1-Mavzu: Jihozlarni ta’mirlash texnologiyasi

Rezbali 
birikmalar. 
Rezbali 
birikmalar 
mashina 
va 
qurilmalar 
konstruksiyalaridagi ajratgich birikmalarning keng tarqalgan turi hisoblanadi. 
Shuning uchun ular zimmasiga yig‘ish va qismlarga ajratishning asosiy bо‘limlari 
yuklanadi. 
Kimyo va neftni qayta ishlash zavodlarining uskunalarida asosan silindrik 
rezbali birikmalar qо‘llaniladi, ular mahkamlash rezbali va maxsus rezbali 
birikmalarga bо‘linadi. Mahkamlash rezbalariga – asosiy va mayda rezbalar 
kiradi, maxsus rezbalarga – trubali, trapesiyali, tо‘g‘riburchakli, tayanchli, 
dumaloq va h. kiradi. 
Rezbali birikmalar tashqi, ichki va о‘rta rezba diametrlari, rezba qadami, 
rezba profili va uni hosil qiluvchi burchaklari, profilining ishchi balandligi (juft 
profillar bir-biriga tegib turgan tomonlarining radial о‘lchangan eng katta 
balandligi), vint chizig‘ining kо‘tarilish burchagi, burab ajratish uzunligi (ya’ni, 
bо‘ylama о‘qli о‘lchangan tutashuvchi detallarning bir-biriga tegib turgan yuzasi 
uzunligi) va boshqa о‘lchamlar bilan xarakterlanadi. 
Rezbali birikmalar barcha о‘lchamlarga belgilab qо‘yilgan joizlikka qat’iy 
rioya qilingan holda tayyorlanishi kerak. Mas’uliyatli mashina va qurilmalar 
pasportlarida yoki yо‘riqnomalarida montaj va demontajning xususiyatlari 
kо‘rsatilishi shart. Shuningdek, rezbali birikmalarni tortib bog‘lash kuchlanishi 
haqida ma’lumotlar ham kо‘rsatilishi shart. 
Tortib bog‘lash kuchlanishi. Biriktirilayotgan detallarning tutashuvchi 
yuzalaridagi rezbali birikmalarni tortib bog‘lashda, birikmalarning germetikligini 
va zichligini ta’minlovchi, minimal bosim yuzaga keltirilishi kerak. Normal tortib 
bog‘lash rezbali birikmaning kuchlanishiga ta’sir etayotgan asosiy о‘zgaruvchan 
kuchlanish ta’sirini kamaytirishni ta’minlab berishi kerak. 
Kattaligi bо‘yicha о‘zgaruvchan kuchlar bilan 
yuklangan rezbali 
birikmalarni, tashqi yuklamadan birmuncha yuqoriroq bо‘lgan kattalikkacha tortib 

---

bog‘lash kerak. Tortib bog‘lash kuchlanishini quyidagi formula bо‘yicha 
hisoblanadi: 
о
К




3
(1.1) 
bu yerda σ
3
- tortib bog‘lash kuchlanishi, MPa; σ
o
=P/F – tashqi yuklama 
ta’sirida hosil bо‘lgan rezbadagi nominal kuchlanish, MPa; R – boltni chо‘zuvchi 
ichki kuch, MN; F=πd
1
2
/4 – rezba bо‘ylab kо‘ndalang kesim maydoni, m
2
; K – 
birikma konsentrasiyasiga bog‘liq bо‘lgan (yumshoq qistirmali flanesli birikmalar 
uchun K=1,3-2,5; pо‘lat, shakldor qistirma uchun K=2-3,5; pо‘lat yassi qistirma 
uchun K=3-5) tortib bog‘lash koeffisiyenti. 
Tortib bog‘lash kuchlanishi ba’zi chegaralardan ortmasligi kerak, bu 
chegaralar quyidagi nisbatdan aniqlanadi 
т
з
d
kP



8
,
0
4
2
1


(1.2.) 
bu yerda σ
t
– material oquvchanlik chegarasi, MPa. 
Yig‘ish vaqtida tortib bog‘lash kuchlanishi tortib bog‘lash momenti orqali 
yuzaga keltiriladi, u gaykali kalit sopining uzunligi bо‘yicha va unga berilayotgan 
kuch bо‘yicha aniqlanadi. Asosiy metrli rezbali bolt va shpilkalar uchun joiz 
bо‘lgan tortib bog‘lash momentining 
Т


4
,
0
3

shartidan topilgan taxminiy 
qiymatlari 
1-1-jadvalda 
keltirilgan.
1-1 jadval