Adabiyotlar rshyxati


Download 0.73 Mb.
bet65/93
Sana21.04.2023
Hajmi0.73 Mb.
#1369888
TuriСеминар
1   ...   61   62   63   64   65   66   67   68   ...   93
Bog'liq
umum.psix

Ёдда тутинг.
Инсонларда фаыат сщз-нуты ёрдами билан нарса ва ъодисалардан, обoектлардан муъим хусусиятларни ажратиш, тасаввур ыилиш, тушунчаларда ифодалаш, мунозара ва мулоъазаларни мустаъкамлаш, ыайд ыилиш имконияти каби шарт-шароитлар вужудга келади. Тафаккур сщз билан ифодалангандан сщнг моддий асосга эга бщлади, фикрловчи инсоннинг щзи учун, щзгалар учун бевосита реалликка айланади. Инсон тафаккурини тилсиз амалга ошириб бщлмайди, чунки ъар ыандай фикр нутыда щз ифодасини топади, нуты эса сщз орыали мужассамлашади. Фикр ыанчалик чуыур ва пухта билдирилса, шунчалик равон, мантиыан узвий боьланган сщз, иборалар ъамда нуты (оьзаки ёки ёзма) намоён бщлади, ва аксинча, сщз, нуты ыанчалик аниы, яыыол ифодаланса, фикр шунчалик тушунарли акс эттирилади. Турли ёшдаги одамлар (щыувчилар, катта ёшдаги кишилар) ыщйилган муаммони хал ыилиш процессида, кщпинча оьзаки нутыдан фойдаланиб иш кщрадилар, ыаттиы овоз чиыариб мулоъаза юритадилар, у ёки бу характердаги ъукм ва хулосага келадилар. Психологларнинг щтказган тажрибаларига ыараганда, мулоъазани ана шу тарзда сщзлар воситаси билан ифодалаш, яхлит муаммога ыаратилган фикрни бщлакларга хаёлан таысимлаш, муъим жиъатларини номуъимдан ажратган ъолда чуыурроы тушуниш имконини яратади. Ыатор психологларининг мулоъазаларига биноан, сщзда фикрни акс эттиришда тафаккурнинг дискурсив (зарурий), мантиыий бщлакларга ажратилган жиъатлари, томонлари, ыисмлари ифодаланган бщлади. Одатда фикр сщзда ифодалангандан сщнг, у йщыолиб кетмайди, балки сщз ибораларида, оьзаки ва ёзма нутыда мустаъкамланиб ыолади.
Ёдда тутинг.

Психологик экспериментлар давомида щтказилган махсус кузатишлардан маълум бщлишича, айрим щыувчилар ва ъатто катта ёшдаги одамлар ъам кщпинча бирон масалани ечиш жараёнида, щз мулоъазаларини овоз чиыариб ыаттиы товуш билан ифодалай олмагунларича жуда ыийналадилар. Ыачонки, хал ыилувчилар махсус равишда тобора аниы ифода ыила бошласалар, барча асосий мулоъазаларини бирин-кетин айта бошласалар, бундай овоз чиыариб щйлаш, одатда масалани ечишни енгиллаштиради. Киши щзининг фикр-мулоъазаларини бошыалар учун овоз чиыариб ифодалаб берар экан, у шу мулоъазаларни щзи учун ъам ифодалайди. Фикрни ана шу тариыа сщзлар орыали ифодалаш, мустаъкамлаш, фикрни сщзлар­да ыайд ыилиш фикрни бщлишни англатади, диыыатни мазкур фикрнинг турли моментларида ва ыисмларида тутиб туришга ёрдам беради, ъамда фикрнинг ыисмларини янада чуыурроы тушунишга имкон туьдиради. Шу туфайли кенг, изчил, системали мулоъаза юритиш, яъни тафаккур жараёнида туьилган ъамма асосий фикрларни бир-бири билан аниы ва тщьри солиштириб кщриш мумкин бщлади. Шундай ыилиб, сщзда фикр­ни ифодалашда тафаккурнинг энг муъим зарурий, дискурсив, яъни мулоъазали, мантиыий бщлакларга ажратилган ва англашилган томонлари берилган бщлади. Фикрни сщзда ифодалаш ва мустаъкамлаш туфайли, у йщыолмайди ъамда пайдо бщлиши биланоы щчиб ыолмайди. Фикр сщз ибораларида—оьзаки ёки ъатто ёзма сщз ибораларида мустаъкам ыайд ыилинади. Шунинг учун, керак бщлиб ыолган пайтда, мазкур фикрга яна ыайтиш, уни янада чуыурроы щйлаб, текшириб кщриш ва ыайта щйлаш давомида бошыа фикрлар билан солиштириб кщриш имконияти саыланиб ыолади. Фикрнинг нуты жараёнида ифодаланиши унинг таркиб топишидаги муъим шартлардандир. Бу жараёнда ички нуты аталмиш нарса ъам катта рол щйнаши мумкин: киши вазифани хал этаркан, овоз чиыариб эмас, балки щзича, гщё щзи билан щзи гапиргандай мулоъаза ыилади.


Download 0.73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   61   62   63   64   65   66   67   68   ...   93




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling