11. Menejment asoslari

11. MENEJMENT ASOSLARI
11.1. Menejment tushunchasi va mazmuni
Menejment — bu inglizcha so‘z bo‘lib, ingliz tilining Oksford lug‘atida berilgan ta'rifga binoan u: • boshqaruv hokimiyati va san'ati; • resurslarni boshqarish bo‘yicha alohida mohirlik va ma'muriy ko‘nikmalar tushuniladi. Boshqacha so‘z bilan ayttanda, menejment — bu boisharuv, ya'ni resurslarni, odamlarni boshqarish, samarali faoliyat olib borish va foyda olishni bilish, uni ko‘paytirish jarayonidir. Shu nuqgai nazardan boshqaruv — bu o‘ziga xos yuksak sa'nat va mahoratni talab qiluvchi tanlov, shu tanlov asosida qaror qabul qilish va uning bajarilishini nazorat qilishdir.
Boshqaruv – bu xodimlarga va umuman ishlab chiqarish jamoalariga ta`sir ko‘rsatish usullari bo‘lib, bu usullar qo‘yilgan maqsadlarga erishish jarayonida mazkur xodimlar va jamoalarning faoliyatini uyg‘unlashtirishni nazarda tutadi.
Boshqaruv tizimini turli miqyoslarga bo’lish mumkin:

• 
  milliy iqtisodiyotni boshqarish;
  
• 
  xar bir tarmoq va tumanlar tasarrufidagi korxonalarni boshqarish;
  
• 
  korxona ichidagi bo’limlarni boshqarish.
  

Boshqaruv tuzilmasini belgilovchi omillar
a)Tuzilmani aniqlovchi omillar

• 
  boshqaruv maqsadi;
  
• 
  boshqaruv funksiyalari va vazifalari;
  
• 
  ish vaqtining tartibi, oraligi va boshqalar.
  

b) tuzilmaga ta’sir qiluvchi omillar

• 
  tashqi muxit;
  
• 
  texnologiya;
  
• 
  korxonaning kata kichiqligi;
  
• 
  xodimlar soni;
  
• 
  biznes strategiyasi;
  
• 
  qabul qilingan qarorlar tizimi;
  
• 
  tanlangan tuzilma va boshqalar.
  

v) Tuzilmani muvofiqlashtiruvchi omillar

• 
  yuqori malakali xodimlarga ega bo’lgan, uncha kata bo’lmagan bo’limlar va bo’ginlar;
  
• 
  kup bo’lmagan boshqaruv bo’ginlari;
  
• 
  o’zgarishlarga nisbatan sezgirlik va xozirjavoblik;
  
• 
  yuqori darajadagi unimdorlik;
  
• 
  past darajadagi xarajatlar;
  
• 
  ish jadvalining bevosita iste’molchilarga mosligi va boshqalar.
  

Boshqaruvning tashkiliy tuzilmasi boshqaruv oldida turgan vazifalarni muvaffaqiyatli xal etishga yordam beradigan qilib tuzilishi kerak. U quyidagi talablarga javob berishi kerak.
1.Boshqaruv tizimida bo’gin va bosqichlar soni maqbul bo’lishi kerak. Bo’gin va bosqichlar sonining asossiz ko’payib ketishi:

• 
  boshqaruv apparatini saqlash xarajatlarining ortib ketishi;
  
• 
  axborotlarning o’tish yuli chuzilib ketishi;
  
• 
  boshqaruvda paralellizm va takrorlanishning yuzaga kelishiga;
  
• 
  boshqaruvda ma’suliyatsizlikka yo’l quyilishiga va boshqaruv samarasini pasayishiga olib keladi.
  

2.Boshqaruv tuzilmasi boshqaruv apparatining tezkor ishlashini ta’minlashi lozim. Bu faoliyat vazifalarni o’z vaqtida va moxirlik bilan tez xal etishda namoyon bo’ladi. Bunga ishlab chiqarishning miqyosi, murakkabligi, boshqaruv ob’ektlarining joylashuvi xam ta’sir ko’rsatadi.