Академия наук республики узбекистан

Тадқиқот объекти ва предмети - ипак фиброини ва жун кератини, уларнинг эритмаларини нонютон оқимида ион электродиализи туфайли деформацион ва ориентацион структура ҳосил, қилишини ўрганиш ҳамда қолдиқ ион тутган гел ва чўкма намуналарнинг электр ўтказувчанлик тавсифларини аниқлашдан иборатдир.
Тадқиқот усуллари. Ишда полимер эритмаларнинг гидродинамик, поляризацион-оптик ва реологик усулларидан фойдаланилган. Махсус йиғилган ва электродиализ усули билан тўлдирилган реооптиметр қурилмаси эритмаларни нонютон оқимида, ионларни жадал чиқариб юбориш туфайли фибрилляр оқсилларнинг тартибли структура қилишини ўрганиш учун қўлланилган.
Ҳимояга олиб чиқилаётган асосий ҳолатлар:
- фиброин ва кератинни ион тутган эритувчиларда босқичли тарзда эриш хусусиятларини аниқлаш ҳамда нонютон оқим ва ион электродиализини амалга оширишга имкон берувчи биополимер эритмаларни танлаш учун критик параметрларни белгиланиши;
- эритмаларни оқиш динамикаси ва ҳароратига боғлиқ бўлган, молекуляр занжирлар таъсирлашиб структуравий ташкилланиш туфайли гистерезис самарасини намоён қиладиган силжиш ва бўйлама майдонларда фибрилляр оқсилларни нонютон хоссалари ҳақидаги маълумотлар;
- ион электродиализини эритмаларни нонютон оқимида деформацион ва ориентацион структура ҳосил қилишига таъсири ҳамда оқсилларни юқори тартибли ва қолдиқ ионлар тутган гел ва чўкма намуналарни олиниши ҳақидаги натижалар;
- қолдиқ ионлар тутган гел ва чўкма намуналар электр ўтказувчанлигини ўрганиш натижалари. Намуналарни таркиби, ҳарорати ва молекуляр занжирларини тартибланишига боғлиқ ҳолда электр ўтказувчанлик механизмини аниқланиши;
- эритмаларни нонютон оқимида ионларни жадал чиқариб юбориш натижасида фибрилляр оқсилларни структура ҳосил қилишини тадқиқот қилиш учун ишлаб чиқилган электродиализ билан тўлдирилган реооптиметр усули;
Илмий янгилиги қуйидагилардан иборат бўлиб, унда илк маротаба:
- ноноютон оқимда фибрилляр оқсилларнинг структуравий ташкилланиши ва таъсирланиши эритмаларни силжиш ва бўйлама оқимларида кузатилган гистерезис самаралари асосида таҳлил қилинган. Ҳароратни ошиши билан оқсиллар гистерезислари юзаларини кичрайиши кўрсатиб берилган;
- электродиализ воситасида ионларни жадал чиқариб юбориш орқали эритмаларни нонютон оқимида фиброин ва кератинларни деформацион ва ориентацион структуралар ҳосил қилиш имконияти аниқланган. Фибрилляр оқсилларнинг занжирлари юқори даражада ориентация факторига ва кам миқдорда қолдиқ ионлар эга бўлган геллари ва чўкма намуналарини олиш шароитлари аниқланган;
- фибрилляр оқсиллар геллари ва чўкма намуналарининг электр ўтказувчанлик тавсифлари макромолекулаларни тартибланиш даражаси ва ионлар миқдорига боғлиқлиги аниқланган;
- нонютон оқимида ионларни жадал чиқариб юбориш шароитида фибрилляр оқсилларни структура ҳосил қилишини тадқиқот қилиш учун электродиализ билан тўлдирилган реооптиметр усули ишлаб чиқилган.