3 маъруза: Онтология-борлиқ фалсафаси

Фалсафа тарихида борлиқ муаммоси

«Борлиқ» категорияси фалсафа пайдо бўлиши
билан шаклланган ва изчил назарий қизиқиш предметига
айланган бўлсада, дунё ҳақида одамлар анча олдинроқ
фикр юрита бошлаганлар ва бу тасаввурлар кўп сонли
афсоналар ва мифларда бизгача етиб келган.
Борлиқ муаммосини фалсафий англаб етишга
илк уринишлар милоддан аввалги
биринчи минг йилликда вужудга келган қадимги
ҳинд ва қадимги хитой фалсафаларидаёқ кузатилади.
Борлиқ хақидаги қарашлар айниқса
юнон фалсафасида ривожланди.

Борлиқ ҳақидаги таълимотлар

• Файласуфлар борлиқ ҳақида турли ғояларни илгари суришган. Зардўштийлик таълимотида алангаланиб турган олов борлиқнинг асосий моҳиятини ташкил этади. Қадимги юнон файласуфи Суқрот борлиқни билим билан қиёслайди ва унингча, бирор нарса, биз уни билсаккина бор бўлади, инсоннинг билими қанча кенг бўлса, шунча кенг борлиқни қамраб олади.

Юнон олимларининг
фикрича борлиқ
Юнон олими
Фалеснингфикрича
борлиқнинг асосини
сув ташкил қилади
Пифагор«ҳамма нарса
сондир», деган
хулосага келади ва Ернинг
шарсимон эканлигини
биринчи бўлиб таъкидлайди
Парменид биринчи
бўлиб борлиқни категория
сифатида тавсифлади ва
махсус фалсафий таҳлил
предметига айлантирди
Юнон олими
Анаксименнинг фикрига
кўра ҳамма нарсани
ҳаво бошқаради
Ксенофан ҳамма нарса
ер ва сувдан вужудга
келади деб
ҳисоблайди
Гераклит фикрича
айни бир нарса
мавжуд ва номавжуддир
Платон нафақат моддий,
балки идеал нарсалар ҳам
борлиққа эга эканлигини
фалсафа тарихида биринчи
бўлиб кўрсатиб берди

Борлиқ ҳақидаги таълимотлар

• Демокрит борлиқ атомлар мажмуасидан иборат, деб тушунтирган. Унинг фикрича, борлиқнинг моҳияти унинг мавжудлигидадир. Мавжуд бўлмаган нарса йўқликдир.
• Беруний фикрича фикрича, борлиқ ҳамма нарсанинг асосидир. Форобий фикрича, илк борлиқ азалий Оллоҳнинг ўзидир. Ислом таълимотида борлиқ Оллоҳ яратган мавжудликдир.