1. Geografik o ‘rni, tabiiy sharoiti va aholisi

Yozuvlar. Yunon tarixini o‘rganishda yozuvlar muhim ahamiyat kasb etadi. Asosan, XIX asrning 
70-yillaridan papirus topilmalarini o‘rganish natijasida yangi «papirologiya» faniga asos solindi. 
Yunon jamiyatiga papirusning kirib kelishi Misr tarixi bilan uzviy bog‘liqdir. Qadimgi mashhur 
yunon lirik shoirlari Alkey, Sapfo, Korin, Pindar, Vakximida va mashhur fojianavislar Sofokl, 
Esxil, Evripid hamda mashhur hajviy asarlar muallifi Menandrlar o‘z asarlarini papirusga 
yozishgan. Papirusga ko‘chirilgan eng yirik asar Arastuning «Afina politiyasi» asaridir. 
Keyinchalik qog‘oz paydo bo‘lgach, papiruslar o‘z ahamiyatini yo‘qotgan. Ularni faqat hukmdor 
saroyidagi arxivlardan topish mumkin.
Kritdan eng qadimgi A chiziqli yozuv topilgan. Keyinchalik yunonlar bu yozuvni o‘z 
tillariga moslashtirganlar (B chiziqli yozuv). Bu yozuvni 1953-yilda ingliz olimlari M.Ventris va 
J.Chedvik o‘qidi. Matnlar xo‘jalik hisobotlaridan iborat. Mil.avv. VIII asrda yunonlar finikiya 
yozuvini o‘zlashtirib, 24 belgi alfavitli yozuvni yaratdilar. Mil.avv. VIII asrdagi qadimgi yunon 
yozuvi yodgorliklari Afina, Itaka va Liginadan, mil.avv. VII asrga tegishli yozuvlar Fera, Melos 
orollari va Egey dengizining janubiy qismidan topilgan. Yunonlarning to‘liq shakllangan klassik 
alfaviti mil.avv. 403-yilga kelib 24 harfda (17 unli, 7 undosh harf) shakllanib bo‘ldi. Keyinchalik 
Vizantiya ham shu yozuvdan foydalandi. 
Memuar asarlar. Polislarning yemirilishigacha yunonlar tarix va adabiyotga oid asarlarni 
ko‘pincha memuar shaklda yozishgan. Mil.avv. IV asrdagi eng yirik memuar asar Ksenofontga 
tegishli. U asosan harbiy sohaga oid ma’lumotlarni beradi. Ellinizm davrida memuar va tarjimayi 
hol ko‘rinishidagi asarlar yozish odat tusiga kirdi. Ellin davri siyosatchilaridan Pirra va Arata eng 

---

yirik tarixiy asarlar muallifi hisoblanadilar. Ular «Axey ittifoqi» to‘g‘risida keng ma’lumotlarni 
yozib qoldirishgan. 
Xatlar. Antik jamiyatda xatlar muhim o‘rin tutgan. Ular ikki xil shaklda yozilgan: ochiq va yopiq. 
Platon, Isokrat va Sallyustiylar yozgan ochiq xatlarida falsafiy muammolar haqida fikr yuritilgan. 
Yopiq xatlar davlat ahamiyatiga molik xatlar bo‘lib, maxsus kishilar nomidan yozilgan. Ularda 
asosan siyosiy va maxfiy ma’lumotlar yozilgan.