6. Mavzu. Moliyaviy tizim

2. Soliqlar davlat byudjetining asosiy manbasi va solik turlari. 
Davlat byudjeti daromadlar qismining asosiy manbai bo’lib soliqlar hisoblanadi. 
Soliq iqtisodiy kategoriya sifatida, sof daromadning bir qismini byudjetga jalb qilish shakli 
bo’lib, moliyaviy munosabatlarning tarkibiy qismini tashkil qiladi. Soliq - bu davlatning o’z 
vazifalarini amalga oshirishi uchun zarur bo’lgan moliyaviy mablag’larni shakllantirish 
maqsadida jismoniy va huquqiy shaxslardan byudjetga majburiy to’lovlarni undirish 
shakli. 
Soliq yordamida milliy daromadning tegishli qismi taqsimlanadi va qayta taqsimlanadi. 
Davlat tomonidan olinadigan soliqlar hamda ularning tashkil qilinish shakl va usullari 
birgalikda soliq tizimini tashkil qiladi. 
Milliy iqtisodiyotda soliqlar quyidagi uchta muhim vazifani bajaradi: 
- davlat xarajatlarini moliyalashtirish (fiskal vazifasi); 
- ijtimoiy tanglikni yumshatish (ijtimoiy vazifasi); 
- iqtisodiyotni tartibga solish (tartibga solish vazifasi). 
Davlat sarflari soliq tushumlari hisobiga amalga oshsada, davlat sarflari miqyosining 
o’sishi o’z navbatida soliqlarning o’sishini taqozo qiladi va uning darajasini belgilab beradi. 

---

Hozirgi davrda umumiy tendentsiya bo’lgan davlat sarflarining va shunga mos ravishda soliq 
hajmining o’sib borishini quyidagi omillar taqozo qiladi.
1. Aholi sonining o’sishi. Aholi jon boshiga davlat sarflari darajasi o’zgarmay qolgan 
taqdirda ham, aholining o’sgan qismini ijtimoiy ne’matlar va xizmatlar bilan ta’minlash 
qo’shimcha mablag’larni zarur qilib qo’yadi. 
2. Ijtimoiy soha xizmatlari sifatiga talabning ortishi va urbanizatsiya. Kishilar turmush 
darajasining o’sishi ijtimoiy soha xizmatlari hajmiga va sifatiga talabni oshiradi. 
3. Atrof-muhitning ifloslanishi. Aholi sonining o’sishi va urbanizatsiyaning kuchayishi atrof 
muhitning sifati muammosini keskinlashtiradi. Juda ko’p miqdordagi moddiy ne’matlarni ishlab 
chiqarish va iste’mol qilish havo, suv va erning ifloslanishi shaklidagi qo’shimcha xarajatlarning 
o’sishini keltirib chiqaradi. Atrof-muhit muammosini hal qilishda asosiy rol davlat zimmasiga 
tushadi.