12-мавзу: Тарбиянинг мазмуни ва методлари. Миллий-маънавий тарбия (2 с.)

12-мавзу: Тарбиянинг мазмуни ва методлари.
Миллий-маънавий тарбия (2 с.)


Режа:

1. Педагогик жараёнда тарбиянинг мазмуни.

2. Тарбия методлари ва усуллари ҳақида тушунча.
3. Тарбия методлари мажмуи.
4. Миллий-маънавий тарбия ва унинг моҳияти.
12.1. Педагогик жараёнда тарбиянинг мазмуни


Тарбия жараёни ўзида қуйидаги хусусиятларни намоён этади:

1. 
   Тарбия маълум, аниқ мақсад ва ижтимоий-тарихий тажриба асосида шахсни ҳар томонлама камол топтириш, унинг онги, хулқ-атвори ва дунёқара-шини таркиб топтириш жараёни бўлиб, ҳар қандай макон ва замондаги ижти-моий муносабатларнинг мазмунини аниқлаш ва уни ташкил этишнинг назарий ва амалий асоси бўлиб келган.
   
2. 
   Ёш авлод тарбияси турли макон ва замонда муайян мақсад асосида таш-кил этилган. Ижтимоий тарбияни йўлга қўйиш жараёнида бир қатор вазифалар ҳал этилади. Тарбиянинг мақсад ва вазифалари ижтимоий тузумнинг моҳияти, тараққиёт даражаси, ижтимоий муносабатлар мазмуни, шунингдек жамият фу-қароларининг дунёқараши, интилишлари, орзу-ниятлари асосида белгиланади.
   
3. 
   Тарбия жараёнининг хусусиятларини чуқур англаш ва уларни инобатга олган ҳолда тарбиявий ишларни ташкил этиш олдинга қўйилган мақсадга эри-шиш, шунингдек бу борадаги вазифаларни ижобий ҳал этишга имкон беради.
   

Маърифий муассасалар ва тарбия институтларида амалга ошириладиган замонавий тарбиянинг мазмуни қуйидаги асосий ғоялар билан тавсифланади:
1) тарбия мақсадларининг амалийлиги (тарбия шахс камолоти ва ин-соният маданиятини ўзлаштириш воситаси эканлиги; тарбиянинг мазмуни – шахснинг сиёсий, ахлоқий, иқтисодий, экологик, ҳуқуқий, бадиий, жисмоний маданияти, нафосат, меҳнат ва оилавий муносабатлар маданияти эканлиги);
2) болалар ва катталарнинг биргаликдаги фаолияти (биргаликда миллий ва умуминсоний маданият намуналарини излаш; биргаликдаги маъна-вий-ахлоқий фаолият; ўқувчида шахсий нуқтаи назарни ҳосил қилиш);
3) шахснинг ўз ҳаётий йўлини ўзи белгилаши (ўз эътиқоди, қарашига
мувофиқ ўз ҳаётий йўлини (тақдирини) ўзи белгилаш маданияти);
4) тарбиянинг шахсга йўналганлиги (тарбиявий ишлар марказида ри-вожланаётган шахс туриши; уни етук, баркамол инсонга айлантириш);
5) тарбиявий жараёндаги ихтиёрийлик (тарбия ўқувчиларнинг яхши нияти, эркинлиги ва хохишига қараб ташкил этилиши);
6) тарбиянинг жамоавийлиги (шахсиятпарастликнинг олди олиниши; ривожланаётган шахснинг жамоавий муносабатларга бардош бериши).

12.2. Тарбия методлари ва усуллари ҳақида тушунча

Тарбия қонуниятларини ҳисобга олиб, шунингдек тарбия тамойиллари-га (талабларига) риоя қилган ҳолда тарбияланувчиларда ижтимой ва шахсий аҳамиятга эга фазилатларни қандай (қайси) усуллар билан шакллантириш мумкин, деган масала тарбиячилар олдида турган муҳим муаммолардан бири ҳисобланади (12.1-расм).

Бу масалага педагогика категорияси – тарбия методлари жавоб беради.

Тарбияланувчи шахсини шакллантириш унинг мотивларига (қизиқиш-лари, эҳтиёжларига) таяниш ва онгини шакллантириш орқали, уни фаол фао-лиятга жалб этиш, қисқаси, тарбиявий таъсир орқали амалга оширилиши мум-кин. Тарбиявий таъсир қандай шаклда бўлишидан қатъий назар айрим шахс ёки кишилар гуруҳига йўналтирилган бўлади. Шу нуқтаи назардан тарбия методи – тарбияланувчининг онги, иродаси, ҳиссиёти ва хулқига таъсир кўр-сатиш усулидир. Тарбия методлари – педагог-тарбиячининг ўқувчиларда маълум бир эътиқод ва малакаларни шакллантириш мақсадида уларнинг онги, иродаси ва ҳиссиётига таъсир кўрсатиш усуллари мажмуидир. Бошқача айт-ганда, тарбия методлари – бу тарбиявий мақсадларга эришиш учун тарбиячи ва тарбияланувчиларнинг биргаликда фаолият кўрсатишининг тартибга со-линган усуллари, кенг маънода, тарбия жараёнини амалга ошириш усуллари-дир.
Тарбия назарияси ва амалиётида “тарбия методлари” тушунчаси билан биргаликда “тарбия усуллари” тушунчаси ҳам кенг қўлланилади.
Тарбия усуллари – педагогик расмийлашган ҳатти-ҳаракатлар бўлиб, улар ёрдамида ўқувчининг хулқ-атвори ва нуқтаи назарига унинг қарашлари, мотивлари ва феъл-атворини ўзгартирувчи ташқи истак бўладики, натижада инсоннинг заҳира имкониятлари фаоллашади ва у маълум бир тарзда ҳаракат қила бошлайди.
Аксарият педагог олимлар тарбияланувчиларга таъсирларнинг натижа-ларига кўра тарбия методларини асосан икки гуруҳга ажратадилар:
1) ахлоқий меъёрлар ва мотивларни, ахлоқий тасаввур, тушунча ва ғоя-ларни шакллантиришга таъсир этувчи тарбия методлари;
2) ҳулқ-атворнинг у ёки бу турини белгилайдиган одатларни ҳосил қи-лишга таъсир этувчи тарбия методлари.