1. Oqıw materialları

SHártli oy juwmaġı dep tiykarı hám juwmaġı shártli pikirler bolġan oy-juwmaġına aytamız. Logikalıq ótiw izbe izliginiń nátiyjesi tiykardıń nátiyjesi boladı degen qaġıydaġa boysınadı. SHártli oy-juwmaq sxeması tómendegishe beriledi:
Eger a, onda v
Eger v, onda s
Eger a, onda s
Bul sxemanıń simvolikalıq jazılıwı:
(pq). (qr)
pr
SHártli oy juwmaġında juwmaq tek ġana eki tiykardan alınıp qoymastan bir neshe tiykarlardan da alınıwı múmkin.
SHártli oy juwmaġına mısal keltireyik. Egerde hawa rayı buzılsa (P), onda ekskursiyaġa barmaymız (q).
Egerde ekskursiyaġa barmasaq (q) onda bizler teatrġa baramız (r).
___________________________________
Egerde hawa rayı buzılsa (p) onda bizler teatrġa baramız (r). Bul keltirilgen mısaldıń simvolikalıq jazılıwı tómendegishe beriledi.
(pq) (qr)
pr
SHártli keskin oy juwmaġı dep tiykarlardıń birewi shártli pikir, al basqa tiykarlar menen juwmaq- keskin pikirler bolġan oy juwmaġına aytamız. Bunday oy juwmaġında ekinshi tiykar shártli pikirdiń tiykarı yamasa nátiyjesi menen sáykes bolıwı múmkin yamasa bul shártli pikir tiykardıń yaki nátiyjeniń biykarlanıwı menen sáykes bolıwı múmkin. Juwmaqta shártli pikirdiń tiykarı yamasa nátiyjesi menen, yamasa shártli pikirdegi tiykar yamasa nátiyjeniń biykarlanıw nátiyjesi menen sáykeslikke iye bolıwı múmkin.
SHártli kategoriyalıq oy juwmaġınıń eki durıs modusın ádette bólip kórsetedi. Birinshisi maqullawshı modus dep atalıp, onda keskin ótkerme posılka tiykardıń shınlıġın, al juwmaq bolsa nátiyjeniń shınlıġın tastıyqlaydı. Ekinshisi biykarlawshı modus bolıp onda keskin ótkerme nátiyjeniń shınlıġın, al juwmaq tiykardıń shınlıġın biykarlaydı. Mısalı, eger gúwalar shaqırılmasa, onda tergew háreketiniń processuallıq tártibi saqlanbaġan boladı.
Gúwalar shaqırılmaġan.
Tergew háreketiniń processuallıq tártibi saqlanbaġan. Bul keltirilgen mısaldaġı oy juwmaġınıń forması maqullawshı modusqa tiyisli. Ol tómendegishe sxemaġa iye.
Eger A, onda V
A
_____
V
Simvolikalıq jazılıwı: pq,p
______
q

Bóliwshi keskin oy juwmaġı dep tiykarlarınıń birewi bóliwshi pikir, al ekinshisi hám juwmaq keskin bolġan pikirlerden turatuġın oy juwmaġına aytamız. Bunda ekinshi tiykar bóliwshi pikirdiń aġzalarınıń biri menen yamasa sol pikirdiń aġzalarınıń birewiniń biykarlanıwı menen sáykes bolıwı múmkin. Juwmaqta bóliwshi pikirdiń aġzalarınıń biri menen yamasa onıń biykarlanıwı menen sáykeslikke iye boladı. Bóliwshi keskin oy juwmaġınıń maqullay –biykarlawshı hám biykarlay-maqullawshı sıyaqlı eki modusın bólip kórsetiwge boladı. Maqullay-biykarlawshı modusta kishi tiykar (posılka) yaġnıy keskin pikir diz`yunktlardıń birewin maqullasa, al juwmaq diz`yunktlardıń basqasın biykarlaydı. Biykarlay-maqullawshı modusta kishi tiykar (posılka) diz`yunktlardıń birewin biykarlaydı. Al juwmaq diz`yunkttıń qalġanın maqullaydı. Bóliwshi keskin oy juwmaġın mısal retinde tómendegi pikirlerdi keltirip ótiwge boladı.

Jınayat háreket yamasa háreketsizlik jolı menen júz beriwi múmkin. Bul jınayat háreket jolı menen júz bermegen. Sol sebepli bul jınayat háreketsizlik jolı menen júz Bergen.
Bólistiriwshi keskin oy juwmaġınıń sxeması tómendegidey boladı: a yamasa v
a  v emes.
Simvolikalıq jazılıwı: p q, p -------- q emes
SHártli bóliwshi oy juwmaġı dep tiykarlardıń biri shártli, al basqası-bóliwshi pikir bolġan oy juwmaġına aytamız. Bunday oy juwmaġı lemmatikalıq (tikkeley mánisi boljaw degendi ańlatadı) oy juwmaġı dep te ataladı. Bóliwshi piki reki, úsh hám onnanda kóp al`ternativalarġa iye bolıwına baylanıslı lemmatikalıq oy juwmaġı dilemma (eki al`ternativa), trilemma (úsh al`ternativa) h.t.b bólinedi. Mısal ushın dilemmalar konstruktivlik (dóretiwshi) hám destruktivlik (buzıwshı) bolıp, al óz gezeginde olardıń hár qaysısı ápiwayı hám quramalı dilemmalarġa bólinedi. Olarġa mısallar keltirip óteyik . Ápiwayı konstruktivlik dilemmaġa mısal retinde Sokrattıń tómendegi pikirin alıp qarawġa boladı.
Eger ólim-bolmıs emeske ótiw bolsa, onda ol jaqsılıq..
Eger ólim- basqa dún`yaġa ótiw bolsa, onda ol jaqsılıq.
Ólim-bolmıs emeske yamasa basqa dún`yaġa ótiw.
Ólim-jaqsılıq.
Quramalı destruktivlik dilemmaġa mısal retinde tómendegi oy juwmaġın alıp qarawġa boladı.
Eger filosof dualist bolsa, onda ol materialist bolmaydı.
Eger filosof dialektik bolsa, onda ol metafizik bolmaydı.

Bekkemlew ushın sorawlar ham tapsırmalar

1. Pikir degen ne? Onıń strukturası qaanday?
2. Qanday pikirler ápiwayı pikirler dep ataladı?
3. Ápiwayı pikirler klessifikaciyasın túsindiriń
4. Qanday pikirler quramalı pikirler dep ataladı?
5. Quramalı pikirlerdiń túrlerin túsindiriń
6. Pikirler ortasında qanday múnásibetler orın alġan?
7. Pikirlerdiń modallıġı degen ne?
8. Oyjuwmaġınıń mánisin túsindiriń
9. Oyjuwmaġınıń qanday túrleri bar?