4-mavzu. Sifat analizining sistemalari. Reja

№ 
(NH
4
)
2
CO
3
bilan 
cho’kadigan 
kationlar 
Guruh
reagent 
Lari 
Sharoiti 
I 
guruh 
kationlari 
NH
4
+
, K
+
, Na
+
, 
Rb
+
,Cs
+
, Li
+
, Fr
+
, 
Mg
2+
yo’q 
Ularning barcha kislotali hosil qilgan 
tuzlari suvda yaxshi eriydi
(NH
4
+
va Mg
2+
kationlaridan tashqari) 
II 
guruh 
kationlari 
Ca
2+
, Sr
2+
, Ba
2+
, 
Ra
2+
(NH
4
)
2
CO
3
Ammiakli bufer eritma pH=9,2 
bo’lganda 
III 
guruh 
kationlari 
AI
3+
, Cr
3+
, Mn
2+
, 
Fe
2+
, Fe
3+
, Co
2+
, 
Ni
2+
va Zn
2+ 
(NH
4
)
2
S 
AI
3+
, Cr
3+
neytral yoki kuchsiz
ishqoriy muhitda (pH= 9,26) bo’lganda
suvda eritmaydigan gidroksidlar va 
qolganlari sulfidlar hosil qiladi. 
III guruh kationlari I va II guruh kationlaridan sulfidlarining suvda erimasligi bilan 
fraqlanadi.
I va II guruh sulfidlari suvda yaxshi eriydi.
IV 
guruh 
kationlari 
Cu 
guruhchasi
Cu
2+,
Hg
2+
, Bi
3+
, 
Cd
2+
,
H
2
S 
bilan 
HCI li 
H
2
S bilan HCI li (pH = 0,5) eritmada 
sulfidlar va polisulfidlar hosil qilib 
cho’kadi.
Kislota va ishqorlarda amalda erimaydi 
yoki kislotalarda qiyinchilik bilan 
eriydi 
IV 
guruh 
kationlari 
Sn 
guruhchasi 
Sn
2+
, 
Sn
4+
,Sb
3+
, 
Sb
5+
, As
3+
, As
5+
H
2
S 
bilan 
HCI li 
Ularning hosil qilgan polisulfidlari 
ishqorlarda va ishqoriy muhitda natriy 
sulfidda eriydi. 
III guruh kationlari esa bu sharoitda cho’kmaydi. 
V 
guruh 
kationlari 
Ag
+
, Hg
+
, Pb
2+
HCI 
Bu kationlar sovuq sharoitda xlorid 
kislota va xloridlar ta’siridan cho’kadi. 
Hozirgi vaqtda kationlarning klassifikasiyalash turlari mavjud. 
 
Guruh
 
 
 

---

lar 
 
 
Ammiakli-
fosfatli 
 
 
Kislota-asosli 
Sulfidli-ishqorli 
 
 
Tioasemidli 
 
1-ko’rinish 
 
2-ko’rinish 
1 
Na
+
, K
+
, NH
4
+
NH
4+ 
,K
+
,Na
+
Ag
+
, [Hg
2
]
2+
, 
Pb
2+
Ag
+
, 
[Hg
2
]
2+
, 
Pb
2+
Ag
+
, [Hg
2
]
2+
, 
Pb
2+
2 
Ba
2+
, 
Sr
2+
, 
Ca
2+
Mg
2+
, 
Mn
2+
, Fe
2+
Ag
+
, Hg
+
, Pb
2+
Cu
2+
, 
Cd
2+
, 
Hg
2+
, 
Co
2+
, 
Fe
2+
, 
Fe
3+
, 
Ni
2+
, Bi
3+
Ba
2+
, Sr
2+
, Ca
2+
Sn
2+
, 
Cu
2+
, 
Cd
2+
, 
Bi
3+
, 
(Pb
2+
) 
Fe
3+
, 
AI
3+
, 
Cr
3+
, Bi
3+
Sn
2+
, Sn
4+
, 
As
3+
, 
As
5+
, 
Zn
2+
, 
Sb
3+
, 
Sb
5+ 
Hg
2+
, Sn
4+
, 
As
3+
, 
As
5+
, 
Sb
3+
, Sb
5+
3 
Cu
2+
, 
Cd
2+
, 
Hg
2+
, 
Co
2+
, 
Ni
2+
, Zn
2+
Ba
2+
, 
Sr
2+
, 
Ca
2+
Ba
2+
, Sr
2+
, Ca
2+
Sn
2+
, Sn
4+
, Sb
3+
, 
Sb
5+
,As
3+
, As
5+
, 
Zn
2+
, AI
3+
, Cr
3+
Co
2+
, 
Fe
2+
, 
Fe
3+
, 
Ni
2+
, 
Zn
2+
, 
AI
3+
, 
Cr
3+
, Mn
2+
, 
4 
Sn
2+
, Sn
4+
, 
Sb
3+
, 
Sb
5+
,As
3+
, 
As
5+
Zn
2+
, AI
3+
, 
Cr
3+
,Sn
2+
, Sn
4+
, As
3+
, As
5+
Mg
2+
, 
Mn
2+
, 
AI
3+
, Cr
3+
Cu
2+
, Cd
2+
, Hg
2+
, 
Co
2+
, Fe
2+
, Fe
3+
, 
Ni
2+
, Bi
3+ 
Mg
2+
, Mn
2+
Ba
2+
, 
Sr
2+
, 
Ca
2+
5 
Ag
+
, [Hg
2
]
2+
, 
Pb
2+
Fe
2+
, 
Fe
3+
,Mn
2+
, 
Mg
2+
, 
Bi
3+
, 
Sb
3+
, Sb
5+
Na
+
, K
+
, NH
4
+
Na
+
, K
+
, NH
4
+
Na
+
, 
K
+
, 
NH
4
+
, 
Mg
2+
6 
Hg
2+
, 
Cu
2+
, 
Co
2+
, Ni
2+
1) Bu klassifikasiyalar ichida eng mukammal va eng izchil klassifikasiya vodorod sulfidli 
klassifikasiyadir.Shuning uchun ham shu klassifikasiyadan foydalaniladi 
Kationlarga o’xshash anionlarni ham sinflarga ajratishni bir qancha sistemasini taklif etgan 
bo’lib, ulardan ba’zilari hozir ham qo’llanilmoqda. Anionlarni guruhlarga ajratish uchun turli
sxemalar taklif etilgan bo’lsa-da, izchil va mukammal sxema hamon yo’q. Anionlarni ham 
kationlar singari tartibda guruhlarga bo’lish maqsadga muvofiq. 
 
Anionlarni gruppalashda ularning bariyli va kumush tuzlarini eruvchanligiga, 
anionlarni kislotalarga bo’lgan munosabatiga va qaytaruvchi reaktivlar bilan reaksiyalarga 
qanday kirishishiga asoslangan.
Lekin ularni ajratishni yagona sistemasi yo’q. Ba’zi olimlar anionlar gruppasini 2 
gruppaga, ba’zilari 3 ta, 4,5,6 hatto 8 ta gruppaga ajratishni ham taklif etganlar. 
Sizlarga eng qulay usul barcha anionlar BaCI
2
va AgNO
3
tuzlari ta’sirida eruvchanligi 
bo’yicha 3 gruppaga ajratilganligini o’rganish ma’qul. 

---

Kationlardan anionlar barcha xususiyatlari bilan farq qiladi, ya’ni barcha anionlarni 
tekshirilayotgan eritmaning alohida ulushlarida boshqa ionlar ishtirokida bo’lib-bo’lib analiz usuli 
bilan topish mumkin. Anionlarni gruppa reagentlar ularni gruppalarga ajratish uchun emas , balki 
anionlarni topish uchun ishlatiladi. Agar gruppaga tegishli 1 ta anionga sifat reaksiya qilinganda 
effekt bermasa, boshqa bu gruppa anionlari uchun sifat reaksiya o’tkazilmaydi, chunki bitta 
anoinni bor yoki yo’qligi butun gruppa uchun javob beradi. 
 
I- analitik gruppa anionlariga: SO
4
2-
,CO
3
2-
, PO
4
3-
, SiO
3
2-
, BO
2
-
, (B 
2
O
7
2-
), S
2
O
3
2-

SO
3
2-
kabi ionlar kiradi. Ular BaCI
2
tuzi eritmasi ishtirokida suvda kam eriydigan , ammo 
(BaSO
4
dan tashqari) mineral kislotalarda , ularning suyultirilgan eritmalarida oson eriydigan 
tuzlar hosil qiladi. Demak, I- analitik gruppa anionlari uchun BaCI
2
neytral yoki kuchsiz 
ishqoriy muhitda gruppa reagenti bo’la oladi. 
Endi, sizlarda savol paydo bo’lishi mumkin: Ag
+
anioni , ya’ni AgNO
3
tuzi eritmasi I
–
analitik gruppa anionlari uchun gruppa reagenti bo’lolmaydimi ? Yo’q, deb javob beramiz.Chunki, 
Ag
+
ioni bilan bu anionlar suyultirilgan HNO
3
da yaxshi eriydi, ba’zilari , masalan, Ag
2
SO
4
suvda 
yaxshi eriydi. 
 
II- analitik gruppa anionlariga: CI
-
, Br
-
, J
-
, S
2-
va boshqa ionlar kiradi.Bu gruppa 
anionlarini Ag
+
kationi bilan hosil qilgan tuzlari suvda va suyultirilgan HNO
3
erimaydi 
Demak, II- analitik gruppa anionlari uchun suyultirilgan HNO
3
kislotali muhitda AgNO
3

tuzi gruppa reagenti hisoblanadi. 
I-analitik gruppa anionlarining ko’pchiligi AgNO
3
,bilan suvda erimaydigan tuzlar hosil 
qiladi, lekin ularning hammasi HNO
3
da eriydi va II- gruppa anionlari uchun Ba
2+
kationi bilan 
hosil qilgan tuzlari suvda yaxshi eriydi, ya’ni ular BaCI
2
bilan cho`kma hosil qilmaydi. 
 
III- analitik gruppa anionlariga NO
3
-
, NO
2
-
, CH
3
COO
- 
 va boshqa ionlar kiradi.Bu 
anionlarning Ba
2+
va Ag
+
kationlari bilan hosil qilgan birikmalari hamda barcha tuzlari suvda 
yaxshi eriydi. Bu anionlar uchun umumiy gruppa reagent yo’q.
7-MAVZU. SUVNING ELEKTROLITIK DISSOSILANISHI. 
Reja: 
1.Suvning ionlanish jarayoniga massalar ta`siri qonunini tadbiq qilib suvning ion ko`paytmasini 
keltirib chiqarish.
2.Vodorod va gidroksid ko`rsatkichlar va ular qiymatlarini hisoblash.
3.Bir ismli ionlar ta`siri. Bufer eritmalar va ularning pH qiymatini hisoblash. 
 
Tayanch iboralar: Elektrolitlar, kuchli elektrolitlar- suvda yaxshi ionlanadi, kuchsiz 
elektrolitlar –  suvda qisman ionlanadi, suv – kuchsiz elektrolit bo’lib,H
+
va OH
- 
ionlarga 
ajraladi, pH – muhit aniqlaydigan kattalik bo’lib, u matematik qiymatga ega.Indikator- eritma 
rangini aniqlab beruvchi organik bo’yoq.Aktivlik – aniq ma’lumot beruvchi kattalik 
hisoblanadi.Ion kuchi- moddaning konsentrasiyasi bilan zaryadiga bog’liq bo’ladi.Bufer 
aralashma- pH i o’zgarmas deb qabul qilingan eritmadir. bufer aralashmalar, pH qiymat, 
indikatorlar, bir ismli ionlar. 
Elektrolitlar haqida, ularning turi , bir-biridan farqi haqida suhbatlashar ekanmiz, biz 
o’rganayotgan elektrolit eritmalarda qanday reaksiyalar borishiga ham e’tibor berish kerak. 
Sizlarga ma’lumki, elektrolit eritmalarga boradigan reaksiyalarda asosan ionlar ishtirok 
etadi.Mana shu ionlar orasida boradigan reaksiyalarning tenglamalarini yozishda kuchli 
elektrolitlarni ionlarga ajralgan holda ko’rsatib, yomon dissosialanadigan moddalarni, 
cho’kmalarni va gazlarni molekulyar shaklda yoziladi. 

---