1. Mavzu bo’yicha o’rganilgan adabiyotlarga sharhi. Qishloq xo’jaligida resurs salohiyati tahlili


Download 116.14 Kb.
bet15/16
Sana30.04.2023
Hajmi116.14 Kb.
#1415535
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   16
Bog'liq
Paxta yetishtirishni tashkil etish va rivojlantirish Payariq

4.4.1-jadval
Payariq tumani fermer xo’jaliklarida paxtachilikning samaradorlik ko’rsatkichlari tahlili (2015-2017 yy.)*



Ko’rsatkichlar

O’lchov birligi

Yillar

2017 yilda 2015 yilga nisbatan o'zgarish

2015

2016

2017

+/-

%

1.

Yalpi hosil

tonna

35883

34746

33945

-1938

94,6

2

Jami xarajatlar

mln so’m

32876,9

43979,7

59450

26573,1

180,2

3.

Jami daromad

mln so’m

34607,3

45934,2

61946

27338,

178,9

4.

Yalpi foyda

mln so’m

1730,4

1954,6

2496

765,6

144,2

5.

O’rtacha 1 ga ekin maydonidan daromad

ming so’m

2272,5

3092,4

4240.0

1967,5

186,6

6.

O’rtacha 1 ga ekin maydonidan foyda

ming so’m

113,6

131,6

171.0

57,4

150,5

7.

Sotish bahosi

so’m/s

96444,8

132200,0

182500

86055,2

189,2

8.

Mahsulot birligi
hisobiga foyda

so’m/s

4822,2

5626,9

7400

2577,8

153,4

9.

Rentabellik darajasi

%

5,3

4,4

4,2

1,1 punktga kamaygan

*Manba: Payariq tumani qishloq va suv xo’jaligi bo’limi ma’lumotlari

4.4.1-jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, Payariq tumani paxtachiligida samaradorlikning asosiy ko’rsatkichlarida pasayish kuzatildi, Tahlil etilgan davrda tumanda paxta xom-ashyosi yalpi hosili 1938 tonna yoki 5,4% kamaygan, yalpi hosilning kamayishi daromadning va foydaning kamayishiga olib keladi. 2017 yilda jami xarajatlar 59450 mln so’mni tashkil etib, 2015 yilga nisbatan 80,2 foizga oshgan. Xarajatlarning o’sish foizi 80,2 daromad larning o’sish foizidan 78,9 yuqori, bu esa foydaning kamayishi va rentabellikni pasayishiga olib keladi. Rentabellik darajasi 1,1 punktga kamaygan.




Xulosa va takliflar.
Paxtachilik sermehnat, binobarin, mehnat haqi ko’p sarflanadigan tarmoq. Tarmoqda 60 dan ko’proq jarayon bajariladi. Jami kishi/soatida sarflangan mehnatning 90% dan ko’prog’i qo’l vositalari bilan bajarilgan vaqtga to’g’ri keladi. Bu vaqtga mashinalar yordamida bajarilgan vaqtga nisbatan 1,5-2 marta ko’p mehnat haqi tulanadi. Ammo, kam unumli qo’l mehnatining ko’payishi hisobiga uning unumdorligi pasayadi, natijada mahsulot birligi tannarxi ko’tariladi.
Paxta xom-ashyosini yetishtirish samaradorligini oshirish borasida tadqiqotlar natijasida quyidagi xulosalarga keldik:
1. Payariq tumani fermer xo’jaliklarida asosiy iqtisodiy ko’rsatkichlarda o’sish kuzatilgan. Tuman qishloq xo’jaligi 2017 yilda 601591,9 mln so’m daromad olgan bo’lib, bu 2015 yilga nisbatan 31235,3 mln so’mga yoki 5,5 %ga oshgan. Jami xarajatlarda ham bu davrda 25983,8 mln so’m yoki 5,3 %ga oshgan. Mos ravishda yalpi foydada ham o’sish kuzatildi: bu ko’rsatkich 2017 yilda 83558,2 mln so’m bo’lgan bo’lsa, 2015 yilga nisbatan 5251,4 mln so’mga yoki 6,7 %ga oshgan.
Asosiy ishlab chiqarilgan mahsulotlar miqdorida 2015-2017 yillarda paxtachilikda – 5,4%, . g’allachilikda – 14,2 %ga kam mahsulot ishlab chiqarilgan bo’lsa, sabzavotchilikda – 16,7% ko’payish kuzatildi. Rentabellik darajasi 2015 yilda 15,9% o’lgani holda, 2017 yil 16,1%ni tashkil etgan va tadqiq etilgan davrda 0,2 punktga oshgan.
Paxtachilik Payariq tumani qishloq xo’jaligida yetakchi sohalardan biri bo’lib, o’rganilgan 2015-2017 yillarda tuman fermer xo’jaliklari 15229,0- 14609 ga yer maydonida paxta xom ashyosi ishlab chiqarishgan. Hosildorlik 2015-yilda 23,6 s/ga va 2016-yilda 23,2 s/ga ni tashkil etgan. Yetishtirilgan yalpi hosil 2017 yilda 2015 yilga nisbatan hosildorlik yer maydonining kamayishi hisobiga 1938 tonna yoki 3,4 %ga kamaygan. Yalpi hosilning kamayishi daromadning va foydaning kamayishiga sabab bo’lgan. 2015 yilda ular mos ravishda 34607,3 mln so’m va 1730,4 mln so’m bo’lsa, 2017 yilda 61946 mln so’m va 2496 mln so’mni tashkil etgan. Fermer xo’jaliklarida 1 ga yerga qilingan sarflar 88,5 % ga oshishi, daromad va foydaga nisbatan ko’proq qiymatni ko’rsatadi. Natijada paxta xom ashyosi sotish rentabelligi 2017 yilda 4,2 % bo’lib, 2015 yilga nisbatan 1,1 punktga kamaygan.
Tuman paxtachiligiga 2017 yilda 59450 mln so’m sarflangan bo’lib, 2015 yilga nisbatan 26573 mln so’mga yoki 80,8 foizga oshgan. Xarajatlar tarkibida eng ko’p ulushga mehnat haqi va mineral o’g’it va YOMM xarajatlari bo’lib – 42,7-14,9-18,2 % ulushga ega bo’lgan. Mehnat haqi xarajatlari tahlil qilinayotgan yillarda 4,9 marta, urug;lik va ko’chat xarajatlari 2,3 marta, mineral o’g’itlar esa 48,9 foizga oshgan.

Payariq tumani paxtachiligida samaradorlikning asosiy ko’rsatkichlarida pasayish kuzatildi, Tahlil etilgan davrda tumanda paxta xom-ashyosi yalpi hosili 1938 tonna yoki 5,4% kamaygan, yalpi hosilning kamayishi daromadning va foydaning kamayishiga olib keladi. 2017 yilda jami xarajatlar 59450 mln so’mni tashkil etib, 2015 yilga nisbatan 80,2 foizga oshgan. Xarajatlarning o’sish foizi 80,2 daromad larning o’sish foizidan 78,9 yuqori, bu esa foydaning kamayishi va rentabellikni pasayishiga olib keladi. Rentabellik darajasi 1,1 punktga kamaygan.


Bu xulosalar bir qator takliflar ishlab chiqish imkonini berdi:


1.Tumanda rentabelligi past xo’jaliklarida paxta ekishni qisqartirish.
2.Paxtachilik xo’jaliklarida paxta-g’alla-makkajo’xori almashlab ekishni joriy qilish va boshqalar.
Yuqoridagilardan kelib chiqib olingan xulosalar asosida quyidagi takliflarni bermoqchimiz:
1. Fermer xo`jaliklarida mehnat unumdorligini oshirishda moddiy-texnika bazasini yaxshilashda yangi turdagi zamonaviy texnika-texnologiyalarni joriy qilish va ulardan samarali foydalanish.
2. Yuqori hosil beradigan, soha mutaxassislari tomonidan tavsiya etilga navlarni ekish, hamda barcha agrotexnik tadbirlarni o’z vaqtida amalga oshirish, o’g’itlash, sug’orish kabi me’yorlarga amal qilish;
3. Xodimlarga yuqori daromad berish, ularni natural ko’rinish bilan birgalikda pul ko’rinishdagi ish haqini oshirish orqali rag’batlantirsh ishlarini olib borish.
4. Rivojlangan davlatlar, xususan ilg’or xo’jalklar tajribasidan foydalangan holda mehnatni tashkil qilish ham muhimdir;
5. Paxtachilikda bahoni takomillashtirish bo’yicha ishlarni amalga oshirish, ya’ni ishlab chiqarilayotgan paxta xom ashyosini yuqori sanoat navida yetishrish.



Download 116.14 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   16




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling