1. Miyada qon aylanish xususiyatlari

Operatsiya va anesteziya xavfi darajasini aniqlash uchun bemorning obyektiv
holatini baholovchi ASA klassifikatsiyasi


11-bilet

1. 
   Suv-elektrolit almashinuvi buzilishi turlari
   

Organizmning ichki muhitini (gomeostazni) doimiy saqlashda kislota — ishqor
muvozanatidan tashqari suv—elektrolit muvozanati ham katta ahamiyatga ega.
Organizmning suv muvozanati yo'qotiladigan suv o'rnini tashqaridan qabul
qilish hisobiga to'ldirib turiladi. Bundan tashqari almashinuv jarayonlari tufayli
endogen suv ham hosil bo'ladi (o'rtacha 1 sutkada 250-300 ml), organizm suvni
siydik, axlat, o'pka va teri orqali yo'qotadi. Oiganizmning suvga bo'lgan sutkalik
ehtiyoji bemorning tana og'irligi, yoshi, tana haroratiga va boshqalaiga bog'liq
bo'lib, 1,1 dan 3 / gacha o'zgarib turadi. Moddalar almashinuvi natijasida 1000
kkal energiya hosil bo'lishida 100 ml endogen suv hosil bo'ladi. Katta yoshdagi
odamning sutkalik ovqat ratsioni o'rtacha 2500—3000 kkalni tashkil etadi, binobarin
1 sutkada o'rtacha 250-350 ml endogen suv hosil bo'ladi. Ichiladigan suv miqdori
o'rta hisobda ajratiladigan siydik miqdoriga teng bo'ladi
Elektrolitlardan natriy hujayra tashqarisida - hujayralararo suyuqlik tarkibida,
kaliy ionlari esa hujayra ichida ko'p saqlanadi, shu tufayli kaliy—natriy nasosi
faoliyati amalga oshadi.
Organizmga kiradigan va chiqadigan suv tengligi .,suv muvozanati" deb
yuritiladi (1-jadval). Suv muvozanatining har qanday buzilishi digidriya deyiladi.
Organizmga kiradigan suyuqlik miqdori chiqariladigan suyuqlik miqdoridan ko'p
bo'lsa, musbat suv muvozanati — gipergidratatsiya deyiladi. Manfiy suv muvozanati
— oiganizmga kiritiladigan suyuqlik miqdori chiqariladigan suyuqlik miqdoridan
kam bo'ladi, bunda degidratatsiya deyiladi.
Organizmda suv almashinuvining buzilishi disgidriya deb aytiladi va u ikkita
asosiy guruh va 6 ta turga bo'linadi.
Degidratatsiya — organizmda umumiy suyuqlik miqdorining kamayishidir.
Izoosmolyar degidratatsiya, bunda organizmdagi suv bilan birga butun kompleks
osmoaktiv elektrolitlar ham yo'qotiladi.
Giperosmolyar degidratatsiya — elektrolitlarga nisbatan ko'p suv yo'qotilganda
va plazmada osmolyarlikning oshishi bilan kuzatiladi. Natijada suyuqlik hujayradan
interstitsial bo'shliqqa va undan kapillyarlarga o'tadi. Natijada hujayra degidratatsiyasi
yuzaga keladi.
Gipoosmolyar degidratatsiya, asosan, elektrolitlami suv bilan yo'qotganda
kuzatiladi, bunda plazmada osmolyarlik pasayadi. Hujayraichi osmolyarligi ortishi
hisobiga suv hujayraga qarab harakatlanadi. Bu o'z navbatida gipovolemiyaga,
46
gemodinamika buzilishiga va bosh miya shishiga olib keladi. Degidratatsiyaning barcha turlarida nafaqat yo‘qotilgan suyuqlik miqdori to'ldiriladi, balkim hujayralararo bo'shliq va hujayraichi suyuqligi ham korreksiya qilinadi.
Organizmdagi suv miqdorining ko'payishiga gipergidrotatsiya deyiladi va uning 3
turi farqlanadi.
Izoosmolyar gipergidrotatsiya. Bunda organizmdagi umumiy suv miqdorining
oshishi uchula sektordagi suv miqdorining oshishiga olib keladi, osmolyarlik esa
bir xilda qoladi. Izoosmolyar gipeigidrotatsiyada yurak qon tomir yetishmovchiligi,
asteniya, gipertenziya, o‘pka va bosh miya shishishi belgilari kuzatiladi.
Giperosmolyar gipergidrotatsiya, bunda suyuqlikning ko‘p miqdori hujayralardan
tashqari bshliqda to'planadi. Og'ir holatlarda hujayra degidratatsiyasi kuzatiladi.
Gipoosmolyar gipergidrotatsiya, bu organizmdagi umumiy suyuqlik hajmining
ortishi, uning ko'p miqdorining hujayra ichida to'planishi va hujayraichi
osmolyarligining oshishi bilan kuzatiladi. Plazma osmolyarligi esa pasayadi. Bosh
miya shishi juda kuchli rivojlanadi.
Elektrolitlar organizm faoliyatining
xilma-xil tomonlariga ta’sir qiladi. Osmotik bosimni saqlab turish nerv muskul
qo‘zg‘alishiga, muskul hujayralari qisqarishiga ta’sir qiladi