2-mavzu: Qadimgi davr madaniyati va san’ati, uning taraqqiyot bosqichlari (2 soat) Reja

bo‘rtma tasvirlar keng o‘rinni egallaydi.
Parfiya san’atini tushunishda Ashxobod (18 km shimoli-garbda joylashgan) 
yaqinida 
arxeologik 
qazishmalar 
natijasida 
ochilgan 
Parfiyaning 
yirik 
shaharlaridan biri hisoblangan Niso (boshqacha nomi Parfnisa bo‘lib, u ikki tepalik 
Eski Niso va Yangi Niso iborat) alohida o‘rinni egallaydi. Mazkur ko‘hna shahar 
qoldiqlari hamda u yerdan topilgan amaliy-dekorativ va tasviriy san’at buyumlari 
o‘sha davr badiiy hayotini tushunishda bebaho daliliy material hisoblanadi.
Nisadan topilgan yodgorliklar ichida fil suyagidan shoxga o‘xshatib 
yasalgan idishlar - ritonlar haqiqiy shov-shuvga sabab bo‘ldi. Hajm jihatidan 
kattagina (balandligi 40-60 sm.) bo‘lgan bu ritonlar mil. avv. II oid bo‘lib, uch 
tomonida afsonaviy hayvonlarning yarim beligacha haykali ishlangan. 
Ritonlarning tepa qismi esa bo‘rtma tasvir - friz bilan halqalangan. Bu bo‘rtma 
tasvirlarda ko‘proq antik mifologiyadan olingan voqealar, qurbonlik olib kelish, 
raqqosalar yoki antik xudolarning bo‘rtma tasvirlari ishlangan. 
Yangi asrning boshlariga kelib, O‘rta Osiyo iqtisodiy, siyosiy va madaniy 
hayotida jiddiy jonlanish boshlandi. Undagi qator madaniy markazlarda madaniyat 
va san’at borasida muhim yodgorliklar yaratildi. Shunday madaniy markazlardan 
biri Xorazm edi. Qo‘yqirilgan qal’a, Guyar qal’a, Tuproq qal’a xarobalari, u 
yerdan topilgan tasviriy va amaliy san’at namunalari shu davrlarda (ilk 
feodalizm, ya’ni V asrga qadar) Xorazmda ijtimoiy hayotning birmuncha intensiv 
bo‘lganligini ko‘rsatadi.
Qo‘yqirilgan qal’a (To‘rtko‘lning shimoliy sharqiy qismidan 22 km. 
uzoqlikda) mil. avv. IV-III asrda barpo etilgan bo‘lib, u dastlab dumaloq shaklda 
bo‘lib, uning markazida diametri 44,4 m. ikki qavatli bino, undan 14,5 m. 
uzoqlikda esa mudofaa devorlari bo‘lgan. Bu devor keyinchalik mudofaa 
galereyasiga aylantirilib, tepa qismi ravoqli tom bilan yopilgan.