Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti axborotlashtirish texnologiyalari
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 4.Mustaqil ishlash uchun savol va topshiriqlar
- 4-masala (И.В. Мешчерский 13.8).
- 5-masala (И.В. Мешчерский 14.3).
- 7-masala (И.В. Мешчерский 14.14).
14. M nuqta vint chizig’i bo’ylab harakatlanadi. Silindrik koordinalar sistemasida uning harakat tenglamalari yt z kt a r , , ko’rinishga ega. Nuqta tezlanishining silindrik koordinatalar sistemasi o’qlardagi proyeksiyalari hamda tezlanishning urinma, normal tashkil etuvchilari va vint chizig’ining egrilik radiusi topilsil. A M O B 13-masala 323 4.Mustaqil ishlash uchun savol va topshiriqlar 1. Nuqtaning tezlanishi dekart koodinatalar sistemasida qanday topiladi? 2. Qanday tekislikka yopishma tekislik deyiladi? 3. Qanday tekislikka normal tekislik deyiladi? 4. Trayektoriyaning bosh normali qaysi tekisliklarning kesishish chizig’idan iborat? 5. Nuqta trayektoriyasi qaysi tekislikda yotadi? 6. Egri chiziqning egriligi yoki egrilik radiusi qanday topiladi? 7. Tabiiy koordinatalar sistemasida nuqtaning tezlanishi qanday topildai? 8. Nuqta tezlanishining radial va transversal tuzuvchilari qanday topiladi? 9. Nuqtaning tezlanishi qutb koordinatalar sistemasida qanday topiladi? 10. [6]dan 12.2, 12.4, 12.6, 12.8, 12.10, 12.12, 12.14, 12.16, 12.20, 12.24 masalarni yeching. 1. “Nuqta tezlanishi” mavzusini takrorlash va mustahkamlashga doir SAVOLLAR. 1. Nuqtaning tezligi deb nimaga aytiladi? 2. Nuqtaning tezlanishi deb nimaga aytiladi? 3. Nuqta tezlanishining vektorli ifodasi qanday yoziladi? 4. Nuqta tezlanishining dekart o`qlaridagi proeksiyalari qanday ifodalanadi? 5. Nuqta tezlanishinig moduli nimaga teng? 6. Tezlanish vektorining yo`nalishi qanday aniqlanadi? 7. Normal tezlanish deb nimaga aytiladi? 8. Urinma tezlanish deb nimaga aytiladi? 9. Aylana bo`ylab harakat etuvchi nuqtaning tezlanishi nimaga teng? 10. Nuqtaning tezlanishi qutb bo`ylab koordinatalarida qanday ifodalanadi? 324 1.3. “Nuqtaning tezlanishi” mavzusidagi amaliyot mashg`ulotining texnologik modeli. 7-amaliy mashg`ulot “Nuqtaning tezlanishi” O’quv soati – 2 soat Talabalar soni: 25 ta O’quv mashg’ulot shakli Individual tipshiriqlarni bajarishga asoslangan amaliy mashg`lot Amaliyot rejasi 1.Nuqtaning tezlanishimavzusiga doir asosiy tushunchalarni takrorlash. 2.Mavzuga doir namunaviy masalalar yechish 3.Darsda mustaqil yechish uchun masalalar. 4.Mustaqil ish uchun savol va topshiriqlar. 5. Adabiyotlar O`quv mashg`ulotning maqsadi: Mavzuga doir masalalar yechishda mavjud uslubiy tavsiyalardan samarali foydalanish va kerakli ko`nikmalarni hosil qilish. Pedagagik vazifalari: O’quv faoliyati natijalari: Nuqtaning tezlanishini topishga doir asosiy tushunchalarni takrorlash. Masalalar yechish bo`yicha uslubiy tavsiyalarni o`rganish. Nuqta tezlanishini topishga doir bilimlarni mustahkamlash. Normal va urinma tezlanishlarni topish, ko`nikmalarni hosil qilish. Qo`yilgan savollarga javob beradilar. Nuqtaning tezlanishini topishga doir asosiy formulalarni biladilar. Masalalar yechish bo`yicha tegishli uslubiy tavsiyalardan yaxshi foydalana oladilar. Nuqta tezlanishining tabiiy koordinatalardagi ifodasi haqida tushunchalarga ega. O’qitish vositari Ma’ruza matni,kompyuter saydlari, doska ekspert varaqlari, 325 1.2. “Qattiq jismning ilgarilanma va qo`zg`almas o`q atrofidagi aylanma harakati” mavzusining texnalogik xaritasi. Ish bosqich- lari O’qituvchi faoliyatining mazmuni Tingloichi faoliyatining mazmuni 1- bosqich (20min) 1.5 O`quv mashg`uloti mavzusi, savollarni va o`quv faoliyati natijalarini aytadi. 1.6 Baholash me’zonlari (2-ilova) 1.7 Pinbord usulida mavzu bo`yicha ma’lum bo`lgan tushunchalarni faollashtiradi. Pinbord usulida natijasiga ko`ra tinglovchilarning nimalarda adashishlari, xato qilishlari mumkinligining tashxizini amalga oshiradi (1-ilova). 1.8 Mavzuni jonlashtirish uchun savollar beradi. (3-ilova). Tinglaydilar. Tinglaydilar 2- bosqich Asosiy bo’lim. (50min) 2.1 Savol yuzasidan mini ma’ruza qiladi. 2.2 Ma’ruza rejasining hamma savollar bo`yicha tushuncha beradi (4-ilova). 2.3 Ma’ruzada berilgan savollar yuzasidan umumlashtiruvchi xulosa beradi. (5-ilva). 2.4 Tayanch iboralarga qaytiladi. 2.5 Talabalar ishtirokida ular yana bir bor takrorlanadi. Tinglaydilar. Tinglaydilar. UMK ga qarydilar UMK ga qarydilar Har bir tayanch tushuncha va iboralarni muhakama qiladilar. grafiklardan foydalanish O’qitish usullari texnikasi Amaliy mashg`ulot, topshiriqlar, amaliy ishlash usuli, suhbat, guruhlarda ishlash usuli. Baxs munozara usuli. Charxpalak O’qitish shakllari Indivudal, guruh O’qitish sharoiti Texnik vosiitalar bilan taminlangan,guruhda ishlash usulini qo’llash mumkin bo’lgan auditoroya Monitoging va baholash Og`zaki savollar, blis-so`rov 326 3- bosqich Yakun lovchi (10min) 3.1 Mashg`ulot bo`yicha yakunlovchi xulosalar qiladi. Mavzu bo`yicha olingan bilimlarni qayerda ishlatish mumkinligi ma’lum qiladi. 3.2 Mavzu bo`yicha bilimlarni chuqurlashtirish uchun adabiyotlar ro`yxatini beradi. 3.3 Keyingi mavzu bo`yicha tayyorlanib kelish uchun savollar beradi. Savollar beradilar UMKga qaraydilar. UMK ga qarydilar Vazifalarni yozib oladilar. 7-amaliy mashg’ulot 2. Qattiq jismning ilgarilanma va qo’zg’almas o’q atrofidagi aylanma harakatiga doir namunaviy masalalar yechish. Uslubiy tavsiyalar. Qattiq jismning qo’zg’almas o’q atrofidagi aylanma harakatiga doir masalalarni quyidagi tartibda yechish tavsiya etiladi: Birinchi tur masalalar – qattiq jismning aylanma harakat tenglamasi berilganda uning burchak tezligi, burchak tezlanishi, nuqtalarning chiziqli tezlik va tezlanishlarini topish. 1. Koordinatalar sistemasini shunday tanlash kerakki, o’qlarning bittasi, masalan, Z o’qi jismning aylanishi o’qi bilan ustma-ust tushsin. 2. Burchakning o’zgarish qonunidan foydalanib, burchak tezlik va burchak tezlanishlarning aylanish o’qidagi proyeksiyalari topiladi. 3. Burchak tezlik va burchak tezlanishlarni topilgan qiymatlaridan foydalanib, jism nuqtalarining chiziqli tezligi, normal va urinma tezlanishlari topiladi. 4. Urinma va normal tezlanishlar topilgandan keyin jism nuqtalarining to’la tezlanishlari topiladi. Ikkinchi tur masalalarda aylanma harakat burchak tezligi yoki burchak tezlanishi berilganda, jismning harakat tenglamasi, nuqtalarning tezlik va tezlanishlarini topish. 327 1. Burchak tezlanishni ifodalovchi differensial tenglamani integrallab, jismning burchak tezligi topiladi. Integrallash o’zgarmaslari boshlang’ich shartlardan topiladi. 2. Burchak tezlikni ifodalovchi differensial tenglamani integrallab, jismning aylanma harakat tenglamasi topiladi. 3. Burchak tezlik va burchak tezlanishlarning berilgan qiymatlaridan foydalanib, jism nuqtalarining tezliklari, urinma va normal tezlanishlari topiladi. 4. Urinma va normal tezlanishlarning topilgan qiymatlaridan foydalanib, jism nuqtalarining to’la tezlanishlari topiladi. 1-masala. Qo’zg’almas o’q atrofida aylanuvchi maxovikning aylanish o’qidan 3 , 0 r m masofadagi nuqtasi 3 3 t t S qonunga muvofiq harakat qiladi. (S- metrda, t-ssekundda). c t 3 1 bo’lgan paytda maxovikning burchak tezligi va burchak tezlanishi topilsin. Yechish. r radiusli aylana bo’ylab harakatlanuvchi nuqta tezligining modulini dt dS tenglamalardan foydalanib topamiz: 2 3 3 3 3 t dt t t d dt dS . (a) Nuqtaning urinma tezlanishining modulini dt d W formuladan foydalanib topamiz: t dt t d W 6 3 3 2 (b) Nuqta tezligi va urinma tezlanishlari modullarini burchak tezlik va burchak tezlanishlar orqali ifodalaymiz, ya’ni r , r W . Bu formulalardan r , r W . 328 (a) va (b) tengliklarga asosan: t t t t 20 3 , 0 6 , 1 10 3 , 0 1 3 2 2 t=3 c bo’lgan paytda 2 2 1 60 1 3 20 , 1 100 1 9 1 10 c c c c . 2-masala. Elektromotor ishga tushirilganda uning r=0,4 radiusli rotori 2 3 , 0 t qonunga muvofiq harakatlanadi ( секундда t радиана , ). T=10c bo’lgan paytda rotorning burilish burchagi , burchak tezligi, burchak tezlanishi, shuningdek rotor gardishidagi nuqtaning tezligi, normal va urinma tezlanishlari topilsin. Yechish. t 1 =10c ni harakat tenglamasiga qo’yib, burilish burchagini topamiz: 30 10 3 , 0 ; 10 2 1 c t rad Harakat tenglamasidan tegishli hosilalarini olib, burchak tezlik va burchak tezlanishlarini topamiz, ya’ni 2 2 2 2 6 , 0 6 , 0 ; 6 , 0 с с рад dt d dt d t dt d ; 1 1 6 6 10 6 , 0 ; 10 с с рад c t Rotor gardishidagi nuqtaning tezligi: с м c м r 4 , 2 1 6 4 , 0 . Nuqtaning normal va urinma tezlanishlari: . 24 , 0 1 6 , 0 4 , 0 , 4 , 14 4 , 0 76 , 5 2 2 2 2 2 2 с м с м r W с м м с м r W n n 3-masala. Markazdan qochma regulyator vali 1 240 мин n chastota bilan aylanadi. A sharlar markazlarining normal tezlanishlari topilsin (163-shakl). l=0,4 m, qolgan o’lchamlar shaklda ko’rsatilgan. 329 Yechish. Qattiq jismning aylanish chastotasi berilganda uning burchak tezligi quyidagi formuladan topiladi: 1 30 с n . Bunga asosan: 1 8 30 240 с Normal tezlanishni (7.19.17) formuladan foydalanib topamiz, ya’ni , 2 h W n bu yerda h-A shardan aylanish o’qigacha bulgan masofa. 163-shaklga asosan: м M h 3 , 0 ) 1 , 0 2 , 0 ( Natijada . 3 , 189 8 3 , 0 2 2 1 с м с м W n 4-masala (И.В. Мешчерский 13.8). Motor o’chirilgan paytda 40 с рад ga to’g’ri keladigan burchak tezlik bilan aylanayotgan samolyot propelleri to’xtaguncha 80 marta aylanadi. Propeller aylanishini tekis sekinlashuvchan deb hisoblab, motor o’chirilganda propeller to’xtagunicha qancha vaqt o’tishi topilsin. Yechish. Tekis sekinlashuvchan aylanma harakatda burchak tezlikni va burchakni o’zgarish qonunlarini olamiz, ya’ni . 2 , 2 0 0 t t t Motor to’xtaganda: ; 0 . , 160 2 80 с рад 40 0 . Bularni yuqorida keltirgan tenglamalarga qo’yamiz: 2 40 160 ; 40 0 2 t t t t t t 2 40 40 160 ; 40 A A 30 0 h b=0,2m 163-shakl 330 Bundan: t=8c. 5-masala (И.В. Мешчерский 14.3). Tinch holatdagi A shkivli stanok elektromotorning uzluksiz tasma bilan harakatga keltiriladi; shkivlarning radiuslari , 75 1 cм r ; 30 2 cм r elektromotorning harakatga keltirilgandan keyin burchak tezlanishi . 4 , 0 2 с рад Tasmaning shkivlar bo’ylab sirg’anishini hisobga olmay, stanok qancha vaqtdan keyin с рад 10 ga teng burchak tezlikka ega bo’lishi aniqlansin (164-shakl). Yechish. A va B shkivlar gardishlaridagi nuqtalarning urinma tezlanishlarini (7.19.17) formuladan foydalanib topamiz: A A B B r W r W 2 ) ( 1 , Tasma shkivlar bo’ylab sirg’anmaydi, shuning uchun A B W W bo’ladi. Bu munosabatdan: B A r r 1 2 bundan 2 2 1 с рад r r B A A shkiv tekis tezlanuvchan harakat qiladi, shuning uchun uning burchak tezligi (7.19.4) formulaga asosan quyidagicha hisoblanadi: t А АО А . A shkivning boshlang’ich burchak tezligi T t АО , 0 paytda с рад A 10 ga teng. Bularni yuqoridagi tenglamaga qo’yamiz: T с рад с рад 2 10 Bundan с Т 10 164-shakl 2 2r A B 1 2r 331 6-masala. Radiusi R=10 cm bo’lgan A val unga osilgan P tosh bilan aylantiriladi. Toshning harakati 2 100t x tenglama bilan ifodalanadi, bunda x- toshdan qo’zg’almas OO 1 gorizontgacha bo’lgan santimetrlar hisobida ifodalangan masofa, t-vaqt (sekundlar hisobida). T paytda valning burchak tezligi va burchak tezlanishi , shuningdek, val sirtidagi nuqtaning to’la tezlanishi W aniqlansin. Yechish. Masofaning o’zgarish qonunidan foydalanib, P toshning tezligini topamiz, ya’ni сек см t dt dx 200 P toshning tezligi baraban chetidagi nuqtalar tezligi bilan bir xil bo’lgani uchun bu tezlikni baraban nuqtasining tezligi deb topamiz, ya’ni R . Bundan сек рад t 20 . Endi P toshning tezlanishini topamiz: 2 200 сек cм dt d W . P toshning tezlanishi baraban chetidagi nuqtalarning urinma tezlanishi bo’ladi, ya’ni R W сек cм W W , 200 2 . Bulardan: 2 20 сек рад . (7.19.17) formulalardan foydalanib, normal tezlanishini topamiz: , 2 R W n bundan 2 2 400 сек рад t W n . Endi to’la tezlanish modulini topamiz: 2 4 2 2 400 1 200 с cм t W W W n . P n W W x P x 165-shakl 1 O O A 332 7-masala (И.В. Мешчерский 14.14). Markazlashtirilmagan krivoship- polzunli mexanizm porshinining harakat tenglamasi yozilsin; krivoshipning aylanish o’qidan yo’naltiruvchi lineykagacha bo’lgan masofa h ga, krivoship uzunlig r ga, shatun uzunligi l ga teng; Cx o’q polzun yo’naltiruvchisi bo’ylab yo’nalgan. Masofalar polzunning chetki o’ng holatidan boshlab hisoblanadi (166- shakl). Yechish. 166-shaklga asosan: X=OE-OD. (a) E O masofani COB uchburchakdan topamiz: 2 2 h l r E O (b) 166 a-shakl mexanizmning ixtiyoriy paytidagi vaziyatiga mos, 166 b-shakl mexanizmining boshlang’ich holatiga mos. 166-shakldan: cos ; sin , ) ( , 1 1 2 1 2 1 1 1 r OA h r AA AA l B A B A A O D O Demak 2 2 sin cos r h l r D O (c) (b) va (c) larni (a) tenglamaga qo’yamiz: , cos sin 2 2 2 2 r r h l h l r х yoki Download 5.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling