2 Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин муҳаммад бобур номидаги андижон давлат университети табиий фанлар факультети

O’simliklar uchun harorat zonalari chegaralari “Mo’jiza” navi asosida. 
Harorat zonasi, 
0
C 
Sovuq harorat bilan 
zararlangan zona 
Sovuqqa 
chiniqtirish 
zonasi 
Fon zonasi 
< 1 
2-18 
>20 
Agar sovuqqa chiniqishini maydon uzunligi xisobida olsak, topinambur (16) 
bilan teng bo’lgan o’simliklar taqqoslanganda bug’doy (16) va arpa (17) ga 
nisbatan 
moalashuvchanroq 
va 
past 
haroratga 
chidamli. 
Lekin 
topinamburning moslashuvchanlik imkoniyatlari past haroratlarda sovuqqa 
chidamli o’simliklarga nisbatan ko’proq cheklangan. O’simlik 0C va undan 
past haroratlarda shikastlanadi. Harorat shkalasining gradatsiyasi bo’yicha bu 
o’simlik haqidagi adabiyotlar shuni ko’rsatadiki, yopinamburning maksimal 
hosili 18 dan 27C gacha bo’lgan haroratda kuzatiladi. Aynan bu harorat 
diapazoni topinambur o’simligining vegetatsiyasi uchun juda ham qulay 
ko’rinish holati ko’satilgan.(1-jadvalga qarang)
Moslashuvchanlik xususiyatini o’rganish uchun 6 xil haroratda va turli 
yorug’lik darajasida tajriba o’tkazildi. Harorat kartasini inobatga olgan xolda 
quyidagi haroratlar tanlandi: optimal -25C, quyi chiniqtiruvchi-10-15C, 
yuqori chiniqtiruvchi harorat sifatida 40C tanlab olindi.
Netto-fotosintezining yorug’lik qaramliligi. Topinambur bargalarining 
yorug’lik fotosintezi bosh uchastkadan to’g’ri qayriladi, bu esa FA ning 
foydalanish natijasini yuqori ekanligi haqida ma’lumot beradi. Bu ijobiy CO2 
barglardagi kun mobaynida kechadigan uzoq vaqtli gaz almashinuvini 
ta’minlaydi va bu esa bunday adventiv turni uzun yorug’ kunlarda keng 
tarqalishiga yordam beradi.
Nazarda tutilgan turning maksimal fotosintezi 22 mk mol CO2 / (m2c) 
25 C li temperaturada FAR darajada 600 mk mol/ (m2c). Yorug’lik 
intensivligikeyin 1800 mk mol/ (m2c) ga yetadi. FAR fotosintez 
jarayoninisusaytiradi. Bu ko’rsatqichlar turning yorug’likka yuqori 
intensivligiga chidamli ekanini bildiradi.
Yuqori chiniqtiruvchi haroratda (40C) egilishining burchagi yorug’lik 
fotosintezi bir muncha pasaydi, yorug’lik biln to’yinishi o’zgarmadi va 600 
mk mol/ (m2c) ga mos keldi, gaz almashinuv darajasi keskin tushib ketdi. 
Oqibatda chamasi 9mk mol CO2/(m2c) ni tashkil etdi.

---