Amaliy antropologiya va biomexanika asoslari

O’ng va chap oyoq panjaiarin uzunligi bo’yicha farqi___________________

Jinsi						ALoj.., mm
	-12,5	-10	-7,5	-5	-2,5	0	2,5	5	7,5	10	12,5
Erkaklar	0	5	20	61	134	210	133	55	17	5	0
Ayollar	1	5	17	60	125	186	123	62	19	4	0
Oyoq bilan qo’l panjalarining o’lchamlarini o’zaro bog’lanishi. Odam qo’l
panja mushtining kuchoq o’ichami				Om bilan, oyoq panjasining uzunligi La.p orasidagi
bog’lanish (глт=0.6) quvidagi tenglama bilan ifodalanadi;

L0.P. = Om + 86

Bu tenglamani soddalashtirib, oyoq panjasining uzunligi o’rtacha qiymatga ega bo’lganda. qo’l panjasi mushtining kuchok o’lchamiga teng deyish mumkin, ya'ni

• 
  Lap.
  

Oyoq panjasining uzunligi o’lta miqdordan katta bo’lganda uning har bir santimetriga nisbatan, mushtning quchoq o’ichami taxminan 3,5mm katta; uzunligi kichik bo’lsa, har bir santimetriga nisbatan musht 3,5mm kichik bo’ladi. Shuningdek, mushtning quchoq o’ichami bilan oyoq panjasini kaft-barmoq kuchok o’ichami orasida juda yaxshi korrelyabion bog’lanish bor (r “ 0,8).

Bolalarning oyoq panjasini uzunligi va yoshi o’rtasidagi bog’lanish. Antropologiya ilmiy tekshirish instituti (НИИ антропологии при МГУ) va Markaziy travmotologiya va ortopediva instituti (ЦИТО) larida, bir yoshdan o’n etti yoshgacha 3000 ta bolalar oyoq panjasining o’lchamlari olingan [12,13]. Tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki. qiz bolalarning oyoq panjasini hamma o’lchamlarining o’rta arifmetik absolyut miqdorlari o’g’il bolalarga nisbatan kichik (2.19 jadval) va bu holat jinsiy deforfizmni ta'siri xisoblanadi.

Eslatma. deforfizm -jinsiy baloqatga etish davri

Ikki jinsiy guruhda ham quyidagi qiziqarli hususiyat namoyon bo’ladi: birdan uch yoshgacha bolalarda oyoq panjasining o’rtacha miqdordagi quchoq o’ichami uning

uzunligidan katta, to’rt yoshga kelib bu ikki ko’rsatkichni o’rta miqdorlari tenglasha boradi va keyinchalik oyoq panjasining o’rta uzunligi quchoq o’lchamiga nisbatan kattalashadi. Bu hususiyatni bolalar uchun qolip va poyabzal loyixalashda albatta hisobga olish lozim.

					2.19 jadval
			....... ...	i	■»
	Oyoq panjasining uzunligi		Oyoq panjasining tashqi tutam
Yoshi yillar				bo’yicha o ’lchami
	Qiz bolalar	O’gil bolalar	Qiz bolalar		O ’gil bolalar
1	123,3	124,4		141,9	146,0
2	135,9	, 139,3		146,9	153,5
3	150,0	152,6		153,5	155,9
4	162,2	166,3		162,2	167,2
5	172,3	170,9		167,2	171,6
6	183,3	183,4		174,9	180,2
7	191,1	191,9		181,8	184,4
8	205,5	206,7		188,0	194,2
9	213,9	215,2		194,7	200,4
10	221,3	224,2		201,5	207,6
11	228,5	232,7		207,9	214,2
12	233,7	241,3		213,8	221,6
13	237,5	249,4		218,1	228,9
14	240,0	256,1		221,2	235,6
15	241,8	261,5		223,0	240,8
16	242,4	266,4		225,1	245,8
17	243,4	269,1		226,7	248,7

S 7 P /1 13 15

«

5^7 9 It J3 fS	125 15$ *S 155 165 175 155 195 JOS
Ёшн, йияяар1	€
б

2.29-rasm. O’g’il (1) va qiz (2) bolalarni oyoq panjasining uzunligini (a) va bo’yini (b) yoshi bo’yicha o’zgarishi va turli yoshdagi bolaiarning oyoq pajasini uzunligini (v) taqsimlanish grafiklari

Xayotni birinchi davrida, ya'ni tug’ilgandan uch yoshgacha, oyoq panjasining sezilarli yuqori o’sish sur'ati kuzatiladi. 3 yoshdan 11 yoshgacha o’sish jarayoni sekinlasha boradi, 11-12 yoshga kelib pubertat tezlanish davri kuzatiladi, keyinchalik

119

o’sish tezligi kamayib borib, ko’pchilik o’spirinlarning 17-19 yoshda o’sish to’xtaydi. qiz bolalaring erta jinsiy baloqati tufayli o’sishni pubertat tezlanishi va uni tugashi o’g’il bolalarga nisbatan 1-2 yil ilgariroq sodir bo’ladi. Ko’pincha qiz bolalarni oyoq panjasini o’sishi 15 yoshda, o’g’il bolalarda 18 yoshda tugaydi (2.29,a,b-rasm). 1-4 yoshli bolalar (2.29,v-rasm) oyoq panjasining o’lchamlarini notekis o'zgarishi transkressiv haraktyerga ega. ya'ni o’lchamlarning taqsimlanish chizig’ini uchlari vonma - yon guruhlar xududiga kirib ketadi. Lekin ulaming o’rta miqdorlari bir tekisda o’sib boradi. Eslatma: Pubertat

davri - jinsiy rivojlanish davri.

Oyoq panjasining o’lchamlarini yoshiga nisbatan o’zgarishi. Odamlarning yoshiga qarab oyoq panjasining o’lchamlarini o’zgarishi ma'lum [14]. Buni aniqlash uchun ayollar jamoasida o’lchamlar o’tkazilgan va ular yoshiga qarab uch guruxga ajratilgan: birinchi (18 dan 24 yoshgacha) guruxda 380 nafar; ikki (25 dan 44 yoshgacha) guruxda 583 nafar; uchinchi (45 dan 60 yoshgacha) guruxda 432 nafar ayollar o’lchamlari tadqiqot qiiingan. Har bir yosh guruxda oyoq panjasining uzunligi

tovon tengligi IIIt , tutam kengligi UItL, va 0.68/0.72 La,n kesimidagi quchoq o’ichami Ott. o’lcham ko’rsatkichlarini asosiy statistik miqdorlari hisoblab topilgan (2.20 jadval).

Bu jadvalni oxirgi ustunida, hamma o’rganiluvchi ko’rsatkich miqdorlar ini solishtirish maqsadida, oyoq panjasini uzunligi 240mm ga keltirib olingan. Natijalar taxlili, oyoq panjasini hamma o’lchanilgan ko’rsatkichlari yoshiga qarab o’zgarishni isbotladi. Ko’rsatkichlaming o’rta arifmetik miqdorlarini guruxlararo solishtirish natijasida birinchi yosh guruxida boshqa ikki guruxning shu ko’rsatkichlaridan tubdan farq qilishi aniqlandi. Ikkinchi va uchinchi guruxlar oraliqida bir xil ko’rsatkichlar farqi sezilarli emas (2.21 jadval).

18 dan 60 yoshgacha odamlarning oyoq panjasining o’lchamlarini o’zgarishi turli

omillarga bog’liq.

Birinchidan bolalar va o’smirlaming panja o’lchamlarini kattalashuviga

akseleratsiya jarayoni ta'sir etsa; ikkinchidan yoshiga qarab statik deformatsiyalar

(ko’ndalang yassilashishi. bosh barmoqni “valgus’*tashqariga “valgus” og’ishi)ni ta'siri hisoblanadi. Bunday hollarda, oyoq panjasining old qismini kengayishi natijasida uzunligi kamayadi.

Bundan tashqari, ko’ndalang va quchoq o’lchamlarini o’zgarishi, ayollami yoshiga qarab teri osti yog’ qatlamini qalinligi o’zgarishi sababli vujudga keladi.

Birinchi yosh guruxda. asosan akseleratsiya jarayoni ta'sirida oyoq panjasining uzunligini oshishi kuzatilsa: ikkinchi va uchinchi guruxlarda akseleratsiya ta'siri kamayadi, lekin boshqa omillar ta'siri ortib boradi. Masalan: yuqoridagi jadvaldan ko’rinib turibdiki, oyoq panjasini tovon kengligini UIL. bo’yicha farqi \,5A,5mm

a §
s -SP-g

1. 
   1_U 1_Я rs ^ £
   

• 
  'С о
  

ko’rsatkichlari		*	a
		й e
		4)	со
		DO О?
		a)	С
		c*	2
statistik
ko’rsatkicharini	1 1
				5