Adabiyotlar rshyxati


М уаммо. Диыыатнинг физиологик асосида нима ётади? Ёдда тутинг!


Download 0.73 Mb.
bet33/93
Sana21.04.2023
Hajmi0.73 Mb.
#1369888
TuriСеминар
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   93
Bog'liq
umum.psix

М уаммо. Диыыатнинг физиологик асосида нима ётади?


Ёдда тутинг! Диыыатнинг физиологик асосларини тушуниб етишда буюк рус физиологлари И. П. Павлов ва А. А. Ухтомскийларнинг илмий ишлари катта аъамиятга эга.
Нерв системасининг алоъида реакциялари — ориентир реф­лекслар ъаыида И. П. Павлов илгари сурган тасаввурда (И. П. Павлов уни «бу нима?» рефлекси деб атаган эди) ихтиёрсиз диыыатнинг ьайри ихтиёрий (рефлектив) табиати ъаыидаги тахмин бор эди. «Биз пайдо бщлаётган сиймога нигохимизни ыаратамиз, эшитилган товушга ыулоы соламиз, димоьимизга урилган ъидни зщр бериб ютамиз...» деб ёзган эди И. П. Павлов. Ъозирги замон маълумотлари (Е. Н. Соколов ва бошыалар)га ыараганда, ориентир рефлекслар жуда ъам мураккабдир. Улар организм анчагина ыисмининг фаоллиги билан боьлангандир. Ориентир комплексга ташыи саиъаракатлар (масалан, кщзларнинг ва бошнинг ыщзьатувчи томонга бурилиши) ъам, муайян анализаторлар сезувчанлигининг щзгариши ъам киради: модда алмашинуви хусусияти щзгаради; нафас олиш, юрак-ыон томирлари ва тери реакциялар щзгаради, яъни вегетатив щзгаришлар юз беради; айни пайтда миянинг электр фаоллиги щзгариши ъам содир бщлади. И. П. Павлов ва А. А. Ухтомскийларнинг ьояларига биноан диыыатнинг ъодисалари ыщзьалиш ва тормозланиш жараёнларининг щзаро биргаликдаги ъаракати натижасида муайян мия тузилишларининг ыщзьалувчанлиги билан боьлиыдир.
И. П. Павловнинг ъисоблашича, ваытнинг ъар бир лахзасида мия ыобиьида ыщзьалиш учун анча ыулай ва маыбул шароитларга эгалиги билан ажралиб турадиган бирон бир ыисм мавжуд бщлади. Бу ыисм нерв жараёнлари индукцияси ыонунига биноан пайдо бщлади. Бош мия ыобиьининг битта ыисмида тщпланган нерв жараёнлари шунга мувофиы тарзда унинг бошыа ыисмларида тормозланишга (ва аксинча) олиб келади.


Мунозарали савол. Доминанта принципи ыандай принцип?


Ёдда тутинг! Диыыатнинг физиологик механизмларини тушуниб етишда доминанта (наслдан-наслга щтувчи асосий белги) принципи алоъида аъамиятга эга. А. А. Ухтомскийнинг фикрига кщра, мияда ъамиша ыщзьалишнинг устун ва ъукмронлик ыилувчи маркази мавжуд бщлади. А. А. Ухтомский доминантани «юксак даражадаги ыщзьалиш марказлари» констелляцияси (мавжуд ахволи) деб таърифлайди. Доминантанинг ъукмронлик ыилув­чи сифатидаги хусусияти шундан иборатки, у ыщзьалишнинг янги ъосил бщладиган марказларини фаыат тийиб ыщя ыолмайди, балки суст ыщзьалишларни щзига жалб этишга («тортишга») ва шу туфайли уларнинг ъисобига янада кучайишга, улар устидан янада кщпроы даражада устунлик ыилишга ъам ыодирдир. Доминанта ыщзьалишнинг барыарор маркази ъисобланади. А. А. Ухтомский: «Доминанта» деган ном замирида юксак да­ражадаги ыщзьалишнинг кщпроы ё озроы барыарор маркази тушунилади», деб ёзган эди. А. А. Ухтомскийнинг доминанта тщьрисидаги тасаввурлари диыыатнинг ъаракатлантирувчи механизмини тушуниш имконини беради.
Юксак даражадаги ыщзьалиш марказларида миянинг фаолияти учун яратиладиган энг ыулай шарт-шароитлар, шубхасиз, диыыатнинг йщналтирилган тарзда жамланганлиги ъолатида барча билиш жараёнларининг юксак самарали бщлишини белгилаб беради.
Мунозарали савол. Диыыатнинг тузилиши ыандай?


Диыыат ыилинг! Диыыат турлича сифат кщринишлари билан таърифланади. Диыыатнинг бу кщринишларини диыыатнинг сифати ёки диыыатнинг хусусиятлари деб аталади. Диыыатнинг барыарорлиги, кщчиши, таысимланиши ва кщлами шулар жумласига киради. Диыыатнинг ъар хил сифатлари бир-бирларига боьлангандир.



Download 0.73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   93




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling