Abralov, N. S. Dunyashin

Kislorod hallonining venlili
(9.3-rasm) kislorod muhitida ishlaganda 
korroziyaga chidamli latundan tayyorlanadi. Reduktor jo'mrakka 
o‘naqay rezbali tashlama gayka vositasida biriktirilgan. Kislorod ventili, 
ayniqsa yog* va moylar bilan ifloslanmasligi kerak. Kislorod ventillarini 
azot, argon, siqilgan havo va karbonat angidridli ballonlar uchun ham 
ishlatish mumkin.
Atsetilen ventili
(9.4-rasm) po‘latdan yasaladi, chunki tarkibida 70% 
dan ortiq mis bo‘lgan mis qotishmalari uzoq muddat atsetilenga tegib 
turganda atsetilenli mis birikma hosil boMadi oqibatda portlash xavfi 
tug‘iladi. Atsetilen reduktori ventilga xomut vositasida biriktiriladi, 
ventil esa maxsus toresli kalit bilan ochiladi vayopiladi.
Propan ballonining ventili
(9.5-rasm) konstruksiyasi jihatidan 
kislorod ventiliga o'xshash, lekin undan farqli shundaki, reduktor 
ventilga chapaqay rezbali tashlama gayka vositasida tutashtiriladi.
127

---

9.4-rasm. Atsetilen balloni uchun ventil:
1 -
shpindel; 2 - klapan; 3 - salnik uchun zichlama; 4 - filtr.
9.5-rasin. Propan-butanli balloni uchun ventil:
1 - korpus; 2 - klapan; 3 - rezinali manjet; 4 - shpindel.
Ventil quyrug‘ining rezbasi turlicha bo‘ladi, bu ballonga o ‘zinikidan 
boshqa ventilni o ‘rnatish mumkin emas.
9.4. Reduktorlar
Reduktor ballondagi yoki tarmoqdagi gaz bosimini ish bosimigacha 
pasaytirish hamda ballon yoki tarmoqdagi gaz bosimidan qat’iy nazar. 
ish bosimini avtomatik ravishda o'zgarmas kattalikda saqlab turish 
uchun xizmat qiladi.
128

---

Vazifasiga va o‘matilish joyiga qarab ballon reduktorlar, rampali, 
tarmoqli, markaziy va yuqori bosimli markaziy universal reduktorlarga 
ajratiladi. Ishlash prinsipiga nisbatan reduktorlar to ‘g‘ri ishlaydigan va 
teskari ishlaydigan reduktorlarga bo'linadi. 
To‘g‘ri islilaydigan 
reduktorlarda kelayotgan gaz bosimi klapanni ochishga intiladi, bu 
klapan orqali gaz reduktorining ish kamerasiga kiradi. Teskari ishlay­
digan klapanlarda bu bosim klapanini berkitishga intiladi. To‘g ‘ri 
ishlaydigan reduktorda ish bosimi ballondagi gaz sarflanishi bilan biroz 
pasayadi. Bu reduktoming pasayuvchi tavsifidir. Teskari ishlaydigan 
reduktoming tavsifi o'suvchi, ballondagi gaz bosimi kamayishi bilan 
gazning reduktordan chiqishdagi ish bosimi ortadi. Teskari ishlaydigan 
reduktorlar qulay va ishlatishda xavfsiz.
Gaz turi bo‘yicha reduktorlami kislorodli, atsetilenli (9.6-rasm), 
propan-butanli va metanli reduktorlarga bo‘linadi.
9.6-rasm. Kislorodli (a) va atsetilenli (b) reduktorlar
Ular tashqi tomondan bo‘yalishi bilan farq qiladi, uning rangi gaz 
uchun mo'ljallangan ballon rangiga mos kelishi kerak. Kislorod 
reduktori - havorang, atsetilen reduktori - oq rang, propan reduktori -
qizil rang bo‘ladi. Bulardan tashqari, farqi - bu reduktorlami ballonga 
mahkamlash uchun biriktimvchi konstmksiyalaridadir.
Reduksiyalash sxemasi bo‘yicha reduktorlar bir pog‘onali (bir 
kamerali) va bosim ikki bosqichda pasayadigan ikki bosqichli (ikki 
kamerali) sifatida ishlab chiqiladi.
Hamma reduktorlaming ishlash prinsiplari bir xil (9.7-rasm).
Reduktorda ikkita: yuqori bosim (2) va past bosim (6) kamerasi bor. 
Yuqori bosim kamerasi (2) bevosita ballonga tutashadi va undagi gaz 
bosimi ballondagi gaz bosimiga teng bo'ladi. Birinchi va ikkinchi 
kameralar orasida klapan (1) bo‘lib, unga prujina (3) va (8) lar ta’sir 
qiladi. Gaz, klapan (1) dan o‘tib katta qarshilikni yengadi va bosimni
129

---

yo‘qotadi. Bu pruj malar siqish kuchlarining nisbatiga qarab klapan 
yopiq (prujina (3) kuchi prujina (8) kuchidan katta) yoki ochiq (prujina 
(8) kuchi prujina (3) kuchidan katta) boiadi. Prujina (8) qancha ko‘p 
siqilgan b o lsa, klapan (1) shuncha katta ochiladi va kamera (6) dagi 
bosim shuncha yuqori bo‘ladi.
a
b
9.7-rasin. Redufctorning tuzilish va ishlash sxemasi: 
a - ishlamayotganda, b - ishlayotganda.
Prujinaning siqilish kuchi rostlash uchun vint (9) ni burash kerak 
bo‘ladi. Vint (9) burab kiritilganda prujina siqiladi, vint burab chiqarilganda 
prujinaning siqilish kuchi kamayadi. Klapan (1) ni yopish uchun prujina (8) 
ni batamom bo‘shatish kerak. Reduktorda saqlash klapani (4) mavjud. 
Ikkala kameradagi bosim manometrlar yordamida o ‘lchanadi.
Agar vint (9) ning qandaydir holatida sarflangan va reduktorga 
kelgan gaz miqdori teng bo‘lsa, u holda ish bosimi o ‘zgarmas boMadi va 
membrana (7) bir vaziyatda turadi. Agar reduktordan olinayotgan gaz 
miqdori unga kelgan gaz miqdoridan ko‘p bo‘lsa, u holda kamera (6) da 
bosim pasayadi. Bunda siquvchi prujina (8) uzaya boshlaydi va 
membrana (7) ni deformatsiyalaydi; klapan (1) ochiladi, natijada kamera 
(6) ga keladigan gaz miqdori ortadi. Ish jarayonida gaz sarfming 
kamayishi reduktor kamerasi (6) dagi bosimning oshishiga sabab 
bo iadi, membrana (7) ga ta’sir etayotgan kuch ortadi, membrana 
qarama-qarshi tomonga bukiladi va prujina (8) ni siqadi.
Klapan (1) bekila boshlaydi va gaz kelishi kamayadi. Shunday qilib, 
membrana gaz bosimini avtomatik ravishda saqlab turishini ta’minlaydi.
130

---

Agar payvandlash vaqtida biror sabab bilan yonilg‘i aralashmasining 
oqib chiqish tezligi uning alangalanish tezligidan kam bo'lib qolsa, o ‘ta 
qizib ketsa yoki gorelkaning «mundshtuki» kanali ifloslanib tiqilib 
qolsa, u holda teskari zarb yuz berishi - gorelka kanallarida yonilg‘i 
aralashmasi alangalanishi va alanganing yonilg‘i gaz shlanglari bo‘yicha 
tarqalishi hosil bo‘lishi mumkin, bu alanganing atsetilen generatori yoki 
gaz magistraliga o‘tishiga olib keladi. U holda portlash sodir bo‘ladi. Bu 
hodisaning oldini olish uchun saqlagich tambalardan foydalaniladi.
9.5. Saqlagich tam b alar