1-2 Maruza. Atom spektroskopiyasi usullari. Atom-emission spektroskopiya

MIQDORIY ANALIZ 
Atom-emissiya spektroskopiyasi usuli erkin atomlarni yoki atom ionlarini, 
issiqlik ta’sirida qo’zg’atishga va qo’zg’algan atomlar chiqargan optik spektrni 
(elektromagnit nurlarni) qayd qilishga asoslangan. Bu holda nurlanish intensivligi I, 
qo’zg’algan zarrachalarning soni N
*
ga to’g’ri proporsional bo’ladi. Atomlarni 
qo’zg’atish issiqlik tabiatiga ega bo’lgani uchun qo’zg’algan va qo’zg’almagan 
atomlar bir-biri bilan termodinamik muvozanatda bo’ladi. Bu holat, Bolsmanning 
taqsimot qonuni bilan ifodalanadi.
)
/
exp(
/
/
0
*
0
*
kT
E
g
g
N
N


(2.1) 
bu yerda 
0
N
- qo’zg’atilmagan atomlarning soni, g
*
va 
0
g
lar mos ravishda 
qo’zg’algan va qo’zg’almagan holatlarning statistik ulushlari, E - qo’zg’atish 
energiyasi, k - Bolsman doimiysi, T - absolyut temperatura. Shunday qilib doimiy 
temperaturada, qo’zg’algan atomlarning soni 
*
N
, qo’zg’almagan atomlar soni 
0
N
ga, 
ya’ni atomlash qurilmasidagi atomlarning umumiy soni N ga to’g’ri proporsionaldir. 
Chunki atom-emissiya analizi o’tkazilayotgan sharoitlarda, qo’zg’atilgan 
zarrachalarning soni juda kam 
0
*
N
N

. Atomlarning umumiy soni esa, o’z navbatida 
(asbobning ishlash tartibi va konstruksiyasi bilan bog’liq bo’lgan shart-sharoitlarda) 
aniqlanayotgan elementning namunadagi konsentrasiyasi 
C
ga proporsional. Shuning 
uchun chiqarilgan nur intensivligi I va aniqlanayotgan elementning konsentrasiyasi 
orasida to’g’ri proporsional bog’lanish bo’ladi. Amalda bunday bog’lanish, faqat 
analiz qilinayotgan moddaning past konsentrasiyalarida kuzatiladi xolos (2.6-rasm). 
Aniqlanayotgan elementga tegishli spektr chiziqning intensivligi bilan uning 
namunadagi konsentrasiyasi orasidagi bog’lanish, standart namunalardan foydalanib 
tajribada olingan ma’lumotlar asosida darajalash grafigini qurish orqali aniqlanadi. 
Bu bog’lanish Lomakin –Shaybe formulasi orqali ifodalanadi. 
b
aC
I

(2.2) 
Shunday qilib elementning konsentrasiyasini aniqlash uchun, chiqarish spektri 
chizig’ining intensivligi analitik signal sifatida ishlatilishi mumkin. (2.2) 
tenglamadagi a koeffisiyent atomlash jarayonining sharoitiga bog’liq bo’lgan empirik 
kattalik, 

b
atom chiqargan nurni xuddi shunday atomlar tomonidan yutish 
koeffisiyenti. Shuning uchun, atom-emissiya spektroskopiyasida atomlash shart-
sharoitlarini to’g’ri tanlash, analitik signalning intensivligini o’lchash, standart 
namunalar bo’yicha darajalash hal qiluvchi ahamiyatga egadir.
Katta konsentrasiyalarga o’tganda, intensivlikning ko’payishi konsentrasiya 
ortishidan orqada qola boshlaydi (2.6- rasm). Bu hodisa, ozmi ko’pmi hamma 
qo’zg’atish manbalarida uchraydi va ayni element chiqargan yorug’likni xuddi shu 
elementning boshqa zarrachalari tomonidan yutilishi bilan tushuntiriladi. 

---

10