1-ma`ruza mavzu: Biotexnologiyaning asosiy tushunchalari va ta’rifi

7-MA`RUZA 
Mavzu: Mutagenez va mutantlarni ajratish usullari. Eukariot mikroorganizmlar 
gibridizatsiyasi
.
 
Reja: 
1. Mutagenez va mutantlarni ajratish usullari;
2. Eukariot mikroorganizmlar gibridizatsiyasi. 
DNK molekulasi strukturasini tashqi nomuqobil omillar ta’sirida o‘zgarishi mutatsiya 
deyiladi. Mutatsiyaga uchragan DNK molekulasida irsiy axborot o‘zgaradi va organizmning 
mo‘tadil holatda yashashiga keskin ta’sir ko‘rsatadi. Tirik organizmning mutant formalari 
vujudga keladi. Boshqa organizmlardan farqli o‘laroq o‘simlik va mikroorganizmlarning 
xo‘jalik ahamiyati yuqori bo‘lgan mutant formalari xalq xo‘jaligida keng ko‘lamda 
foydalaniladi (1-jadval). 
1-jadval.
Auksotrof mutantlar yordamida L-aminokislotalarining birlamchi metabolitlarini 
olinishi 
Amino-
kislota 
Produtsent 
Tansiq 
modda 
Substrat 
Kultural suyuqlikda 
aminokislotalar 
miqdori, g/l 
L-lizin 
Breviabacterium 
flavum 
Treonin, 
metionin yoki 
gomoserin 
Glyukoza 
saxaroza 
60-100 
L-trionin Escherichia coli 
Lizin, 
metionin, 
izoleysin 
Glyukoza 
20 
L-ornitin Coryneobacterium 
glutamicum 
Arginin 
Glyukoza
26 
L-fenil-
alanin 
Arthrobacter 
parafineus 
Tirozin 
H-alkanlar 
15 
L-tirozin Corynebacterium 
sp. 
Fenilalanin H-alkanlar 
19 
L-valin Coryneobacterium 
glutamicum 
Izoleysin 
Glyukoza 
11 
Inson organizmidagi mo‘tatsion o‘zgarishlar og‘ir kasalliklarni kelib chiqishiga sabab 
bo‘ladi (oq qon kasalligi).

---

Mutatsiyaga uchragan DNK molekulasini asl holatiga qaytish jarayoni DNK 
reparatsiyasi deyiladi. Reparatsiya jarayoni DNK aza, DNK-polimeraza II va DNK-ligaza 
fermentlari ishtirokida amalga oshiriladi. Bu fermentlar tizimi yordamida DNK strukturasi 
dastlabki mo‘tadil holatiga qaytadi. 
Biotexnologiya sanoatida produtsent sifatida prokariotlar – (bir hujayrali, yadrosi 
mukammal bo‘lmagan organizmlar) – bakteriyalar, aktinomitsetlar, rikketsiylar va tuban 
eukariotlar (bir va ko‘p hujayrali, yadrosi mukammal, xromosomalari maxsus lipoproteid 
tabiatli membranalar bilan o‘ralgan) – achitqi va mitselial zamburug‘lar, eng sodda 
jonivorlar va suv o‘tlari hamda ularni har xil usullar (seleksiya, mutagenez, hujayra va gen 
muxandisligi) orqali olingan mutantlaridan foydalaniladi. 
Bugungi kunda biotexnologik jarayonlarda tabiatda tarqalgan 100 mingdan ortiq 
turkumga mansub bo‘lgan mikroorganizmlardan faqatgina bir necha yuztasi ishlatiladi xolos. 
Mikrobiologiya sanoatida ishlatish uchun tavsiya etiladigan produtsentlarga katta 
talablar qo‘yadi, ularning umumiylari quyidagilardan iborat:
