4-mavzu. Tovar-pul munosabatlari rivojlanishi bozor iqtisodiyoti shakllanishi va amal qilishining asosidir
Download 117.17 Kb.
|
4-mavzu.Tovar-pul munosabatlari rivojlanishi bozor iqtisodiyoti shakllanishi va amal qilishining asosidir
- Bu sahifa navigatsiya:
- Pulning kelib chiqishi, mohiyati va vazifalari
- Ratsionalistik konsepsiya pulning kelib chiqishini kishilar o‘rtasidagi bitim, kelishuv natijasi sifatida izohlaydi.
rasm. Qiymatning mehnat nazariyasi va keyingi qo‘shilgan miqdor nafliligi nazariyasining o‘zaro aloqasi hamda bir-birini to‘ldirishi Qiymat va narx nazariyasida yangi yo‘nalishni boshlab bergan olim mashhur ingliz iqtisodchisi A.Marshall hisoblanadi. Tovarlaming qiymatini aniqlashda mehnat nazariyasi ham, naflilik va qo‘shilgan naflilik nazariyasi ham yetarli asosga ega emas, deb hisoblagan A.Marshall bir nechta nazariyalami sintez qilish yo‘li bilan aniqlik kiritishga harakat qildi. U qo'shilgan miqdor nafliligi nazariyasining bir tomonlamaligini tovar qiymati va bahosini faqat naflilik bilan tushuntirib bo‘lmasligini ko‘ra bildi. A.Marshall keyingi qo‘shilgan miqdor nafliligi nazariyasini talab va taklif nazariyasi hamda ishlab chiqarish xarajatlari nazariyasi bilan bog‘lashga harakat qildi. A.Marshallning tovar qiymati nima bilan aniqlanishini bilishda qo‘shilgan miqdor nafliligi va ishlab chiqarish xarajatlarini sintez qilish (umumlashtirish) zarurligi haqidagi fikri juda mashhur. Neok- lassiklaming qiymat va narxning bir negizli (monistik) nazariyasini yaratishga urinishdan chekinishlari xususan A.Marshall ishlari bi- lan bog‘liq. Neoklassiklaming qoidalari qiymatning yagona manbai, narxning yagona asosi va bozor xo‘jaligida jamiyat daromadlarining yagona manbai topilishi zarurligini bildiradi. Bunday yagona manba, masalan, ingliz klassik iqtisodiy maktabi va markscha nazariyalarda mehnat, marjinalistlarda qo‘shilgan miqdor nafliligi kategoriyasi hisoblanadi. A.Marshall nazariyasida esa qiymat va narx ham talab (qo‘shilgan miqdor nafliligi) va ham taklif (tovar ishlab chiqarish xara- jatlari) tomonida yotuvchi bozor kuchlari o‘zaro ta’siri orqali aniqlana- di. A.Marshall fikricha, tovar qiymati teng darajada keyingi qo‘shilgan miqdor nafliligi va ishlab chiqarish xarajatlari bilan aniqlanadi Shunday qilib, A.Marshalldan boshlab iqtisodiyot nazariyasida turli nazariyalami sintez qilishga o‘tildi. Lekin A.Marshall ushbu sin- tezni oxirigacha yetkaza olmadi. U ijtimoiy zamriy naflilik va ijtimoiy zaruriy mehnat tovaming ikki tomoni ekanligini aniq ko‘ra olmadi. Shuning uchun, u ijtimoiy zamriy naflilik o‘miga qo‘shilgan naflilikni, ijtimoiy zaruriy mehnat sarflari o‘miga ishlab chiqarish xarajatlarini qo‘ydi. Natijada tovar- ning qiymati ham, nafliligi ham to‘liq hisobga olinmadi. Umuman aytganda, uzoq tarixiy davrdan boshlab tortishuvga sa- bab bo‘lgan narsa - tovarda gavdalangan ijtimoiy mehnatning ikki yoqlama tavsifi va shu asosda hosil bo‘ladigan tovaming ikki xil xu- susiyatiga ega boiishini inobatga olmaslikdir. Mehnat nazariyachil- ari tovarga sarflangan mehnat miqdoriga asosiy e’tibomi qaratgan boisa, marjinalistlar uning nafliligiga e'tibor berib keladilar. Ular- ning biri ko‘proq tovami ishlab chiqaruvchilar manfaati nuqtai nazari- dan tahlil qilgan boisa, ikkinchisi iste’molchi (xaridorlar) manfaati nuqtai-nazaridan qaraydilar. Holbuki tovaming qiymatini va binoba- rin narxini aniqlashda uning ikki tomoniga va sotuvchilar bilan xari- dorlar manfaati to‘qnashgan tugunga e’tibor qaratish zarur. Pulning kelib chiqishi, mohiyati va vazifalari Pul uzoq zamonlardan beri odamlarga malum. Pulning kelib chi- qishi turli nazariyotchilar tomonidan tovar ayirboshlash jarayonining rivojlanishi bilan bog‘liq holda tushuntiriladi. Pulning vujudga kelishi va mohiyatining turli ilmiy konsepsiyalari mavjud bo‘lib, ular orasida ratsionalistik va evolyusion konsepsiyalar muhim o‘rin tutadi. Ratsionalistik konsepsiya pulning kelib chiqishini kishilar o‘rtasidagi bitim, kelishuv natijasi sifatida izohlaydi. Bu holat ulaming tovarlami ayirboshlash chog‘ida qiymatlaming harakatlani- shi uchun maxsus vositalar zamrligiga amin bo‘lishiga asoslanadi. Pulning o‘zaro kelishuv sifatida amal qilishi to‘g‘risidagi mazkur g‘oya XVIII asming oxirlarigacha hukm surdi. Pulning kelib chiqi- shiga subyektiv psixologik yondashuv ko‘plab hozirgi zamon xorijiy iqtisodchilaming qarashlarida ham uchrab turadi. Ulaming fikricha, pul kategoriyasi obyektiv iqtisodiy kategoriya bo‘lmay, kishilar keli- shuviga yoki davlatning xohishiga bog‘liq bo‘lgan yuzaki, subyektiv kategoriyadir. Ulaming bu konsepsiyasiga ishonib bo‘lmaydi. Download 117.17 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||