3 – Мавзу Янги ва энг янги давр фалсафаси

Декарт билиш фалсафасида “Душман ғоялар”
Кўплаб билимларга дедукция ѐрдамида эришилади, лекин шундай билим турлари борки, 
улар ҳеч қандай исботни талаб қилмайди. Бундай ҳақиқатлар (аксиомалар) бошдан очиқ-
ойдин ва ишончлидир. Шу каби аксиомаларни Декарт “душман ғоялар” деб атайди, улар
доимо Худо онгида ҳамда инсон онгида мавжуд ва авлоддан авлодга ўтади. 
Душман ғояларнинг кўришлари
Худо
Сон
Тана
Руҳ
Ирода
Структура
Билишнинг 
мақсади
•Инсоннинг олам ҳақидаги билимларини кенгайтириш ва чуқурлаштириш;
•Ушбу билимларни табиатдан имкон қадар кўпроқ инсон учун фойда
олишга тадбиқ этиш;
•Янги техник воситаларни кашф қилиш;
•Инсоннинг табиат устидан ҳукмронлиги

---

24
У моддий субстанция атрибутлари ҳам материя каби аба-
дийдир: улар ҳеч қачон вужудга келмайди ва йўқ бўлмайди
деб ҳисоблаган. Файласуф субстанциянинг конкрет ҳолат-
лари – модусларга кўп эътибор беради. У модусларни икки 
гуруҳга ажратади: абадий, чексиз модуслар ва муваққат, 
чекли модуслар. Чексиз модуслар субстанция атрибутла-
ри – фикрлаш ва кўламлилик билан, чекли модуслар эса –
қолган барча нарсалар ва ҳодисалар билан белгиланади.
Спиноза ҳаракат ҳеч қандай илоҳий туртки маҳсули эмас-
лигини исботлашга ҳаракат қилади. Унинг фикрича, табиат 
«ўз-ўзининг сабаби» бўлиб, ҳаракат унинг моҳияти ва ман-
баи ҳисобланади. Аммо ҳаракат Спинозада атрибут эмас, 
балки модусдир. Бунда ҳаракат муайян нарсаларда куза-
тилади, субстанция эса ҳаракатланиш ва ўзгариш қоби-
лиятидан маҳрум ва вақтга мутлақо боғлиқ эмас. 

---

25
Б.Спинозанинг фалсафий тадқиқотлари
Билиш назарияси 
(билишнинг уч босқичи)
Бевосита инсоннинг ақлидан келиб 
чиқадиган ва ҳеч қандай сабабларга
боғлиқ бўлмаган “соф ҳолдаги билиш”
- билишнинг олий туридир
Ақлнинг фаолияти (мулоҳаза, 
мантиқий операциялар) натижасида
қўлга критилган билиш – иккинчи, 
нисбатан камроқ даражадаги билишдир.
Атрофни қуршаб турган дунѐни ҳиссий
билиш мумкин эмас. Спиноза фикрича,
бу йўл билан қўлга киритиган билишни
исботлаб бўлмайди, у ишончли эмас ва
юзаки; у ҳақиқий билимга йўл очади.