9-маъруза. Қисқичбақасимонлар (Crustacea) кенжа типи

Андрогеник безлар. Андрогеник безлар ампҳиподаларда биринчи бўлиб аниқланган без бўлиб (Орчестриа, оддий соҳил ҳоппери), эркак малаcостраcанларда учрайди. Қисқичбақасимонларнинг бошқа эндокрин органларидан фарқли равишда бу безлар нейросекретор органлар ҳисобланмайди.
Уларнинг секретсияси эркаклик белгилари экспрессиясини стимуллайди. Ёш қисқичбақасимонларда рудимент ҳолдаги андрогеник безлар мавжуд, урғочиларида эса уммуман ривожланмаган. Агарда бу безлар ургўчи ҳайвон организмига трансплантатсия қилинса, тухум ҳужайралар ўрнига, уруғ ҳужайралар ишлаб чиқаришни бошлайди ва унинг ўсимталари келаётган туллаш ва туллашдан кейинги ўсиш даврида худди эркак индивидларники каби шаклни эгаллайди. Изоподаларда андрогеник безлар тестес (ёрғоқ) нинг ичида жойлашади. Қолган барча малаcостраcанларда улар охирги кўкрак оёқларидаги cохоподаларнинг мускуллари орасида жойлашган бўлиб, васа деферентианинг охирига қисман ёпишган бўлади. урғочи организмлар андрогеник безларга ўхшаш органга эга эмас. Уларнинг тухумдони бир ёки иккита гормонлар ишлаб чиқариб, иккиламчи жинсий белгиларнинг пайдо бўлишига таъсир қилади. Қисқичбақасимонларнинг танасидаги бошқа жараёнларга ҳам гормонлар таъсир этиши мумкин. Кўз поячасидан ажралган нейросекретор модданинг қондаги шакар миқдорини бошқариши аниқланган.
Озиқланиши. Қисқичбақасимонларнинг гуруҳлари бўйлаб овқатланиш одатлари ва мосланишлари тулича. Кўпчилик вакиллари озиқланиш турини ташқи муҳит ва озуқанинг
мавжудлигига қараб ўзгартира олади. Лекин уларнинг барчаси бир хил асосдаги оғиз қисмларига эга бўлади. Мандибула ва максиллаларнинг овқатни ютиш вазифасини бажаради. Максиллапедлар овқатни тутиб туриш ва майдалаш вазифасини бажаради. Юриш оёқлари, хусусан, қисқичлар ўлжани тутиш учун хизмат қилади.
Катта ва кичик яъни барча қисқичбақасимонлар йиртқич ҳайвонлар бўлиб, ўлжаларини ўлдиришда қизиқарли мосланишларга эга. Мисол учун, мантис қисқичбақаси ковак орасига кириб олади ва ўтиб кетаётган ўлжасига тўсатдан ташланиб, ўлжасини тутади. Пистолет қисқичбақасида эса жуда катта бўлган қисқичлари мавжуд ва ўлжасини тутаётганда жуда тез ҳаракатанади, ҳаттоки, шу пайтда сувда пуфакчалар ҳосил бўлади.
Озиқнинг турига қараб суспензион озиқланувчилар планктонлардан тортиб бактерияларгача бўлган ҳайвонлар билан озиқланади. Йиртқичлар личинкалар, қуртлар, қисқичбақасимонлар, моллюскалар ва балиқлар билан озиқланади. Ўлаксахўрлар эса ўлик ҳайвонлар ва ўсимлик қисмлари билан озиқланади. Сузпензион озиқланувчилар,
мисол учун оддий қисқичбақа, сув бургаси ва барнаcлелар озиқланиш мақсадида қалин шокилли юриш оёқларини тебратиб, сув оқимини ва у орқали озиқ моддаларни оғзи томон йўналтиради. Лой қисқичбақаси (упогебиа спп.) кўкрак қисмидаги дастлабки ўсимталаридаги узун пайпаслагичлари орқали сувнинг ва озуқасини ковак орқали сузгич оёқлар томон ҳаракатини таъминлайди.
Биринчи бўлма янчувчи ошқозон деб аталиб, мандибулаларда парчаланган озиқ 3 та калсий корбанатдан тузилган тишчалар ёрдамида парчаланади. Иккинчи бўлмасидан эса пайпаслагичли филтрдан ўта оладиган майда бўлакчаларгача парчаланади ва сўнгра ичакларда кимёвий ҳазм бўлиш жараёни кечади. Қисқичбақасимонларга қисқача назар.*
Қисқичбақасимон бутун дунё бўйлб кенг тарқалган ҳайвонлар бўлиб, 67 000 дан ортиқ турни ва кўплаб қуйи гуруҳларни ўз ичига олади. Уларда жуда кўплаб структуралар, одатлар ва яшаш тарзи мавжуд. Баъзилари дарё қисқичбақасига нисбатан анча катта, баъзилари эса кичик. Баъзилари юқори даражада тараққий этган ва ихтисослашган, бошқалари эса оддий тузилган.