3 – Мавзу Янги ва энг янги давр фалсафаси

Детерминизм муаммоси (табиатдаги барча
нарсаларнинг ўзаро боғлиқлиги)
Эркинлик вва зарурат алоқадорлиги муаммоси
Субстанция эркинлиги ва зарурати яхлит
бир бутунни ташқил қилади
Худога (Табиатга) тўла эркинлик берилган,
бироқ у қатъий зарурат асосида фаолият кўрсатади
Модуслар умуман мустақил эмаслар ва заруратга
тўлиқ бўйсунадилар
Инсон руҳан эркин бўлиш мақсадида кўпинча
зарурат оқимида сузади, ушбу оқимга қарши бора
олмайди ва зарурат талабига кўнишга мажбур 
(Спиноза фикрича, “руҳий автомат”дир) 
Эркинлик йўли бу – ташқи зарурат ички заруратга 
айланган шарт-шароитни топа билишдир
Эркинлик – бу англанган заруратдир.

---

26
Кўпроқ даражада эркинлика эришиш 
учун инсонга нималар зарур?
Заруратни бутун борлиқнинг 
ташқи сабабчиси бўлган
субстанция (Табиат - Худо)
кўринишида имкон даражада
кўпроқ билиш
Аффектлардан (ғам, қувонч, 
кўнгил майллари ва ҳоказо) халос 
бўлиш, зеро улар ҳам эркинликни
бўғади ва инсонни зарурат асосида
ҳаракат қилишга ундайди

---

27
Немис математик олими, 
юрист, файласуф – янги
давр фалсафасининг кўзга
кўринган сўнгги 
намоѐндаларидан бири. 
Рационализм 
йўналиши тарафдори 
(1646-1716)

---

28
Субстанция муаммоси
Декарт ва Спинозанинг субстанция ҳақидаги назарияларини қайта кўриб чиқиш
Декарт ва Спинозанинг 
субстанция ҳақида
назарияларини ўрганиб 
чиқиб, улар мукаммал 
эмас, деган хулосага
келади
Биринчидан, у Декартнинг
барча субстанцияларни
(мавжуд бўлиши учун 
ўзидан бошқа ҳеч нарсага
муҳтож бўлмаган воқелик )
бўлиш тўғрисидаги
дуалистик қарашни
тан олмайди.
Иккинчидан, Лейбницнинг
фикрича, субстанцияларни
биттага бирлаштириб (Худо-
Табиат), Декартнинг дуализмидан
халос бўла олмаган, чунки
барча модусларни (ягона нарсалар-
субстанцияларнинг кўриниши)
иккита – ҳажмга эга ва фикрловчи
синфга бўлган. Яъни Декартдаги
субстанциянинг икки турли бўлиши
Спинозанинг ягона субстанциядаги
муқобил кўринишли модусларига
тўғри келади.

---

29