A. V. Umarov, G’. I. Muxamedov, X. O. Qo’chqorov // Polimerli kompozit materiallar fizikasi

2.19 rasm. Dielektrik isrofning burchak tangensi – tgδ ni (1 – 3) va ɛ' – dielektrik 
kirituvchanlikning (1'–3') КМS – PМАG (1,1'), КМS – PGМG (2,2') va КМS – 
МFS (3,3'), namunalar uchun pH =2,5 qiymatida, 1 soat mobaynida havoda 423 
K da qizdirilgandagi haroratga bog’lanish. 
Haqiqatdan ham 2.19-rasmdan ko‘rinadiki, IPK uchun tgδ 
maksimumlari holati 450K da maksimumga ega va KMS ga 
nisbatan past haroratlar tomon siljigan.
Bu holat shundan bilinadiki, КМS-MFS kompleks uchun ɛ' 
va tgδ qiymatlari boshqa IPKlarga nisbatan eng kichik bo‘lib, 
ularda vodorod bog‘lari qatnashmaydi. 
Undan tashqari, dastlabki КМS va КМS - PMAG, КМS - 
PGMG, КМS - МFS komplekslar dielektrik kirutuvchanlikni 
chastotaga bog‘lanish natijalari 2.20-rasmda keltirilgan, elektr 
maydon chastotasi pasayishida IPK namunalarning dielektrik 
kirituvchanligi sezilarli ortadi, bu Maksvel-Vizner qutblanishi 
bilan bog‘langan bo‘lishi mumkin. 

---

108 
2.20-rasm. Dielektrik kirituvchanlik –ɛ' ning chastotaga bog’lanishi. 
1 – dastlabki КМS, 2 – КМS- PМАG, 3 – КМS-PGМG, 4 –КМS-МFS 
komplekslarda pH=2,5, T=300 K da olingan.
Dastlabki КМS va КМS- PMAG, КМS - PGMG, КМS - 
МFS komplekslarni dielektrik isrofi burchak tangensni chastotaga 
bog‘lanishi ko‘rsatadiki, tgδ qiymati >
Gts chastotalarda IPK 
da КМS ga qaraganda ancha past (2.21-rasm). Bu IPK hosil bo‘-
lish natijasida molekulyar harakatchanlik xarakteri o‘zgarishini 
ko‘rsatadi. Shu bilan bir vaqtda КМS-МFS kompleks uchun 4- 
bog‘lanish, КМS-PMAG, КМS- PGMG komplekslarga mos 2 va 
3-bog‘lanishlardan pastda yotadi. Bu holat haroratga bog‘liqlik 
kabi КМS- МFS kompleksda tuz bog‘lariga qo‘shimcha ravishda 
interpolimer vodorod bog‘larini mavjudligi bilan tushuntirilishi 
mumkin.
Shunday qilib ion o‘tkazuvchanlikni mavjudligi va КМS 
hamda unga mos IPK elektrofizik xossalarini anchayin turlicha-
ligi, hamda bu xossalarga polimerlar yutib oladigan suvning 
kuchli ta‘sirini mavjudligi o‘rganilgan IPK asosida namga sezgir-
ligi yuqori bo‘lgan datchiklar yaratish imkoniyatlarini ochadi. 

---

109