1. Oqıw materialları

Filosofiyalıq dún`yaġa kóz-qaras. Biziń eramızdan aldıńġı VII-VI ásirlerga kelip tiykarınan mif hám din tásirinde adamlar dún`yaġa kóz-qarası tek ġana keńeyip qalmastan, bálkim bir qansha quramalastı. Ol abstrakt teoriyalıq pikirlew qábileti hám (toplanġan bilimler kórinisida) real tiykarlarġa iye bolıwı nátiyjesinde óz rawajlanıwınıń pútkilley jańa dárejesine kóterildi. Buġan, hesh shubhasız, miynettiń bólistiriliwine alıp kelgen rawajlanġan sociallıq-ekonomikalıq múnásibetler, belgili bir muġdarda artıksha jasaw quralları, bos waqıttıń payda bolıwı da imkániyat jarattı. Bulardıń barlıġı belgili bir shaxslar sheńberine intellektual iskerlik penen professional dárejede shuġıllanıw imkanın berdi.
Solay etip, shama menen 2500 jıl aldın dún`yaġa kóz-qarastıń úshinshi forması – filosofiya payda bolıwı ushın zárúr shárt-shárayat Evropa hám Aziyada derlik bir waqıtda júzege keldi. Dún`yaġa kóz-qarastıń aldıńġı formaları – mif hám dinnen parıqlı túrde filosofiya dún`yanı itiqat hám tuyġılarga tayanıp emes, bálkim aqıl hám bilimlerge tayanġan halda túsindiredi.
Filosofiya Hindistan, Qıtay, Oraylıq Aziya hám áyyemgi Greciyada shama menen bir waqıtda dáslep dún`yanı racional ańlaw usılı sıpatında júzege keldi. Bul waqıtqa kelip mif hám din ózleriniń tayar hám úzil-kesil juwapları menen insannıń bilimge bolġan tınımsız kúsheyip baratırġan qızıġıwshılıġın qanaatlandıra almay qaldı. Olar sonday-aq sezilerli dárejede ósken hám quramalasqan tájiriybe hám bilimlerdi ulıwmalastırıw, sistemaġa salıw hám áwladlarġa qaldırıw wazıypasın da atqara almay qaldı.
Belgili nemec filosofı Karl Yaspers sózi menen aytqanda, bul dáwirde (onı filosof «dún`yalıq waqıt» dep ataydı) insaniyat óz rawajlanıwında úlken burılıs jasaġan. Tınıshlıq hám turaqlılıq ruwxı menen suwġarılġan mifologiya dáwiri aqırına jetti, racionallıq hám racional tekserilgen tájiriybeniń mifge qarsı gúresi nátiyjesinde ol áste-aqırın shegine basladı. «Dún`ya tariyxı kósherin shama menen biziń eramızdan aldıńġı 500 jıl, biziń eramızdan aldıńġı 800 hám 200 jıllar aralıġında júz bergen mánawiy process penen baylanıstırıw orınli bolsa kerek, - dep jazadı K.Yaspers. – Usı dáwirde tariyxta eń úlken burılıs jasaldı. Házirgi kúnge shekem saqlanıp qalġan tiptegi insan payda boldı. Alġashqı filosoflar payda boldı. İnsan jeke individuum sıpatında óz-ózinde tayanısh izlewġe batıllıq etti. Qıtay asketleri, Shıġıstıń dárbedár oyshılları, Hindistannıń tárki dún`yashıları, Greciya filosofları hám İzrail` áwliyeleri itiqatı óz táliymatınıń mazmunı hám ishki dúzilisine kóre bir-birinen qanday darejede parıqlanbasın, óz mánisine kóre jaqın bolıp tabıladı. endi insan batınıy dárejede ózin dún`yaġa qarsı qoyıwı múmkin boldı. İnsan ózinde oġan dún`yadan hám óz-ózinen joqarıraq kóteriliw iskaniyatın beriwshi jańa potencialdı ashtı»³¹.
Júz bergen ózgerislerdiń jáne bir sebebi sonda, mifologiya óliw, rawajlandırıw hám túsindiriw ushın náwbettegi mifler emes, al balkim tábiyiy nızamlıqlar hám tábiyiy-sebeplik baylanıslarġa múrajaat etiw talap etilgen ilimiy bilim náwsheleri menen toknastı. aqır-aqıbetinde adamlar dún`yaġa kóz-qarasında salıstırmalı qısqa waqıt ishinde túpkilikli ózgerisler júz berdi; onda bilim, oylaw, analitikalıq pikirlew barġansayın áhmiyetlirek rol` oynay basladı, olar sırttan alınġan informaciyanı sezgiler hám emociyalar dárejesinde qabıllawġa tiykarlanġan hár qıylı itiqatlardı shetke shıġarıp qoydı. Tek sózlerine iseniw krek bolġan ata, jrec, ruwxanıy ornın sorawlar beriwshi hám ańlawġa shaqırıwshı muġallim filosof iyeledi. Ol shubha uruġın shashıp, qızıġıwshılıq oyattı hám: «İsenbe, bálkim óziń pikirle!» dep shaqırıq tasladı.
Filosof rylawdı nadanlıq qaldıqlarınan tazalap, onı erkinlestirdi hám mifologiyalıq yaki diniy dún`yaġa kóz-qarasqa absolyut tan bolmaġan kritikalıq pikirlew qábiletin rawajlandırdı. Ata-babalardan miyras qalġan «danıshpanlıq» deregi sanalıwshılar, tayar bilimler hám shák-shubhasız haqıyqatlardı itiqat sıpatında qabıl qılıwġa shaqırıwshılardan parıqlı túrde filosof sorawlardı táriyplewdi hám en dáslep salamat pikir hám óz aqıl-zákawatınıń kúshine tayanıp, olarġa juwap izlewge úyretedi.