6-ma’ruza. Buyruqlar tizimi arxitekturalarini tasniflash

Xotiraga maxsus kirish arxitekturasi. Xotiraga maxsus kirish 
arxitekturasida asosiy xotiraga faqat ikkita maxsus buyruq yordamida kirish 
mumkin: load va store. Ingliz transkripsiyasida bu arxitektura Load/Store 
architecture deb ataladi. Load (yuklash) buyrug'i asosiy xotiradan qiymatni o'qiydi 
va uni protsessor registriga yozadi (buyruq odatda xotira yacheykasining manzilini 
va registr raqamini ko'rsatadi). Ma'lumotni teskari yo'nalishda uzatish store 
(saqlash) buyrug'i bilan amalga oshiriladi. Barcha ma'lumotlarni qayta ishlash 
buyruqlaridagi operandlar faqat protsessor registrlarida bo'lishi mumkin (ko'pincha 
umumiy maqsadli registrlarda). Operatsiya natijasi ham reestrga kiritiladi. 

---

6.8-rasm. Xotiraga maxsus kirish imkoniyatiga ega kompyuter arxitekturasi 
Arxitekturada asosiy xotiraga to'g'ridan-to'g'ri kirish imkonini beruvchi 
qayta ishlash buyruqlari mavjud emas. BTAda cheklangan miqdordagi buyruqlarga 
ruxsat beriladi, bu erda operand buyruq kodining bir qismidir. 
Xotiraga maxsus ruxsatga ega HM larning tarkibi va axborot yo'llari 6.8-
rasmda ko'rsatilgan. 
Xotiraga maxsus kirish imkoniyatiga ega BTA RISC-arxitekturali barcha 
kompyuterlar uchun xosdir. Arxitekturaning afzalliklari dekodlash va buyruqlarni 
bajarishning soddaligini o'z ichiga oladi. 
2. Operandlarning turlari va formatlari 
Mashina buyruqlari ma'lumotlar sutida bajariladi, bu holda ular odatda 
operandlar deb ataladi. Operandlarning eng keng tarqalgan (asosiy) turlariga 
quyidagilar kiradi: raqamlar, belgilar va mantiqiy ma'lumotlar. Ularga qo'shimcha 
ravishda, HM yanada murakkab axborot birliklarini qayta ishlashni ta'minlaydi: 
grafik tasvirlar, audio, video va animatsiya ma'lumotlari. Bunday ma'lumotlar 
asosiy ma'lumotlar turlaridan olinadi va tashqi xotira qurilmalarida fayllar sifatida 
saqlanadi. HMdagi ma'lumotlarning har bir turi uchun ma'lum formatlar taqdim 
etiladi. 
Kompyuterlarda ifodalanishi mumkin bo‘lgan ma’lumotlarning xillarini 
ikkita turkumga ajratish mumkin: 
1. Raqamli ma’lumotlar, ya’ni sonlar bilan ifodalanuvchi ma’lumotlar.
2. Raqamli bo‘lmagan ma’lumotlar. 
Raqamli ma’lumotlar va ularni kompyuterda qanday ifodalanishini ko‘rib 
chiqamiz. 

---

 Butun sonlar. Raqamli ma’lumotlarning asosiysi – bu butun sonlardir. 
Butun sonlar kompyuterda ikkilik sonlar ko‘rinishida saqlanadi. Ular odatda 8, 16, 
32 va 64 bitli uzunliklardan biriga ega bo‘lishlari mumkin. Kompyuterda butun 
sonlar ishorali va ishorasiz ko‘rinishlarda ifodalanishi mumkin (6.9-rasm). 32-
razryadli so‘z (rus tilida – слово) yordamida 0 dan 2
32
-1 gacha bo‘lgan ishorasiz, 
hamda -2
31
-1 dan +2
31
-1 gacha bo‘lgan ishorali butun sonlarni ifodalash mumkin.