Abu abdulloh

Nabiy sallallohu alayhi va sallamning (Madina birlan Shom o‘rtasidagi) 
Hijrga borganliklari haqida 
 
Ibn Umar raziyallohu anhu rivoyat kiladilar: «Janob Rasululloh sallallohu alayhi va 
sallam Hijrdan o‘tib ketayotib: «Uzlariga zulm qilganlarning uylariga kira 

Sahihi Buxoriy. 3-jild. Imom al-Buxoriy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
95
ko‘rmangizlarki, ular giriftor bo‘lgan, falokatga sizlar ham giriftor bo‘lib, yig‘lab 
qolgaysizlar!» — dedilar. So‘ng, boshlarini o‘rab olib, tuyalarini vodiyga chiqquncha 
choptirib ketdilar». 
 
Ibn Umar raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam 
Hijrga birga borgan sahobalariga: «Olloh taoloning azobiga duchor bo‘lgan anavilarning 
uylariga kira ko‘rmangizlar, aks holda ular giriftor bo‘lgan falokatga sizlar ham duchor 
bo‘lib, yig‘lab qolgaysizlar!» — dedilar». 
 
70-bob. 
 
Mugira ibn Shu’ba rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam ba’zi-bir 
hojatlarini chiqarmoq uchun nari ketdilar. Qaytib kelganlaridan keyin, qo‘llariga suv 
quyib bermoqqa o‘rnimdan turdim. Bu Tabuk g‘azotida bo‘lgan erdi, shekilli. Yuzlarini 
yuvgach, bilaklarini yuvaman, deb erdilar, choponlarining yengi torlik qilib qolib, 
qo‘llarini yeng ichidan chiqarib oldilar. Bilaklarini yuvgach, mahsilariga mash tortdilar». 
 
Abu Humayd bunday deydilar: «Biz Rasululloh sallallohu alayhi va sallam birlan birga 
Tabuk g‘azotidan qaytdik, Madinaga yaqinlashganimizda ul zot: «Bu Tobadur (ya’ni, 
Madina), mana bu ersa Uhud tog‘idur, u bizni sevadi, biz ham uni sevamiz!»—dedilar». 
 
Anas ibn Molik raziyallohu anhu bunday deb xabar beradilar: «Rasululloh sallallohu 
alayhi va sallam Tabuk g‘azotidan qaytdilar, Madinaga yaqin qolganda: «Madinada 
shunday qavmlar borki, ular sizlar kabi ko‘p yo‘l yurib, sizlar kabi vodiylarni kesib 
o‘tishmagan, aks holda ular sizlar birlan birga bo‘lgan bo‘lur erdilar!» — dedilar. 
Sahobalar: «Yo Rasulalloh, Madinadek bir tabarruk joyda shunday qavmlar bormi?» — 
deyishdi. Janob Rasululloh: «Ha, Madinada shunday qavmlar bor, ular qandaydir vajga 
ko‘ra (g‘azotdan) qolganlar»,— dedilar». 
 
Nabiy sallallohu alayhi va sallamning (Eron podshohi) Xusrav birlan (Vizantiya 
podshohi) Qaysarga maktub yuborganliklari haqida 
 
Ibn Abbos bunday deb xabar beradilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam Abdulloh 
ibn Huzofa as-Sahmiyga maktub berib, uni Bahrayn boshlig‘iga topshirmoqni amr 
qildilar, Bahrayn boshlig‘i maktubni Xusravga berdi. Xusrav uni o‘qib ko‘rgach, yirtib 
tashladi. Menimcha, Ibn Musayyab aytgandiki, Janob Rasululloh xusraviylarni duoi bad 
qilib, Olloh taolodan ularning o‘zlarini ham burda-burda qilib yirtib tashlamoqni iltijo 
qilibdilar». 
 
Abu Bakra rivoyat qiladilar: «Olloh taolo men Janob Rasulullohdan eshitgan bir so‘z 
birlan menga manfaat yetkazgan erdi. Men Jamal kunlari Jamal ashoblari birlan 
urushmoq uchun yo‘lga chiqib, ularga yetib olay deganimda, Rasululloh sallallohu alayhi 
va sallam: «Fors ahli Xusrav qizini o‘zlariga podshoh qilib olibdilar, o‘z ishini xotin 
kishiga topshirib qo‘ygan qavm sira muvaffaqiyat qozonmagay!» — deb erdilar». 
 
Soib ibn Yazid bunday deydilar: «Esimda, bir kuni men g‘ulomlar birlan birga Janob 
Rasulullohni kutib olmoq uchun Saniyat ul-Vido’ga chiqib erdim. Shunda Sufyon menga: 
«Bolalar birlan birga qayoqqa ketayotirsan?»—deb erdi». 
 

Sahihi Buxoriy. 3-jild. Imom al-Buxoriy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
96
Soib yana bunday degan erkanlar: «Esimda, bir kuni men bolalar birlan birga Tabuk 
g‘azotidan qaytib kelayotgan Janob Rasulullohni kutib olmoq uchun Saniyat ul-Vido’ga 
chiqib erdim». 
 
71-bob. Janob Rasulullohning kasallanib vafot etganlari va Olloh taoloning 
«Sen mayyiqan va ular ham mayyitdurlar, so‘ng sizlar Qiyomat kuni 
rabbingizning huzurida xusumatlashgaysizlar» degan qavli xususida 
 
Oisha raziyallohu anho bunday deydilar: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam vafotlari 
arafasida kasal bo‘lib yotgan vaqtlarida: «Yo Oisha! Xaybarda tanovul qilgan taomimning 
dardini shu vaqtgacha tortayotirman, hozir nafasimning Qisilayotganini o‘shal zahardan, 
deb bilaman»,— dedilar». 
 
Ummulfazl binti al-Xars rivoyat kiladilar: «Men Nabiy sallallohu alayhi va sallamning 
shom namozida «Va-l-Mursaloti urfan»ni o‘qiganlarini eshitdim, so‘ng to vafot 
etgunlariga qadar biz birlan namoz o‘qimadilar». 
 
Sa’id ibn Jubayr rivoyat qiladilar: «Hazrat Umar ibn al-Xattob raziyallohu anhu Ibn 
Abbosni bir guruh keksalar davrasiga olib borgan erdilar, ularning orasida o‘ltirgan 
Abdurrahmon ibn Avf Hazrat Umarga: «Bu bolani bizning davramizga olib kelmangiz, 
o‘zimizda ham bunday bolalar yetarli!» — dedi. Hazrat Umar: «Uning bilimini bir sinab 
ko‘rsangizlar!» — dedilar-da, Ibn Abbosdan «Izo joa nasrullohi val-fathu...» surasining 
ma’nosini so‘radilar. Ibn Abbos: «Bu surada Olloh taolo Janob Payg‘ambarimizga umrlari 
tugab qolganligini ma’lum qilayotir»,— dedi. Hazrat Umar: «Buning ma’nosini men ham 
sen kabi tushungan erdim»,— dedilar». 
 
Sa’id ibn Jubayr rivoyat qiladilar: «Panjshanba kuni Ibn Abbos: «Panjshanba kuni 
Rasululloh sallallohu alayhi va sallam dardlari og‘irlashganda nimalar degan erdilar, 
bilasizlarmi?» — dedi, so‘ng o‘z savoliga o‘zi bunday deb javob qildi: «Janob Rasululloh: 
«Menga qog‘oz-qalam keltiringizlar, men sizlarga bir vasiyat yozib berayki, uni o‘qigach, 
sira yo‘ldan adashmagaysizlar!»— dedilar. Shunda sahobalar, ul zotning huzurlarida 
tortishish odobdan bo‘lmasa-da, o‘zaro tortishib qolishib: «Qo‘yaveringizlar, ul zot 
alahlayaptilar!»— deyishdi. Janob Rasululloh: «Menga qarshilik qilmangizlar, aytadirgan 
vasiyatimni aytib olay, bu sizlarga yaxshiroq bo‘lgay!» — dedilar-da, «Arabistondan 
mushriklarni quvib chiqaringizlar, mehmonni men siylagandek siylangizlar...» deb 
vasiyat qildilar, so‘ng jimib qoldilar. Uchinchi vasiyatlarini ham aytgan bo‘lishlari kerak, 
lekin men unutdim». 
 
Ibn Abbos raziyallohu anhu bunday deydilar: «Janob Rasululloh sallallohu alayhi va 
sallam Olloh taoloning omonatini topshirmoqqa hozir bo‘lganlarida uyda bir qancha 
kishilar bor erdi. Janob Rasululloh ularga: «Beri kelingizlar, sizlarga bir vasiyatnoma 
yozib berayki, uni o‘qigach, sira yo‘ldan adashmagaysizlar!» — dedilar. Shunda ba’zilar: 
«Janob Payg‘ambarimizni dard yengib qo‘yibdi, axir sizlarda Qur’oni Karim mavjudku, 
bizga Ollohning Kitobi kifoya qilgay!»— deyishdi. Natijada, uydagi kishilar o‘rtasida 
ixtilof chiqib, o‘zaro tortishib qolishdi. Ulardan biri «Tepalariga yaqinroq boringizlar, 
sizlarga vasiyatnoma bitib bergaylar, keyin yo‘ldan adashmagaysizlar!» desa, yana biri 
buning aksini aytar erdi. Huda-behuda gaplar ko‘payib, tortishuv kuchaygach, Janob 
Rasululloh: «Turingizlar, chiqib ketingizlar!»— deb amr qildilar». 
 

Sahihi Buxoriy. 3-jild. Imom al-Buxoriy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
97
Ubaydulloh bunday deydilar: «Ibn Abbos: «Bu qanday kulfat bo‘ldiki, ularning huda-
behuda gaplari va ixtiloflari Janob Rasulullohning vasiyatnoma bitib bermoqlariga imkon 
bermadi!»—deb aytar erdi». 
 
Oisha raziyallohu anho rivoyat qiladilar: «Janob Rasululloh sallallohu alayhi va sallam 
Fotima alayhossalomga dillaridagi bir gapni aytib erdilar, ul muhtarama yig‘lab 
yubordilar, keyin yana bir gapni aytib erdilar, kulib yubordilar. Shunda biz ul 
muhtaramadan buning boisini so‘radik. Ul muhtarama: «Janob Rasululloh avval menga 
vafotlari arafasidagi xastalik chog‘larida olamdan o‘tajaklarini aytdilar, men yig‘lab 
yubordim, keyin o‘z ahllaridan birinchi bo‘lib ul kishiga ergashajagimni ma’lum qildilar, 
men kulub yubordim»,— dedilar». 
 
Oisha raziyallohu anho bunday deydilar: «Payg‘ambar ikki dunyodan birini ixtiyor 
qilmaguncha, o‘lmaydi, deb eshitgan erdim. Keyin, Janob Rasululloh vafotlari arafasida 
xastalanib yotgan chog‘larida buni o‘zlaridan eshitib, haqiqat erkanligiga amin bo‘ldim. 
Ul zot «Ma’al-laziyna an’amallohu alayhim» degan oyati karimani o‘qidilar, shunda «U 
dunyoni ixtiyor qilibdilar» deb o‘yladim». 
 
Oisha raziyallohu anho bunday deydilar: «Janob Rasululloh o‘zlarini u dunyoga olib 
ketgan xastalik chog‘larida nuqul «Fi-r-Rafiq-il-a’lo!» der erdilar» (Qastaloniyning 
aytishlaricha, «Ar-Rafiq al-a’lo» iborasini bir necha ma’noda talqin qilish mumkin bo‘lib, 
ba’zi ulamolar: «Osmoniylardan ham yuqoriroqda maskan tutgan anbiyolar jamoasi 
nazarda tutilgan»,— deyishsa, ba’zilari: «O’z bandalarining do‘sti bo‘lmish Olloh taolo 
nazarda tutilgan»,— deyishadi). 
 
Oisha raziyallohu anho bunday deydilar: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam sog‘-salomat 
yurgan kezlarida: «Payg‘ambarlar, jannatdagi joyi ko‘rsatilmay turib, vafot etmaydi, 
avval unga jannatdagi joyi ko‘rsatiladi, so‘ng u bu dunyodan voz kechib, oxirat dunyosini 
ixtiyor qiladi»,— der erdilar. Ul zot xastalanib, Azroil huzurlariga kelganda, boshlari 
mening tizzamda bo‘lib, hushlaridan ketgan erdilar. Uzlariga kelgach, ko‘zlarini uyning 
shiftiga tikkanlaricha: «Ollohumma, fi-r-Rafiq-il-a’lo» («Yo Ol-loh, meni Buyuk do‘st 
bo‘lmish o‘zingga yetishtirgil!») — dedilar. Men: «Demak, bizni ko‘ngillari xushlamayotir, 
sog‘-salomat yurgan kezlarida aytgan gaplari shu erkan-da!»— deb xayolimdan 
o‘tkazdim». 
 
Oisha raziyallohu anho bunday deydilar: «Abdurrahmon ibn Abu Bakr Rasulullohning 
huzurlariga kirdi. Shunda men ul zotning boshlarini ko‘kragimga suyab o‘ltirgan erdim, 
Abdurrahmon ersa qo‘lidagi misvok birlan tishini tozalar erdi. Janob Rasululloh unga bir 
nazar tashlab erdilar, men undan misvokni olib, uchini sindirib tashladim, so‘ng suvini 
silkitib pokizaladim-da, ul zotga uzatdim, u birlan tishlarini tozaladilar. Men ul zotning 
shunga qadar bunchalik o‘ta xafsala birlan tish tozalaganlarini ko‘rmagan erdim. Janob 
Rasululloh tishlarini tozalab bo‘lishlari birlanoq qo‘llarini ko‘tarib uch bor «Yo Olloh, meni 
Buyuk do‘st bo‘lmish o‘zingga yetishtirgil!» — dedilar-da, olamdan ko‘z yumdilar, 
boshlarini bag‘rimga bosgancha qoldim». 
 
Oisha raziyallohu anho bunday deydilar «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam kasal 
bo‘lsalar, muavvizotni o‘qib o‘zlariga o‘zlari dam solar, qo‘llariga ham dam solib 
badanlariga surtar erdilar. Dardlari og‘irlashib qolganda ersa, men o‘zim muavvizotni 

Sahihi Buxoriy. 3-jild. Imom al-Buxoriy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
98
o‘qib ul zotga dam solar, nafi tegsin, deb o‘zlarining qo‘llari birlan badanlarini silar 
erdim». 
 
Ibod ibn Abdulloh ibi az-Zubayr bunday deydilar «Oisha raziyallohu anho Janob 
Rasulullohning xastalangan vaqtlarida orqalariga suyanib turib «Yo Olloh, meni mag‘firat 
qilgil, menga rahm qilgil va meni do‘stga yetishtirgil!» — deb aytganlarini quloq tutib 
eshitgan erkanlar» 
 
Urva ibn az-Zubayr rivoyat qiladilar «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam u dunyoga 
olib ketgan xastalik vaqtlarida «Olloh taolo o‘z payg‘ambarlari qabrlarini masjid qilib 
olgan yahudiylarni la’natlasin!»— deb erdilar, agar shunday demaganlarida erdi, men ul 
zotning qabrlarini hashamatli qilib qo‘ygan bo‘lur erdim, ammo ul zot aynan shunday 
qilinishidan xavotir olganlar»,— dedilar Oisha raziyallohu anho» 
 
Oisha raziyallohu anho bunday deydilar «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam 
xastalanib, dardlari og‘irlashib qolganda barcha jufti halollaridan mening hujramda 
yotmoqlari uchun ijozat so‘radilar, ular rozi bo‘lishgach, ikki kishi — Abbos ibn 
Abdulmuttalib va yana bir odam qo‘ltiqlagan holda oyoqlarini zo‘r-bazo‘r sudrab mening 
hujramga chiqdilar» 
 
Ubaydulloh bunday deydilar: «Men Oisha raziyallohu anho aytgan gaplarni Abdullohga 
aytgandim, u mendan «Oisha raziyallohu anho nomini tilga olmagan o‘shal ikkinchi 
odamning kimligini bilasanmi? — deb so‘radi. Men «Yo‘q»,— dedim Abdulloh ibn Abbos 
«Ushal odam Ali ibn Abu Tolib erdilar. Oisha raziyallohu anho «Janob Rasululloh 
hujramga kirganlarida dardlari yana ham og‘irlashdi. Shunda «Yettita og‘zi ochilmagan 
meshda ustimdan suv quyingizlar!»—deb amr qildilar, ul zot odamlar qoshiga chiqib, 
ularga pand-nasihat qilmoqni iroda qildilar, shekilli. Biz ul zotni o‘zlarinish jufti 
halollaridan biri bo‘lmish Hafsaning tog‘orasiga o‘tqazib qo‘idik, so‘ng «Bo‘ldi, yetarli!» 
demagunlaricha o‘shal yettita meshda ustilariga suv quya boshladik Keyin, turib odamlar 
qoshiga chiqdilar, ularga imomlik qilib namoz o‘qidilar va xutba qildilar» — deb aytar 
erdilar» — dedi». 
 
Ibn Shihob «Ubaydulloh ibn Abdulloh ibn Utba menga bunday deb aytgan erdi»,— 
deydilar «Oisha va Abdulloh ibn Abbos raziyallohu anhum aytishlaricha, Janob Rasululloh 
sallallohu alayhi va sallam o‘zlariga dard tekkan kunlari goh xamisa (kiyim) larini 
yuzlariga tortib qo‘yar, goh siqilib ketib ochib tashlar erkanlarda «Uz payg‘ambarlarining 
qabrlarini masjid qilib olgan yahudiilaru nasorolarga Olloh taoloning la’nati bo‘lsin!»—
deya musulmonlarni ular qilgan ishdan ogohlantirar erkanlar». 
 
Oisha raziyallohu anho Ubaydullohga bunday degan erkanlar: «Men Janob Rasululloh 
sallallohu alayhi va sallamga bul xususda ko‘p marta murojaat qildim va bu menga sira 
ham malol kelmaydi, zero odamlarning ul zotdan keyin ul kishining maqomlarini 
egallagan boshqa biror kishini sevmog‘i mumkinligini qalbimga sira ham jo qilolmayman, 
chunki hech kimsa ul zotning maqomlarini egallay olmas, aks holda odamlar ul zotni 
sevmagan, ul zotdan yomonlik ko‘rgan bo‘lurlar!» 
 
Oisha raziyallohu anho bunday deydilar: «Janob Rasululloh sallallohu alayhi va sallam 
bag‘rimda zrkanliklarida jon taslim qildilar, men Janob Rasulullohdan keyin barcha 
mo‘minlarga ham shunday tez (oson) jon taslim qilmoqlik nasib bo‘lmog‘ini ravo 

Sahihi Buxoriy. 3-jild. Imom al-Buxoriy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
99
ko‘rgayman!» 
 
Abdulloh ibn Abbos bunday deydilar: «Ali ibn Abu Tolib raziyallohu anhu Janob 
Rasulullohning huzurlaridan (ul zot xastalanib o‘lim tushagida yotgan erdilar) tashqariga 
chiqdilar. Shunda odamlar ul kishidan «Ey Abulhasan, Janob Rasululloh sallallohu alayhi 
va sallamning ahvollari qanday?»—deb so‘rashdi. Hazrat Ali: «Olloh taologa shukur, 
sog‘ayib qoldilar!» — dedilar. Shunda, Abbos ibn Abdulmuttalib qo‘llaridan tutib, ul 
kishiga: «Siz, xudo haqi uch kundan so‘ng, asoning quli bo‘lursiz (ya’ni, qo‘lingizga aso 
tutib, tobut oldida borgaysiz) Men ersam, xudo haqi, Janob Rasulullohni mana shu 
dardlari olib ketadi, deb o‘ylayman, men Abdulmutalib avlodlarining o‘lim oldidagi 
qiyofasini yaxshi bilurman. Biz birlan birga ul zotning huzurlariga yuringiz, so‘raylikchi, 
o‘zlaridan keyin kimni xalifa qilib qoldirmoq niyatida erkanlar. Agar bizni xalifa qilmoqchi 
ersalar, buni bilib qo‘yaylik, basharti bizdan boshqalarni tayi nlamoqni iroda qilgan 
ersalar, bundan ham voqif bo‘lib qo‘yaylikki, bizga bu haqda vasiyat qilsinlar!» — dedi. 
Hazrat Ali unga: «Biz, xudo haqi, agar ul zotdan xalifalik xususida so‘rasak, bizga javob 
qilmaydilar-da, odamlar ul zot vafot qilganlaridan so‘ng, bizga xalifalikni berishmagay, 
men bunday deb so‘ramagayman!» — dedilar». 
 
Anas ibn Molik rivoyat kiladilar: «Dushashba kuni musulmonlar bomdod namozini 
o‘qishayotgan, Abu Bakr Siddiq ersalar ularga imomlik qilayotgan erdilar, nogahon Janob 
Rasululloh Oisha raziyallohu anhoning hujrasi eshigi pardasini ochib ularga qaradilar-da, 
tabassum qildilar. Buni ko‘rib Abu Bakr birinchi saf orasiga kirmoqchi bo‘lib, ortlariga 
tisarildilar, chunki Janob Rasululloh chiqib imomlik qiladilar, deb o‘ylagan erdilar. 
Namozxonlar ham Janob Rasulullohning eshik oldiga chiqqanlarini ko‘rib, xursand 
bo‘lganlaridan namozlarini buzib qo‘yay deyishdi. Ul zot «Namozingizni o‘qib 
tugatingizlar!» degan ma’noda qo‘llari birlan ishora qildilar-da, hujraga qaytib kirib, 
pardani yopib qo‘ydilar». 
 
Oisha onamizning mavlolari Zakvon rivoyat qiladilar: «Oisha raziyallohu anho bunday 
der erdilar: «Olloh taoloning menga ato etgan ne’matlaridan biri — Janob Rasulullohning 
mening uyimda, mening huzurnmda bo‘ladirgan kunlarida va mening bag‘rimda vafot 
etg-anlaridur! Olloh taolo Janob Rasululloh vafot etayotgan chog‘larida mening 
tupugimni (so‘lagimni) ul zotning tupuklariga qo‘shdi. Bu bunday bo‘lgan erdi. (ukam) 
Abdurrahmon qo‘lida misvok ushlagan holda kirib keldi, men ersam Janob 
Rasulullohning boshlarini bag‘rimga bosib o‘ltitrgan erdim. Men Janob Rasulullohning 
ukamning qo‘lidagi misvokka qarayotganlarini ko‘rib, ul zotning misvok birla tish 
tozalamoqni xushlashlarini esladim-da: «Hozir, men uni sizga olib bergayman».— 
dedim. Ul zot «mayli» deb bosh irg‘ab qo‘ydilar. Men misvokni ukamdan oldim. Shu 
asnoda dardlari zo‘raydi. Men ul zotga «Misvokkshng uchini yumshatib beraymi?»—deb 
erdim, «mayli» deb bosh irg‘ab qo‘ydilar. Men misvokning uchini tishlarim birlanan 
yumshatib berdim, Oldilarida Hazrat Umar suv solib qo‘ygan bir idish turgan erdi, 
qo‘llarini unga tiqib, yuzlarini suv birlan arta boshladilar, so‘ng «Lo iloha illallohu, 
o‘limning talvasalari mavjud» deya qo‘llarini ko‘tarib: «Fir-Rafiq-il-a’lo!» — dedilar-da, 
jon taslim qildilar, qo‘llari pastga shilq etib tushdi». 
 
Oisha raziyallohu anho bunday deydilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam 
xastalanib, o‘lim to‘shagida yotganlarida: «Ertaga men qaerda bo‘lishim lozim, ertaga 
men qaerda bo‘lishim lozim?» — deb so‘rayverdilar» («Ertaga Oishaning huzurida 
bo‘ladirgan kunimmi?» deb aytmoqchilar. Shunda barcha xotinlari: «Ko‘nglingiz tusagan 

Sahihi Buxoriy. 3-jild. Imom al-Buxoriy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
100
xoti-ningizning uyida yotmog‘ingiz mumkin» deb ul zotga rozilik berishdi. So‘ng, Janob 
Rasululloh so‘nggi kunlarigacha Oishaning uyida bo‘ldilar). «Ul zot,— deb davom 
etadilar. Oisha onamiz,— aynan mening uyimda bo‘ladirgan kunlari mening uyimda 
vafot etdilar, Olloh taolo boshlari bag‘rimda, tupuklari (so‘laklari) tupugimga qorishiq 
erkanligida o‘z omonatini oldi. Bu bunday bo‘lgan erdi: (ukam) Abdurrahmon ibn Abu 
Bakr ichkariga kirib keldi, qo‘lida misvok bor erdi. Shunda Janob Rasululloh uning 
qo‘lidagi misvokka qaradilar. Men: «Ey Abdurrahmon, misvokni menga ber!»— dedim, u 
berdi. Men misvokning uchini sindirib, tishim birlan yumshatdim-da, uni Janob 
Rasulullohga uzatdim. Ul zot boshlarini bag‘rimga qo‘yganlaricha misvok birlan tishlarini 
tozaladilar» («Tupuklari tupugimga qorishiq», ya’ni Oisha onamiz misvokning uchini 
og‘izlariga solib, yumshatib berganlar, Janob Rasululloh ersalar o‘sha misvok birlan tish 
tozalaganlar. Shunda Oisha onamizning misvokka tekkan tupuklari ul zotning tupuklari 
birlan qorishgandur). 
 
Oisha raziyallohu anho rivoyat qiladilar: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam mening 
uyimda, mening uyimda bo‘ladirgan kunlarida va mening quchog‘imda vafot etdilar. Ul 
zot xastalanib qolsalar, xotinlaridan birimiz tepalarida mu’avvizotni o‘qib, Olloh taolodan 
sihat tilab turar erdik. Bu gal ham xuddi shunday bo‘ldi. Men mu’avvizotni o‘qiy 
boshlagan erdim, ul zot boshlarini tepaga ko‘tarib, «Fir-Rafiq-il-a’lo, fir-Rafiq-il-a’lo!»—
dedilar. Shu asnoda (ukam) Abdurrahmon ibn Abu Bakr qo‘lida misvok ushlagan holda 
ichkariga kirib keldi. Janob Rasululloh misvokka qaradilar, men «Misvok birlan tish 
tozalamoqchi bo‘lyaptilar» deb uni ukamdan oldim, so‘ng uchini sindirib, tishlarim birlan 
yumshatdim-da, ul zotga uzatdim. Janob Rasululloh u birlan o‘ta xafsala qilib tish 
tozaladilar, so‘ng men uni qo‘llaridan oldim. Olloh taolo bu dunyodagi so‘nggi va 
oxiratdagi birinchi kunlarida mening tupugimni UL zotning tupuklariga qorishtirdi». 
 
Abu Salama bunday deydilar: «Abu Bakr raziyallohu anhu Sunhdagi hovlilaridan ot minib 
keldilar-da, undan tushib masjidga kirdilar, so‘ng odamlarga gapirmay to‘g‘ri Oishaning 
hujrasiga kirib, Janob Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning tepalariga bordilar. 
Janob Rasululloh ustlariga yamaniy mato tashlab qo‘yilgan holda yotar erdilar. Abu Bakr 
raziyallohu anhu matoni ko‘tarib ul zotning yuzlarini ochdilar, so‘ng egilib yuzlaridan 
o‘pdilar-da, yig‘lab turib: «Ota-onam sizga fido bo‘lsinlar, Olloh taolo haqi, parvardigor 
sizga ikki o‘lim bermaydi, ammo peshonangizga yozilgan bir o‘limni ko‘rdingiz»,— 
dedilar». 
 
Abdulloh ibn Abbos bunday deydilar: «Abu Bakr Janob Rasulullohning huzurlaridan 
chiqqanlarida Umar ibn al-Xattob odamlarga so‘zlab turgan erdilar. Abu Bakr Hazrat 
Umarga: «Ultiringiz!» — dedilar. Hazrat Umar o‘ltirmadilar. Odamlar Hazrat Umarni tark 
etib, Abu Bakrning oldilariga kelishdi. Abu Bakr ularga: «Ammo ba’d, sizlardan qaysi 
biringiz Muhammad sallallohu alayhi va sallamga ibodat qilgan bo‘lsa, ul kishi vafot 
etdilar va kimki Olloh taologa ibodat qilgan bo‘lsa, Olloh taolo hamisha tirik bo‘lib, hech 
qachon o‘lmagaydur! Olloh taolo: «Muhammad hammangizga o‘xshagan insondur, 
sizlardan farqi shuldurkim, ul Ollohning bandalariga yuborgan elchisidur»,— degan»,— 
dedilar (surai «Oli Imron» ning «ash-Shokirin» degan joyigacha o‘qidilar). Ollohga 
qasamyod qilib ayturmankim, odamlar Olloh taoloning ushbu oyati karimani nozil 
qilganidan bexabar kishilardek, Abu Bakr Siddiq tilovat qilganlarida o‘rganib olishdi. Men 
Abu Bakrdan boshqa biror kishining bu oyatni tilovat qilganini eshitmagandim. Sa’id ibn 
al-Musayyab Hazrat Umarning «Xudo haqi, bu oyatni Abu Bakr tilovat qilganlaridagina 

Sahihi Buxoriy. 3-jild. Imom al-Buxoriy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
101
eshitdim. Janob Rasululloh vafot etdilar, deb aytganlarini eshitganimda oyoqlarim 
bo‘shashib ketib, yerga qulab tushdim»,— deganlarini menga aytib berdi». 
 
Oisha raziyallohu anho va Ibn Abbos raziyallozhu anhu: «Abu Bakr raziyallohu anhu 
Janob Rasululloh sallallohu alayhi va sallam o‘lganlarida yuzlaridan o‘pdilar»,— 
deyishadi. 
 
Oisha raziyallohu anho bunday deydilar: «Janob Rasululloh sallallohu alayhi va sallam 
kasal bo‘lganlarida og‘izlarining bir chetidan dori tomizdik. Ul zot bizga «Dori 
tomizmangizlar!» deb ishora qildilar. Biz: «Odatda, kasal dorini xushlamaydi»,— dedik 
Xushlariga kelganlarida: «Menga dori tomizmangizlar, deb ishora qilmabmidim?!» — 
dedilar. Biz: «Odatda, kasal dorini yoqtirmaydi, deb o‘yladik»,— dedik, Ul zot: «Bu uyda 
menga dori tomizganlarning barisining boshiga shu kun tushgaydir, lekin ko‘rib 
turibmanki, Ibn Abbos bunday qilmagan!» — dedilar». 
 
Asvad raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Oisha raziyallohu anhoning huzurlarida Janob 
Rasulullohning Hazrat Aliga vasiyat qilganlari haqida gapirishdi. Shunda Oisha 
raziyallohu anho: «Kim shunday deb aytdi? Janob Rasululloh mening quchog‘imda 
erdilar, tos olib kelmoqla-rini amr qildilar, so‘ng birdan behol bo‘lib jon taslim qildilar, 
men sezmay qoldim. Qanday qilib Aliga vasiyat qilgan bo‘lishlari mumkin !» — dedilar». 
 
Talha raziyallohu anhu bunday deydilar: «Men Abdulloh ibn Abu Avfodan: «Janob 
Rasululloh sallallohu alayhi va sallam vasiyat qildilarmi?»—deb so‘radim. U: «Yo‘q»,— 
dedi. «Unday ersa, odamlar qanday vasiyatga amal qiladilar yoki qanday vasiyatga ko‘ra 
ish tutadilar?»—dedim. U: «Olloh taoloning Kitobiga muvofiq!»—dedi». 
 
Amr ibn al-Hars bunday deydilar: «Janob Rasululloh sallallohu alayhi va sallam o‘zlari 
minib yuradirgan «Al-Bayzo» ismli tuyalari, qurollari hamda musofirlarga sadaqa etgan 
yerlaridan bo‘lak na biror dinor, na biror dirham, na biror qul va na biror cho‘ri (joriya) 
qoldirmadilar». 
 
Anas ibn Molik bunday deydilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam og‘irlashib 
qolganlarida hushlaridan keta boshladilar. Shunda Fotima alayhossalom otalariga achinib 
yig‘ladilar. Janob Rasululloh Fotimaga: «Bir kun o‘tgach, otangga aza tutishni bas qilgil!» 
—dedilar. Fotima alayhossalom ul zot vafot etganlarida: «Olloh taolo chaqirganda 
labbay, deb javob bergan voy otajonim. joyingiz jannatda bo‘lgur, voy otajonim, Hazrat 
Jabroilga o‘lganingizni ma’lum qilamiz, voy otajonim!» deb yig‘ladilar. Fotima 
alayhossalom Janob Rasululloh dafn qilinganlarida: «Oy Anas, Janob Rasulullohning 
ustlariga tufroq tashlab ko‘ngillaringiz orom oldimi?!» — dedilar».