7 -mavzu. Falsafiy kategoriyalar «Kategoriya»

Voqelik esa imkoniyatning nisbatdoshi bo‘lib, real holat va mavjud bo‘lgan 
hodisalarni ifodalaydigan kategoriyadir.. Voqelik tushunchasi ikki ma‘noda ishlatiladi. 
Birinchidan, voqelik – bu mavjud borliq, biz yashayotgan dunyo, uning ongimizdagi in‘ikosidir. 
Voqelik tushunchasi ayrim predmetning borlig‗iga ham tegishlidir. Bu ma‘noda u obyektning 
holatini tavsiflovchi mazkur lahzadir. Ikkinchidan, voqelik ro‗yobga chiqqan imkoniyat sifatida 
tavsiflanadi. Bu ma‘noda voqelik tushunchasi imkoniyat kategoriyasining nisbatdoshi 
hisoblanadi. Ular bir-biriga o‗tuvchi qarama-qarshiliklardir. Imkoniyat potentsial, voqelik esa 

---

134 
aktualdir. Imkoniyat – abstrakt va mazmun jihatidan qashshoq tushuncha. Voqelik – muayyan va 
mazmunan boy tushuncha, chunki u ko‗p sonli xossalar, individual betakror jihatlarni o‗z ichiga 
oladi. Demak, voqelik olam qonunlarining zaruriyat asosida ro‗yobga chiqqan imkoniyatini, 
mavjud bo‗lgan narsa va hodisalarni bildiradi. Voqelik – amalga oshgan, aktuallashgan borliqni 
tavsiflovchi falsafiy kategoriya.
Voqelik taraqqiyot davomida amalga oshgan imkoniyat bo‗lib, o‗z navbatida, yangidan-
yangi imkoniyatlarni vujudga keltiradigan chek-chegarasiz jarayondir. Imkoniyat va voqelik 
narsa, hodisa, voqealar rivojining ikki izchil darajasi, sababning oqibatga tomon harakati, tabiat, 
jamiyat, inson tafakkurining sababli aloqalari namoyon bo‗lishining ikki muqarrar bosqichidir.
Voqelik keng va tor ma‘nolarda tushuniladi. Keng ma‘noda obyektiv olamning o‗zida 
mavjud bo‗lgan barcha turli-tuman narsalar, hodisalar, voqealar, jarayonlar yig‗indisi tushunilsa, 
tor ma‘noda ayrim narsa, hodisaning muayyan vaqt va muayyan sharoitdagi holati tushuniladi. 
Keng ma‘nodagi voqelik abadiy bo‗lsa, tor ma‘nodagi voqelik o‗tkinchi, vaqtinchalikdir.
Voqelik borliqning mavjud holati bo‗lsa, imkoniyat esa ehtimollik bilan muqarrarlik 
oralig‗idagi holatdir, ya‘ni u hali aniq-ravshan voqelikka aylanmagan, ammo obyektiv olamda 
yuzaga kelish va rivojlanish maylini boshi-dan kechirayotgan reallikdir. Makro va mikroolamda 
imkoniyat va voqelik o‗z ichki qonunlari asosida biri ikkinchisiga o‗tib tursa, ijtimoiy sistemada 
bu aloqadorlik o‗ziga xos shaklda namoyon bo‗ladi. Chunonchi, ijtimoiy tizimlar rivojida aql 
sohibi — odamzot ishtirok etadi. Ayrim shaxslar va ijtimoiy guruhlar muayyan tarixiy davr 
hamda sharoitda aniq maqsad sari faoliyat ko‗rsatishlari uchun, jamiyat qonunlarining amal 
qilishini, ya‘ni imkoniyatni voqelikka aylanishining o‗ziga xos xususiyatlarini bilishlari zarur. 
Masalan, har bir millatning mustaqil taraqqiyot yo‗liga tushib olishi tarixiy-tadrijiy jarayon 
bo‗lsada, ana shu qonuniyatli jarayonni ro‗yobga chiqarish uchun shu millatga mansub ayrim 
shaxslar, qatlamlar va ijtimoiy guruxlarning milliy ehtiyojlarni anglashiga, imkoniyatni 
voqelikka o‗z vaqtida aylantira olish mahoratiga ham bog‗liq bo‗ladi. Agar tub milliy manfaatlar 
himoyachisi bo‗lgan shaxslar, siyosiy partiyalar va harakatlar real imkoniyat bilan mavhum 
imkoniyatning farqiga bormasalar, ularni bir-biriga aralashtirsalar, turli sotsial larzalarga 
sababchi bo‗ladi.