2-mavzu: Qadimgi davr madaniyati va san’ati, uning taraqqiyot bosqichlari (2 soat) Reja

Sak qabilalari madaniyati — Osiyoning (jumladan, O‘rta Osiyoning) dasht, 
cho‘l va tog‘ oldi hududlarida yashagan ko‘chmanchi aholi madaniyati. Sak tilida 
yozilgan eng qadimgi manba – Olmaota atrofidagi Issiq mozor qo‘rg‘onidan 
topilgan kumush idishdagi yozuv (26 belgi) bo‘lib, u mil. av. V asr bilan 
sanalanadi. Sak tillarida bitilgan hujjatlarning asosiy qismi SHarqiy Turkistonning 
Xo‘tan vohasidan topilgan. Ular VII – X asrlarga oid. 
2. Axomaniy va ellin an’analari, san’ati va madaniyat yodgorliklari.
Axomaniylar davrida vujudga kelgan san’at O‘rta Sharq halqlari tarixida o‘ziga 
xos iz qoldirdi. Bu san’at bevosita O‘rta Sharqda yashagan xalqlarning yangi 
o‘zaro munosabati natijasida, atrofdagi xalqlar madaniyati ap san’ati ta’sirida 
ravnaq topdi. Jumladan, Persepol va Suza saroylarini qurishda Sug‘d, Baqtriya va 
Xorazmdan kelgan usta va san’atkorlar mehnat qilganliklari haqidagi ma’lumotlar 
mavjudligi shundan dalolat beradi. Shu bilan birga, Axomaniylar davri san’ati 
atrofidagi mamlakatlar madaniyatiga, jumladan, O‘rta Osiyo madaniyatiga 
taraqqiyotiga ham o‘zining sezilarli ta’sirini o‘tkazgan.
Axomaniylar tomonidan O‘rta Osiyoning bosib olishi natijasida oromiy 
yozuvi ham kirib keldi. Ma’lumki, oromiy yozuvi va oromiy tili mil. av. VI – IV 

---

4 
asrlarda yangi ossur va qadimgi fors davrlarida butun G‘arbiy Osiyoda, hatto Misr, 
Kichik Osiyo va Hindistonda devonxonalarning rasmiy yozuvi va tiliga — xalqaro 
aloqa vositasiga aylangan. Oromiy alifbosi ham faqat undoshlarni ifodalovchi 22 
harfdan iborat bo‘lgan. 
Mil. avv. VI-IV asrlarda O‘rta Osiyodagi badiiy hayot va madaniyatni 
tushunishda Amudaryoning yuqori oqimi tomonidan topilgan «Amudaryo 
xazinasi» («Oks boyligi», «O‘kuz xazinasi») muhim o‘rinni egallaydi. Bu xazina 
mil. avv. IV – II asrlarga oid zargarlik buyumlari majmuasi bo‘lib, 1877-yil Vaxsh 
va Panj daryolarining Amudaryoga quyilish erida, Taxtiqubod kechuvi yaqinida 
topilgan. 179 oltin va 7 kumush buyum hamda o‘sha davrlarda zarb qilingan 1500 
ta kumush va chaqa (asosan mil. avv. IV asr oxiri – II asr boshi) tangadan iborat. 
Ma’lumki, Aleksandr Makedonskiy mil. avv. IV asrlarda axomaniylar davlatini 
tor-mor etib, O‘rta Osiyo yerlarining ko‘pgina qismini o‘ziga qaratib oldi. Faqat 
Xorazm, Farg‘ona va Sirdaryo bo‘yidagi ko‘chmanchi qabilalargina o‘z 
mustaqilligini saqlab qoldi. Bu harbiy yurishlar natijasida O‘rta Osiyo hududlariga 
ellinizm madaniyati kirib keldi.