2-mavzu. Iqtisodiy tahlilning metodi va unda qo‘llaniladigan an’anaviy usullar reja

adabiyotda tahlilni amalga oshirishning mantiqiy hamda texnik usullari 
nazarda tutiladi, desak to‘g’ri bo‘ladi. Ularning aksariyati mantiqiy fikrlashga, 
matematik hisob-kitoblarga asoslangan, shu bilan birga qo‘llanilish algoritmiga 
ega bo‘lgan usullardir. Bunday an’anaviy mantiqiy, ya’ni logik usullarga 
taqqoslash, balans, zanjirli bog’lanish, mutloq ko‘rsatkichlardagi farqlar kabi 
usullarni kiritish mumkin, deb hisoblaymiz. 
Shunday qilib, fanning metodi, metodologiya, metodika va maxsus 
usullarini bir biridan ajratib olish imkonini ko‘rib chiqdik, degan xulosa qilishimiz 
mumkin. qtisodiy tahlilning metodi ta’rifini berganimizda uning o‘ziga xos 
jihatlari va xususiyalari mavjud ekanligini birma bir sanab o‘tdik. Ta’rifda 
quyidagi xususiyatlar alohida ko‘rsatilganiga urg’u berish kerak:

xo‘jalik yurituvchi sub’ekt faoliyati ro‘y bergan iqtisodiy voqea-hodisalarni 
doimiy harakatda, o‘zgarishda, ya’ni o‘rganishning dialektik yondashuviga 
asoslanilishi; 

iqtisodiy ko‘rsatkichlar tizimi orqali, ularning o‘zaro bog’liqligi va 
bog’lanishlarining o‘rganilishi; 

maxsus usullar, vositalar hamda shakllardan foydalanib o‘rganish,

tizimiy va kompleks yondashuv asosida o‘rganish; 

umumlashtirish va qarorlar qabul qilish uchun xulosa hamda tavsiyalar 
ishlab chiqish. 
Ta’rifda bayon etilgan xususiyatli jihatlarga izoh beramiz. Iqtisodiy 
tahlil metodi dialektik xususiyatga ega bo‘lib, uni iqtisod fanlari nomzodi, 
professor B.A. Xasanov quyidagicha izohlaydi: “Bilish nazariyasining mantiqiyligi 
dialektik tarzda quyidagi formulada aks etadi, ya’ni: jonli mushohada, abstrakt 

---

tafakkur, amaliyot. Bunda jonli mushohada bilishning birinchi bosqichi bo‘lib, u 
o‘rganiladigan hodisalarning tashqi xususiyatlarini o‘z ichiga oladi. Abstrakt 
tafakkur bosqichida esa hodisalarning ichki mohiyati aniqlanib, ularning 
rivojlanish qonuniyatlari o‘rganiladi. Lekin haqiqatni bilishning mezoni – 
amaliyotdir”
7
. Dialektika har bir jarayonni, har bir hodisani qarama-qarshiliklar