1-mavzu: mustaqillikka erishishi arafasida

“KADRLAR TО‘DASI” (“DESANTCHILAR”) – 1980-yillarning о‘rtalari va 
ikkinchi yarmida О‘zbekistonga Markaz tomonidan Respublika partiya va davlat 
rahbarlik lavozimlariga yuborilgan kadrlar. 400 ga yaqin kelgindi “mutaxassislar” 
О‘zbekistonni о‘z bilganlaricha boshqara boshladilar. О‘zbekiston Kompartiyasi va 
Respublika Ministrlar Kengashi amalda ular tomonidan boshqarildi. Birinchi 
lavozimda о‘tirgan mahalliy kadrlar ularning qо‘lida qо‘g‘irchoq bо‘lib qoldilar. 
Natijada respublikada shakllangan m’muriy-xо‘jalik va davlat boshqaruv tizimi izdan 
chiqib chuqur inqirozli holat (anarxiya) yuzaga keldi. “Desantchilar”ning sо‘nggi 
vakillari respublikani 1990-yillar oxiri – 1991-yil boshlarida tark etishga majbur 
bо‘lishdi. 
MONOKULTURA (yunoncha “monos” – bir, “cultura” – ishov bermoq, 
haydamoq) – yerga faqat bir turdagi ekinni ekish va xо‘jalikni faqat shu ekinni 
yetishtirishga ixtisoslashtirilishi. Shо‘rolar davrida О‘zbekistonda paxta monokulturasi 
joriy qilingan edi. Ekin maydonlariga faqat g‘о‘zaning ekilishi tuproq strukturasining 
buzilib, tuproq eroziyasiga, yerlarning shо‘rlanishiga, kimyoviy о‘g‘itlarni haddan 
oshiq ishlatilishi unumdorlikning keskin pasayib, xatto aholi orasida zaharlanishiga 
olib kelgan edi. 
“PAXTA ISHI” (“О‘ZBEK ISHI”) – Mustabid sovet hokimiyati tomonidan 
1984-1989-yillarda о‘zbek xalqiga qarshi uyushtirilgan navbatdagi qatag‘on siyosati. 
“Paxta ishi” (“О‘zbek ishi”) “jinoyat” ishi bo‘yicha jami 25 mingga yaqin kishi qiynoq 
ostiga olinib, sо‘roq qilindi. 4018 kishi noqonuniy sud qilinib, turli muddatlarga 
ozodlikdan mahrum etilgan. 
Butun SSSRda bо‘lganidek, О‘zbekistonda ham kamchiliklar, qо‘shib yozishlar, 
poraxо‘rlik illatlari va boshqa jinoyatchiliklar bor edi, albatta. Lekin bu illatlarni 
о‘zbek xalqi emas, balki sovet hokimiyatining ijtimoiy-siyosiy tuzumi keltirib 
chiqargan edi. 
QAYTA QURISH – XX asrning 80-yillari о‘rtalarida keng iste’molga kirgan 
tushuncha; SSSRda totalitar tizimni isloh qilish yо‘li bilan о‘zgartirishga qaratilgan 
harakat. Qayta qurish siyosatining maqsadi va vazifasi mamlakatda tо‘planib qolgan 
ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy, madaniy va mafkuraviy sohalardagi muammolarni “qayta 
qurish” yо‘li bilan hal etishdan iborat bо‘lgan. M.S.Gorbachev boshchiligida KPSS 
rahbariyatining bir qismi tomonidan boshlangan bu siyosat mamlakat hayotida va 
umuman, jahonda ma’lum о‘zgarishlarga sabab bо‘ldi (oshkoralik, siyosiy 

---

17 
plyuralizm, “sovuq urush”ning tugashi, Germaniyaning birlashuvi va b.). Qayta 
qurishni amalga oshirishdagi qarama-qarshilik va noizchilliklar natijasida 80- 
yillarning oxiri 90-yillarning boshidan mamlakat hayotining barcha sohalarida 
bо‘htonlar kuchayib ketdi. 
Qayta qurish sobiq SSSRda tо‘planib qolgan muammolarni tо‘la hal etishga 
xizmat qilmadi. Mustaqillik, demokratiya va erkinlik g‘oyalariga tо‘g‘ri kelmaganligi 
tufayli ham amaliy samara bermadi. Oxir-oqibat KPSSning halokati va SSSRning 
parchalanishiga turtki bо‘ldi.