7-Mavzu: Psixologiyani dastlabki va o‘rta asrlarda rivojlanishi reja

Ellinizm davri (eramizdan oldingi II – III – IV asrlar) 
E
ll
inizm
 da
v
ri
 
(eram
izda
n oldi
n
g
i 
II
 –
 III 
– 
IV 
a
srla
r)
 
 
Kiniklar 
 
Dunyo nozu-nematlaridan voz kechish,
bilimlar, ijtimoiy fikrlarni inkor qilish. 
Epikuretslar 
 
Jamiyatdan begonalashish - о‘z-о‘zini 
takomillashtirishga yо‘l. Inson - ezgulik 
va yomonlik manbai. Hissiyotlar hatti - 
harakatlarni boshqaradi. О‘limdan qо‘rqish 
muammosi. Huzur bag‘ishlaydigan barcha 
narsa axloqlidir. 
Stoiklar 
 
Har bir odam jamiyatda о‘z rolini bajaradi. 
Tafakkur – idrokning yetakchi jarayoni 
(ichki va tashqi). Ichki va tashqi erkinlik. 
Insonning 
qobiliyatlari, 
iste’dodini 
о‘rganish (Kvintilian). 
Temperamentlar haqidagi ta’limot (Galen). 
Filon 
Aleksandriyskiy 
 
“Oydinlik” atamasi. Inson ong, qalb va 
jismdan iborat. 
Plotin 
 
Ruh – yagona (xolizm), introspeksiya 
uslubi. 
Aflotun va Arastu ta’limotlari. Sharqda Aflotun nomi bilan 
mashhur bо‘lgan Platonning fikricha, ruhni qanotli ot arava va 
izvoshchiga о‘xshatish mumkin, Izvoshchi va otlar о‘rtasidagi 
munosabat, tana va ruh о‘rtasidagi munosabat kabidir. Platonga kо‘ra 
inson ruhining 3 ta asosi bor: 
1. Hayvonlar va о‘simliklarga xos aqlsiz asos. U tufayli tirik 
mavjudot о‘zining tana ehtiyojlarini qondirishga harakat qiladi. Ruhning 
mana shu qismi bilan odam ochlik va tashnalikni sezadi. Bu asos inson 
ruhining katta qismini tashkil etadi.
2. Asos azob va qiyinchiliklar asosidir. Bu qism bilan “odamning 
jahli chiqadi, g‘olib chiqish uchun qiyinchiliklarga tayyor bо‘ladi”. Platon 

---

fikriga kо‘ra, doim mana shu asoslar о‘rtasida kurash kechib, uning 
oqibatlari tushlarda namoyon bо‘ladi. Platonning tushlarni tushuntirishi 
kо‘p jihatdan zamonaviy fikrlardan biri freydizmga о‘xshab ketadi. 
Chunki Platon ham ularning asosida mayllar shu jumladan, haqiqiy 
mayllar yotishini ta’kidlagan. Platon ruh tana о‘lgandan keyin ham hayot 
bо‘ladi deb fikr yuritadi. Uning yozishicha: “Agar ruh abadiy bо‘lsa, unda 
ruh haqida nafaqat bu dunyoda balki keyingi uning hayoti haqida ham 
qayg‘urish kerak. Platon ruh haqidagi g‘oyasining yetakchi qismi 
hissiyotlardir. Unda Platon birinchi о‘rinda odamlar uchun rohatlanish 
hissi turmasligini aytadi. Qoramol, ot va boshqa hayvonlar uchun 
shundaydir, lekin odam uchun birinchi о‘rin u yoqda tursin, ikkinchi 
о‘rinda ham turmaydi, xatto uchinchi о‘rindan ham ancha uzoqdadir. 
Platon о‘zining “Fileb” dialogida. Rohatlanish, azoblanish va har 
ikkisining bо‘lmasligi ruhning uch xil holatidir deb aytib о‘tadi. 
Aflotun kelgusi avlodlarga hech qachon eskirmaydigan mana bu 
о‘gitni meros qoldirgan: “Haqiqiy va tо‘g‘ri fikrlay oluvchi faylasuflar 
davlat tepasiga kelmaguncha yohud hukmdorlar ilohiy iqtidorlari ila tom 
ma’nodagi faylasuflik maqomiga kо‘tarilmagunlariga qadar insoniyat 
yovuzlikdan qutulolmaydi”.