1-bob. Shaxs psixologiyasi: fanga kirish

Adlerning inson tabiatiga oid asosiy qoidalari

Adler ko'pchilik tomonidan "neofreydchi" deb hisoblangan va u, shubhasiz, psixoanalitik harakatni izchil nazariy tizim sifatida qayta belgilash uchun juda ko'p ish qilgan. Ammo, barcha ma'lumotlarga ko'ra, u dastlab Freyd bilan hamfikr bo'lganiga qaramay, uning ko'plab g'oyalari an'anaviy psixoanalitik nazariyadan, odatda, taxmin qilishdan ko'ra tubdan farq qiladi. Darhaqiqat, Adlerning nazariy tizimini sinchkovlik bilan o'rganish shuni ko'rsatadiki, u aslida neofreydizmdan juda uzoqda, zamonaviy insonparvarlik va fenomenologik psixologiyaning xabarchisi sifatida namoyon bo'ladi. Hech bir joyda Adlerning nazariyasi uning inson tabiati haqidagi dastlabki takliflaridan ko'ra to'liqroq ochib berilmagan (4-1-rasm).

	kuchli	O'rtacha - naya	Zaif	O'rta	Zaif	O'rtacha - naya	kuchli
erkinlik	+							Determinizm
Ratsionallik		+						Mantiqsizlik
Holizm	+							Elementlar gp
Konstitutsiyaviylik				+				ekologiya
O'zgaruvchanlik							+	O'zgarmaslik
Subyektivlik	+							Ob'ektivlik _
Proaktivlik	+							Reaktivlik
gomeostaz							+	Geterostaz
Bilimlilik							+	noma'lumlik

Guruch. 4–1. Adlerning inson tabiatiga oid asosiy qoidalar bo'yicha pozitsiyasi.
Erkinlik - bu determinism
Adlerning erkinlik pozitsiyasiga qattiq sodiqligi quyidagi iqtibosda namoyon bo'ladi: “Biz inson hayotida hech qanday sabab yo'q degan fikrdamiz. Va har bir hodisa boshqalardan biroz farq qilganligi sababli, psixologiyada biz sabab yoki determinizm haqida gapira olmaymiz” (Adler, 1956, 91-bet). Psixik determinizm kontseptsiyasini rad etib, Adler har bir shaxsning shaxsiyati uning o'z ijodi ekanligini ta'kidladi (Adler, 1927a). Ijodiy "men" tushunchasi ham Adler tizimidagi erkinlik pozitsiyasining timsolidir. Aniqlovchi xayoliy maqsad va uning natijasi, turmush tarzini yaratishda yakuniy tahlilda insonning ijodiy kuchi muhim rol o‘ynaydi.
Biroq, individual psixologiyada to'liq erkinlik g'oyasi ba'zi cheklovlarga ega. Ular hayot tarziga, hech bo'lmaganda, erta bolalik tajribasidan kelib chiqqan xayoliy hayot maqsadining ta'siri (masalan, tug'ilish tartibining ta'siri) tufayli yuzaga keladi. Lekin bu xayoliy maqsad ham ob'ektiv omillar mahsuli emas; uni yaratishda shaxsning kuchayib borayotgan ijodiy kuchlari ishtirok etadi (masalan, shaxsning oiladagi mavqeiga uning tug`ilish tartibiga bog`liq bo`lgan sub'ektiv ma'nosi). Ko'rinib turibdiki, Adler o'zining ijodiy shaxs haqidagi nazariy g'oyasini ishlab chiqqach, erkinlikning asosiy pozitsiyasi tobora aniq bo'ldi.
Ratsionallik irratsionallikdir
Agar o'ylab ko'rsangiz, Adler aniq ratsionallikka intilishi aniq bo'ladi. Bu uning ijodiy "men" kontseptsiyasida eng yaqqol namoyon bo'ladi. Eslatib o'tamiz, uning nazariyasiga ko'ra, ijodiy kuch odamlarga maqsadlarni shakllantirish, qarorlar qabul qilish va maqsadlar va qadriyatlar bilan taqqoslanadigan turli xil hayot rejalarini qurish qobiliyatini beradi. Asosan, ijodiy kuch g'oyasi ratsionallikni tan olishni talab qiladi.
Ammo Adler tizimida ratsionallikning ba'zi yo'nalishlari mavjud bo'lib, bu uning aniqlovchi xayoliy maqsad kontseptsiyasida ayniqsa seziladi. Keyingi bolalik tajribalari bilan yashiringan bu maqsad asosan ongsizdir. Ya'ni, odamlar xayoliy maqsadlardan xabardor bo'lmasliklari yoki hech bo'lmaganda o'z hayotlarida ularning asl ma'nosini tushunmasliklari mumkin (Adler, 1956). Boshqacha qilib aytadigan bo'lsak, odamlar intilayotgan narsaning muhim qismi, bu intilishlarni amalga oshirishda oqilona bo'lishiga qaramay, ular uchun asosan noma'lum bo'lib qolmoqda. Biroq, Adlerning o'z nazariyasida ijodiy shaxsga bergan mutlaq ahamiyati muvozanatni ratsionallik yo'nalishiga o'zgartiradi.