashqi savdoni rivojlantirish hisobiga yapon burjuaziyasining mavqeyini
mustahkamlash

207

boshladilar. 80-yillarda Yaponiyaning o‘sib borayotgan ishchilar sinfi
o‘zini mustaqil ijtimoiy va siyosiy kuch sifatida namoyon qila boshladi.
Dastlabki ishchi tashkilotlari tashkil qilindi, ishchilar harakatiga
sotsialistik g‘oyalar kirib keldi.
Muxolifatning talablariga hukumat o‘zining Meyseyto deb atalgan
Konstitutsiyaviy-imperatorlik partiyasini tuzish bilan javob berdi. Bu