1. Rivojlanish psixologiyasining tavsifi, fan sifatida Rivojlanish psixologiyasining nazariy va amaliy vazifasi

Erikson ishlarida tadqiqot metodlari

Qatoo aasUolardv ta’kidlaagani kabi E.Eoiksoaniag ishlaoi psixikani tadqiq etisUaiag yangi yo‘li — ‘‘zida tarixga psixologik tahlilni qo‘llaslni aks etliruacUi psixologik-taoixiy usuldan darak beoadi. E^Eoikson bu usul yordamida Maotin Lyuteo, Mvxat- ma Gandi, Bernard SUou, Tomas Djefferson va boshqa buyuk odamlaoaiag taojimvyi holini, sUuningdek, zamoadoshlari — kat- talao va bolalarniag Uayotiy taoixini tallil qildi. Psixologik-taoixiy usul shaxs psixologiyasiga bo'lganiday inson yashaydigan jamiyat xaovkteriga ham barobar e’tiborni talvb qiladi. E.Eriksonaing asosiy vazifasi aniq madaniy mulitni inobatga olgvn Uoldv sUaxs oivcoJ^i^nis^Uining psixologik-tarixiy nazvriyvsiai ishlab chiqisUdan iboovt bo‘ldi.
E.Erikson klinik xvrakterdagi tadqiqotlaodaa tasUqari ikkita Uind qabilasida bolalvo tarbiyasiai dvla etaografik tadqiqotini o'tkazdi va ularni AQSHning shaharda yashovcUi oilalardagi bola tvobiyvsi bilan solisUtiodi. Eslatib ‘‘tilgvnidek, u har bir madani- yatda hvo bir onv yvgona to‘g‘oi deb idook etadigaa onalikaiag o‘zigv xos uslubi mvvjudligini aniqladi.
Biooq E^Erikson ta’kidlagvaidek, onalik uslubi bolv man- sub bo‘lgvn ijtimoiy guouh - uning qvbilvsi, sinf yoki tvbvqvsi kelajakdv undvn aynan nimvni kutishi bilvn belgilanadi. E.Erik- son fikoiga ko‘ra, rivojlanishning Uar bir bosqicli o‘ziaiag, ush- bu jvmiyatgv xos bo'lgvn, shaxs oqlashi yoki oqlamasligi mumkin bo‘lgvn va shunda u yoxud jamiyatga qo‘sUiladi, yoxud jamiyat to- monidan inkor etiladigan kutilmalarga javob beradi. E.Erikson- ning bu mulohazalari uning konsepsiyasini ikkita birmuncha mu- him tushunchalari asosiga joylashdi — «guruhli o‘xshashlik» va «egoo‘xshash‘ik». Guruhli o‘xshashlik bolani hayotining birinchi yilidayoq tarbiyalash uni mazkur ijtimoiy guruhga kiritish, ush- bu guruhga xos bo‘lgan dunyoqarashni ishlab chiqishga yo‘naltiri- lishi sharofati bilan shakllanadi. Egoo‘xshashlik guruhli o‘xshash- lik bilan parallel tarzda shakllanadi va subyektda inson o‘sishi va rivojlanishi jarayonida sodir boladigan o‘zgarishlarga qaramay barqarorlik va o‘z «Meni»ning uzluksizligi tuyg‘usini bunyod etadi.
Egoo‘x^^as^likning yoki boshqacha aytganda, shaxs bir bu- tunligining shakllanishi insonning butun hayoti davomida davom etadi va qator bosqichlarni o‘taydi, shu bilan birgalikda, Z.Freyd bosqichlari E.Erikson tomonidan inkor etilmaydi, balki murak- kablashtiriladi va go‘yoki yangi tarixiy vaqt nuqtayi nazaridan qaytadan anglaniladi. Freyddan farqli ravishda egopsixologiya- da asosiy e’tibor hayotiy muammolarni hal qilishni anglash bi- lan bog‘liq bo‘lgan normal sog‘lom shaxsning rivojlanishiga qara- tiladi. Eriksonning shaxs rivojlanishi nazariyasi psixoijtimoiy deb ataladi, chunki uning markazida shaxsning ijtimoiy muhit bilan o‘zaro ta’sirda rivojlanishi yotadi.
Erikson an’anaviy psixoanalitiklar foydalangan muammo- li bolalar bilan ishlashda aniq vaziyatni mazmunli tahlil qi- lish metodidan tashqari sog‘lom bolalarni longityud tadqiq et- gan. U shuningdek, etnografik (krosmadaniyat) metodidan ham foydalangan: amerikalik indeyslar qabilalarida tarbiyalangan bolalar bilan zamonaviy texnologik Amerika jamiyatida tarbi- ya xususiyatlarini o‘rgangan. Bu unga shaxsning shakllanishida turli madaniyatlarning ta’sirini ohganish imkonini bergan. Shu- ningdek, u demokratik jamiyatda shaxs o‘z potensial imkoniyat- larini to'liq namoyon etadigan sharoit va ijtimoiy rollar qat’iy nazoratga olingan sharoitlarda individning identiklik yutuqlarini tahlil qilgan. Eriksonning Martin Lyuter yoki Maxatma Gan- di kabi mashhur shaxslar hayotini olrganishga baglshlagan tad- qiqqtra^j ham qizjqjsh uyg‘otadj. Bunda Erikvqn ipvop hnyotining asosiy mavzurnrini tarixiy voqea va hodjsalar bilan bqa‘lashga harakat qilgan hamda psjxqtarixjy metqddap fqydarangap. Erik- son inson hayoti larayonida uch muhim lihat (somatik, shaxviy va jjtimojy)larning o‘zaro bog‘rjqligjnj va birriaipj, faqatgjna tahlil va o‘raanivhnina qulayligi uchunaina alratiljvhjnj ko‘rvatib q‘tgap. Inson hamma davrlarda ham orgapizm, lamiyat a’zovj va Ego (Men, shaxs) bq‘lgan.
Erjkvon tqmopjdan shakllantirilgan Egonina ^vojjaoivi^ na- zarjyasj ipdjvidpjpg butup hayot yo‘lipj qamrab oladi, upj ba’zap vhaxv hayot yo‘li kqnvepsjyasi deb atashadi.

2.