3 – Мавзу Янги ва энг янги давр фалсафаси

Монадалар ҳақидаги назария (субстанциянинг кўптурлиги тўғрисида)
Асосий қоидалар:
Бутун дунѐ жуда кўп суьстанциялардан
иборат бўлиб, дуалистик (Декарт ва 
Спиноза каби) эмас, балки, аксинча
ягона табиатга эга.
Бу субстанциялар “монада” деб
аталади (юнон. “ягона”)
Монада оддий, бўлинмайди, ҳажмга
эга эмас, моддий жисм ҳам эмас.
Монада тўртта сифатга эга:
интилиш, қизиқиш, қабул қилиш,
тасаввур этиш.
Монада ўз моҳиятига кўра – ҳаракатда,
ягона ва ўз ҳолатини тинимсиз
ўзгартириб туради.
Узлуксиз мавжудлигидан монада 
ўзини англаб етади
Монадалар ѐлғиздир ва бир-биридан
мустақилдир.
Монадаларнинг даражалари
(монаданинг даражаси қанчалик
юқори бўлса, шунча онги
ва эркинлиги юқоридир)
“яланғоч монадалар” – чексиз табиат 
асосида ѐтадилар (тошлар, тупроқ,
фойдали қазилмалар);
“Ҳайвонлар монадаси” – ҳис қилиш
ва ривожланмаган ўз-ўзини
англаш қобилиятига эга;
“Инсон” (руҳ) монадаси – тафаккур, 
хотира, наѐб ақлий фикрлаш
қобилиятига эга;
“Олий монада” - Худо 

---

30
Эмпиризм ва рационализмни мувофиқлаштиришга уриниш
Барча билимларни икки турга бўлди –
“тафаккур ҳақиқати” ва “далил ҳақиқати”
“Тафаккур ҳақиқати” онгнинг ўзидан келиб 
чиқади, мантиқий исботланишга ва умумий
лозим бўлган характерга эга 
“Далил ҳақиқати” – эмпирик (тажриба) йўли билан олинган билимлар (масалан,
магнит тортишуви, сувнинг қайнаш ҳарорати) одатда мазкур билимлар далилнинг ўзини
қайд этади, унинг сабабларини тушунтриб бермайди ва таҳмний хусусиятга эга.
Тажрибавий билимлар (эмпирик, “далил ҳақиқати”)
ҳақиқий (“тафаккур ҳақиқати”) бўлмай, таҳминий бўлсада, 
уни билим сифатида рад этиб бўлмайди.
Шундай қилиб, билиш нафақат бир турдаги билимларни 
эгаллаш рационал ѐки тажрибавий йўл билан эмас, 
балки уларнинг иккала тури билан эгалланади. 
Хусусан, рационал (тафаккурга асосланиб олинган)
ҳақиқий хусусиятга эга, эмпирик эса таҳминий халос.

---

31