7-mavzu: xorijiy valyuta bozori

Qayd etilgan valyuta kursi – bu xorijiy valyutada ifodalangan milliy pul birligining davlat tomonidan rasmiy o‘rnatilgan bahosi bo‘lib, unga valyuta bozorlaridagi talab va taklifning o‘zgarishi ta’sir qilmaydi. Hozirgi vaqtda qayd etilgan valyuta kursi kam rivojlangan mamlakatlarda yoki iqtisodiyoti tashqi bozorga yetarli darajada kirib bormagan mamlakatlarda ularning moliya tizimini va milliy ishlab chiqarishini kuchli xorijiy raqobatchilaridan himoya qilish va quvvatlash maqsadida qo‘llaniladi. Barcha mamlakatlar ma’lum muddatda o‘z valyutalari kurslari to‘g‘risidagi axborotni e’lon qilib boradilar. Masalan, O‘zbekiston Respublikasi valyuta birjasi ish yakunlari matbuotda, televideniyeda e’lon qilib boriladi. Bunda nominal valyuta kursi belgilanadi. Lekin kuchayib borayotgan inflyasiya jahon bozorida milliy mahsulotga bo‘lgan talabni, uni raqobatbardoshligini aniqlashda milliy va xorijiy tovarlar baholari o‘rtasidagi nisbatini ham bilish kerak bo‘ladi. Ya’ni milliy valyutaning real almashtirish kursini hisoblab chiqish kerak. Real valyuta kursini hisoblashni O‘zbekiston va Rossiyada ishlab chiqariladigan gazlama misolida ko‘rsatish mumkin. Masalan, 1 m. gazlamaning bahosi respublikamizda 1000 so‘m, Rossiyada 35 rubl. Valyutalarning amaldagi nisbati 1 Rossiya rubli = 35 so‘m yoki 1 so‘m = 0,032 Rossiya rubli bo‘lganda, 1 m. o‘zbek gazlamasining bahosi Rossiya rublida 0,032*1000=32 rubl turadi. 

3. 
   FOREX operatsiyalari
   

Har bir kishi o‘z hayotida ehtiyojlarining katta qismini qanoatlantirishga qodir ish haqi olishga intilishi sir emas. Yaxshi daromad — farovolik va barqarorlikning kafolatidir. Axborot texnologiyalari va global tarmoqqa hamma kirishi vaqtida millionlab odamlar pul topishning va shaxsiy kapitalini xalqaro valyuta Foreks bozori ichida valyuta kurslarining farqida savdo qilish hisobiga shaxsiy kapitalni orttirishning cheksiz imkonyatlariga ega. 80-yillarda va hatto 90-yillarda ham birjalardagi "masofadan" savdo qilish telefon qo‘ng‘iroqlari yordamida amalga oshirilar edi. Hozir treyderlar savdoni Internet orqali amalga oshirishlari va uyidan chiqmasdanoq juda ko‘p pul ishlab olishlari mumkin.
Foreks — global birja shaklida tashkil etilgan xalqaro valyuta bozoridir, unda faqat banklar, korporatsiyalar va brokerlik kompaniyalarigina emas, balki istagan xohlovchi kishi valyutani sotib olishi/sotishi mumkin. Har bir treyder o‘z kompyuteriga brokerning serveri bilan biriktiruvchi terminal o‘rnatib, bu terminal orqali u savdo qiladi va mazkur dastur yordamida valyutani sotib olish va sotish to‘g‘risida buyruqlar beradi.
Foreksning afzalliklari pul topishga manfaatdor bo‘lgan mutloq har bir kishi xalqaro Foreks onlayn valyuta bozorida asosiy ishdan ajralmagan holda savdo qilishi mumkin. Faqat Foreks bozori yakshanba va bayram kunlaridan boshqa kunlar sutkasiga 24 soat ishlaydi. Barqaror va sezilarli daromad olish uchun Siz 2-3 soat bo‘sh vaqtingizni ajratib olishingiz kerak.
Boshqa moliya bozorlari orasida Foreks daromadning yuqori darajada ekanligi bilan ajralib turadi: kun davomida depozitni 10 barobar orttirish mumkin. Agar Siz o‘zingizni omadli deb ham va valyuta treydingi professionali deb hisoblamasangiz ham Siz uchun Foreksga investisiya kiritish inflyasiya natijasida qadrini yo‘qotadigan bank hisob-varag‘ini ochishdan ko‘ra ancha foydali qaror bo‘ladi. Ma’lum bir xatolik foiziga ega bozor tahlili valyuta bozoridagi o‘zgarishlarni oldindan bilishga va mablag‘larni kerakli yo‘nalishga qaratishga imkon beradi. Siz o‘z ixtiyortingizda 1 dollar yoki 1 000 dollarga ega bo‘lib, internet tarmog‘ida pul ishlab topishingiz mumkin. Bundan tashqari, bitimlar bir zumda amalga oshiriladi. Operatsiyalarni ma’lum vaqtga to‘xtatib turish yoki istagan paytda hisob-varag‘ini yopish mumkin, shuningdek, shaxsiy kompyuterdan, noutbukdan yoki mobil telefondan Internetga kirishdan foydalanib, yer sharining istagan nuqtasida savdoni boshqarish mumkin.
Ayni paytda eng qulay va ommabop terminal MetaTreyder hisoblanadi. Katta miqdordagi operatsiyalarning mavjudligi tufayli yangi ishga tushgan kishiga MetaTreyderda ishlash oson emasdek tuyuladi, biroq bu aldamchi taassurot. Mazkur dastur faqat intuitiv tarzda tushunarli, ishonchli va qulay bo‘libgina qolmay, balki mutlaqo bepuldir. Foreksda savdo qilish va pul ishlash uchun Siz terminalning bir necha operatsiyasinigina bilishingiz kifoya.
Zamonaviy texnologiyalar uzluksiz rivojlanmoqda, shuning uchun dasturiy ta’minot ham o‘zgarmoqda. MetaTreyder terminali o‘z foydalanuvchilariga Foreksda faqat qo‘lda emas, balki avtomatik tarzda savdo qilish imkonini beradi. Ko‘pchilik professional investorlarda savdo qilishning xususiy strategiyasi mavjud bo‘lib, u quyidagicha keltiriladi:
signal kelsa — sotasiz;
boshqa signal keldimi — xarid qilamiz.
Hozir bunday mexanik ishni avtomatlashtirishlan dastur-mexanik savdo roboti to‘la bajarishi mumkin. Masalan, treyderda ma’lum bir samarali strategiya bor va u uni to‘la avtomatlashtirmoqchi. Muallif-dasturchi dastur yozadi, bu dustur treyder o‘rniga shartlashtirilgan strategiya doirasida uning barcha harakatlarini bajaradi. Treyderlarning katta qismi dasturni dasturlashtirish tilida mustaqil yaratadi. Hosil qilingan dastur "ekspert", "maslahatchi" yoki "avtomatik savdo tizimi" deb ataladi. Maslahatchi Foreksda insonning aralashuvisiz savdo qilishi mumkin.
Haqiqiy savdo hisob-varag‘i ochilgandan so‘ng bundy savol tug‘iladi: "Foreksda valyuta kurslarining farqida chayqovchilik harakatlarining barcha chalkash-chulkashliklari to‘g‘risida bilmasdan turib qanday qilib pul ishlash mumkin?". Umuman va yaxlit holda Foreks bozorida savdo qilish mutlaqo oson. Agar Siz kotirovkalarning harakati yo‘nalishini oddiygina oldindan seza olsangiz Sizning savdoingiz muvaffaqiyatli va daromadli bo‘ladi. Agar Siz yevroning qiymati pasayayotganini sezsangiz, Siz darhol EUR/USD valyuta juftligida dollarni sotib olasiz. Ya’ni Siz SELL pozisiyasini ochasiz (bunda Siz yevroni sotasiz) va foyda olasiz, agar Sizning sezgilaringiz aldagan bo‘lsa, mablag‘ingizni bir qismini yo‘qotasiz. Sezgiga qarab savdo qliish ko‘pincha foyda keltirsa xam Sizin professional treyder qilib yetishtirmaydi. Lekin uning yordamida Foreksda ma’lum darajada pul ishlab olishi mumkin. Professional treyderlar ishlash vaqtida turli xil vositalar to‘plamlaridan foydalanishadi: OAVlaridagi axborotdan tortib (fundamental tahlil asoslari) to juda ko‘p miqdordagi indikatorlar, maslahatchilar va ekspertlargacha. Har kuni bir treyder taxminan 4 trillion dollar bilan yuzma-yuz kelib, ularning ma’lum bir qismi unga tegishli bo‘lishi mumkin.
Foreksda valyutalar ayriboshlash orqali foyda ko‘riladi, ya’ni ularning ayriboshlash kurslari orasidagi farqni to‘g‘ri taxmin qila oladigan investorlar bu vaziyatda yetarlicha foyda ko‘rishlari mumkin (7.3.1-jadval).