2-mavzu. Davlat iqtisodiy faoliyatining nazariy asoslari

1.3. Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish tizimi va uning samaradorligi
Davlat tomonidan tartibga solish tizimi o'zaro bog'liq bo'lgan tarkibiy qismlardan iborat bo'lib, ularning yaxshi muvofiqlashtirilgan ishi resurslarning kombinatsiyasidan samarali foydalangan holda rejalashtirilgan muddatda belgilangan maqsadlarga erishishga imkon beradi. Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish tamoyillari mamlakatning iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishiga qaratilgan qarorlar qabul qilishda tizimli izchillikni ta’minlaydi.
Asosiy tamoyillar [6]:
1. Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish tizimidagi barcha harakatlarning maqsadga muvofiqligi, izchilligi va asosliligi tamoyili shundan iboratki, davlat tomonidan tartibga solish jarayoni belgilangan maqsadlarga erishish va kundalik vazifalarni hal etishga qaratilgan bo‘lishi kerak. Shu bilan birga, iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish mexanizmidan foydalanish, shuningdek, qabul qilingan qarorlarning asosliligi asosida tizimdagi barcha harakatlarni muvofiqlashtirishni ta’minlash zarur.
2. Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish jarayonida qabul qilingan qarorlar va yakuniy natijalar uchun javobgarlik tamoyiliga muvofiq natijalar uchun javobgar bo‘lgan mas’ul ijrochilar belgilanishi lozim. Shu bilan birga, iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish tizimida vakolatlarning kengaytirilishi yakuniy natijalar uchun javobgarlikni oshirishni nazarda tutadi.
3. Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish subyektlarining kasbiy mahorati tamoyili kadrlar tarkibi davlat xizmatchilarining kasbiy fazilatlarining ularning egallab turgan lavozimlariga muvofiqligidan kelib chiqib shakllanishi kerak, degan fikrga asoslanadi. Bu iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish samaradorligini ta'minlaydi.
4. Resurslardan samarali foydalanish tamoyili – iqtisodiyotda foydalanilayotgan resurslar yig’indisining olingan natijalarga (iqtisodiyotning rivojlanish darajasi) mos kelishini ta’minlashdan iborat. Bunda tabiiy, moddiy, moliyaviy, mehnat, axborot va vaqt resurslarini hisobga olish zarur.
5. Yechimdagi muammolarning ustuvorligi tamoyiliga ko‘ra, milliy iqtisodiyotning ustuvor yo‘nalishlarida resurslar salohiyatini jamlash asosida resurslardan oqilona foydalanish mumkin. Bu esa iqtisodiy o'sish va ijtimoiy rivojlanishni yanada ta'minlash uchun ishlatilishi kerak bo'lgan maksimal natijaga erishish imkonini beradi.
6. Iqtisodiy taraqqiyotni ta’minlashga e’tiborni qaratish tamoyili shundan iboratki, iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish tizimi faoliyatining asosiy maqsadi iqtisodiy va ijtimoiy. rivojlanish mamlakatlarning butun aholisi uchun farovonlikni ta’minlashdir.
Bozor sharoitida iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish ijtimoiy-iqtisodiy tizimni mavjud sharoitlarga moslashtirish maqsadida vakolatli davlat muassasalari va jamoat tashkilotlari tomonidan amalga oshiriladigan qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va nazorat xarakteridagi chora-tadbirlar tizimini nazarda tutadi. Iqtisodiy jarayonlarga davlat aralashuvi takror ishlab chiqarish nisbatlarining izchil o'zgarishini, adolatli raqobat sharoitlarini, salbiy ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlarning oldini olishni ta'minlashi kerak. Davlatning iqtisodiy jarayonlarga ta'siri bozorning o'zini o'zi tartibga solishning davlat tartibga soluvchi organlari bilan uyg'unligini o'z ichiga oladi [1].
Bozor alohida tovar ishlab chiqaruvchilar mehnati mahsulotlarini ayirboshlash ularni mahsulot sifatini rag'batlantirish, ishlab chiqarish tannarxini kamaytirish; mijozlarni tejashga undash, daromadni oshirish kabi funktsiyalarni bajaradi.
Rivojlangan mamlakatlarda strategik rivojlanish maqsadlarini belgilashda, hal etishda butun jamiyat ishtirokini taqozo etuvchi ustuvor muammolarni yoritishda, umumiqtisodiy vazifalarini amalga oshirishga odamlarni jalb etishda rejalashtirish vositalari katta rol o`ynaydi.