A. R. Bakiyev, S. N. Xashimova, I. A. Bakiyeva ishlab chiqarishni tashkil qilish va

12.2. Aylanma mablag‘lardan foydalanish ko‘rsatkichlari
va ularning aylanishini tezlashtirish yo‘llari
Korxona aylanma mablag‘laridan samarali foydalanish
uchta asosiy ko‘rsatkichni tavsiflaydi:
1) aylanish koeffitsiyenti;
2) aylanma mablag‘larning yuklanish koeffitsiyenti;
3) vositalarning bir marta aylanishi davomiyligi.
Aylanish koeffitsiyenti korxona aylanma mablag‘larining
ma’lum bir vaqt (yil, chorak) davomida amalga oshiruvchi
aylanishini tavsiflaydi yoki aylanma mablag‘larning har
1 so‘miga to‘g‘ri keluvchi sotilgan mahsulotlarni ko‘rsatadi.
U quyidagi formula asosida hisoblab topiladi:
K
a 
= P
m
: S
a
Bu yerda:
P
m
– sotilgan mahsulot hajmi, pul o‘lchovida;
S
a
– aylanma mablag‘larning o‘rtacha qoldiq hajmi, pul
o‘lchovida (aylanma mablag‘lar normativi).
Aylanma mablag‘larni yuklanish koeffitsiyenti aylanish
koeffitsiyentiga teskari bo‘lgan qiymatdir. U sotilgan har 1
so‘m mahsulotga sarflangan aylanma mablag‘larni tavsiflaydi
hamda quyidagi formula asosida hisoblab topiladi:

---

91
K = S
a
: P
m
.
Bir marta aylanish davomiyligi kunlarda o‘lchanadi hamda
shu davrdagi kunlar sonini aylanish koeffitsiyentiga nisbati
orqali quyidagi formula asosida hisoblanadi:
Т = D : K
a
Bu yerda:
D — shu davrdagi kunlar soni (360, 90).
Aylanma mablag‘larning to‘liq aylanish muddati qan-
chalik kichik yoki bu aylanishlar soni qanchalik ko‘p bo‘lsa,
aylanma mablag‘lar shunchalik kam talab qilinadi va ak-
sincha, aylanma mablag‘lar qanchalik tez aylanishda bo‘lsa,
shunchalik samarali ishlatiladi.
Bugungi kunda aylanma mablag‘larda, ayniqsa, kor-
xonalarning moddiy-tovar boyliklarida band bo‘lgan yirik
miqdordagi pul mablag‘lari ularning to‘liq saqlanishiga
e’tibor qaratish, ulardan maqsadlarga muvofiq va samarali
foydalanish, shuningdek, ularning aylanishini tezlashtirishni
talab qiladi. Korxonalar oldiga qo‘yilgan vazifalarni bajarish
quyidagilarni amalga oshirishni talab qiladi:
— fan-texnika taraqqiyoti yutuqlarini keng qo‘llash;
— ishlab chiqarishning barcha jarayonlarida ilmiy jihatdan
asoslangan norma va normativlar tizimini yaratish;
— korxonalarni uzoq muddatli xo‘jalik aloqalari yuri-
tishga o‘tkazish va kooperatsiya qilishni rivojlantirish;
— mahsulotlar, moliyaviy, moddiy va kuch-quvvat
resurslarining sifat balansini tuzish;
— boshqarish tizimini tashkil etishning va rag‘bat-
lantirishning optimal shakllarini qo‘llash.

---

92