Abdulla qodiriy nomidagi jizzax

Dinamik esda saqlab qolish operativ xotirada, statik – aksincha, uzoq vaqtli 
xotirada namoyon bo‘ladi. Dinamik esda saqlashda material kam o‘zgaradi, 
statikda, aksincha, u albatta, o‘zgarish va ma’lum qayta tiklanishga uchraydi. 
Qayta tiklanish turli sharoitlarda, masalan, kamroq ahamiyatga ega bo‘lgan 
qismlarning yo‘qolishi va ularning boshqa qismlar bilan almashtirilishi, 

---

156 
material izchilligining o‘zgarishida, uning umumlashtirilish darajasida 
ifodalanadi. 
Materialni xotirada tiklash eslash va tanish jarayonlari yordamida 
amalaga oshiriladi. 
Eslash – bu xotiradagi materialdan keyingi faoliyatda foydalanish. 
Eslashning fiziologik asosini jism va harakatlarni idrok qilishda avval hosil 
bo‘lgan nerv aloqalarini tiklash tashkil etadi. Eslash maqsadsiz (ixtiyorsiz) va 
maqsadli (ixtiyoriy) bo‘lishi mumkin. Birinchi holatda eslash biz uchun 
kutilmaganda sodir bo‘ladi. Masalan, o‘qigan maktabimiz yonidan o‘tib keta 
turib, beixtiyor bizga ta’lim bergan o‘qituvchi yoki maktabdosh do‘stlarning 
obrazlarini namoyon qilishimiz mumkin. 
Ixtiyoriy eslashda ongli ravishda maqsadga ega bo‘lgan holda eslaymiz. 
Bunday maqsad bo‘lib o‘tmish tajribamizdan biror voqeani yodga tushirishga 
intilish, masalan, yaxshi yod olgan she’rni esga tushirish maqsadini 
ko‘zlaganimizdagi vaziyat hisoblanadi. 
SHuningdek, eslashning turli xillari: haqiqiy eslash, yodga tushirish, 
tanish mavjud. Alohida o‘rinni xotiralar – shaxsning tarixiy esdaliklari 
egallaydilar. Esga tushirishda ko‘zlangan maqsad – biror narsani eslash – 
asosiy masalani hal qilish imkonini beruvchi oraliq maqsadlarga erishish 
yordamida amalga oshiriladi. Masalan, qandaydir voqeani eslash uchun bu 
bilan u yoki bu darajada bog‘liq bo‘lgan dalillarni eslashga harakat qilamiz. 
Bunda oraliq zanjirlardan foydalanish ongli xususiyatga ega bo‘ladi. Esga 
tushirish, shuningdek, irodaviy jarayon bo‘lib hisoblanadi.
Biror ob’ektni tanish uni idrok qilishda sodir bo‘ladi va insonda ob’ekt 
haqida hosil bo‘ladigan tasavvurlar, uning shaxsiy taassurotlari (xotira 
tasavvurlari) yoki so‘z bilan ta’riflash (xayol tasavvurlari) asosida 
shakllangan ob’ektni idrok qilish sodir bo‘layotganin bildiradi. Masalan, 
tanishimiz yashaydigan, lekin o‘zimiz hech qachon u erda bo‘lmagan uyni 
taniymiz, tanish esa, tasavvurimizda aks etgan, bizga avval ta’rifi keltirilgan 
izlab topish mumkin belgilar asosida sodir bo‘ladi. Tanish jarayonlari bir-
biridan ta’riflanish darajasiga ko‘ra farqlanadi. Biz ob’ektga nisbatan tanish 
hissini tuyganimizda, lekin o‘tmish tajribadagilarga o‘xshata olmaganimizda 
tanish darajasi kamroq bo‘ladi. Masalan, yuz tuzilishi tanishdek tuyulgan 
odamning kimligini va u bilan qanday vaziyatlarda uchrashishimiz 
mumkinligini eslay olmaymiz. Bunga o‘xshash vaziyatlar tanishning