Amaliy yadro fiziкasi

1.7-§. Myossbaнer effekti va 11ni11g qo'llanilisl1i

Yadrolaп1ing ga111111a-nнrla11isl1lari Myossba11er clTekti deb nomla11- ga11 qiziq Ьir hodisa Ьilan bog' langaп . Mazkш efГektпi 1958-yilda 11e­ mis fizigi R. Myossbauer kashГ qilgan ,•а Ь11 kashtiyot uchur1 1960-yil­ da fizika bo'yicha Nobel mukototiga sazovor bo'\gan. Myossb;шer ef._ fekti deb gamma-kva11t\ar11i11g rczo11a11s y11tilisl1iga aytiladi. Bu efГekt

JO

yorug'\ik kvantlaгining atomda 1·ezo11ans yutilishining yadюviy analo­ giyasi \1is0Ыa11adi.
Yadrodaп c\1iqqan gan,ma-kvaпti yaclro11iпg Е uyg'onis\1 eпergiya­ sining harшnasini olib ketrnaydi. Bu ertergiyaning bi1· qismi yadroning rT•• tepki eпergiyasiga sarflaпadi:
, Е 1и1.,,,, = (Е-Т,,.) < Е (1.54)
Yadroni Е ene1·giyagac\1a 11yg'otis\1 uch1111 11nga eпergiyasi q11yida­ giga teпg bo·\gan gamma-kvaпt y11tilishi lozirn:
Е,,,,., = (Е + Т,,.,) > Е ^(1.55)
sababi, епегgiуа va irnp11\s saq\aпish qoпuniga asosaп gaшma-kvant e11e1·giyasi11iпg Ьiг qismi yadroпiпg \,arakatla11is\1 eпe,·giyasiga sarf bo·tadi. Natijada chiqai·i\gaп va y11tilgan gai11111a-kva11t energiyasi 2 .d (tepki уаdю eпergiyasi orqali ifodala11ga11) kattalikka 1110s tush­ maydi.
Kvaпt fizikasi пuqtai 11aza1·idan qaraga11da ltar Ьir uyg'ortgan eпer­ getik sat\1 c\1eksiz rюzik cmas, balki u ЛЕ taЬiiy kcnglik dcb 110111\angaн kenglikka cga. TaЬiiy keпglik G Ьilan belgilanadi. 1.14-гащ,dа energe­ tik sat\1 va cltiziqniпg taЬiiy kengliklari kelti1·ilgan. TaЬiiy keпglik 110a­ niqlik шunosahati orqali aпiqlanadi.

/. /4-rnsm. Uyg'ongan lmlat sathi 1•а cl1izig'ini11g tabliy kengliklari.

31
Rezonans yнtilisl1 shartini q11yidagi ko'rinishdfl yozisl1 mшпkin:

bu yerda
G>2T,,..,

G = !:_
r
( 1 . 56 )

( 1.57)

G- energetik satl111i11g tabiiy kengligi.f- uyg·o11gan lюlatdagi yad­ roning yashasl1 Yaqli.
Uyg'ongan lюlatda yaclro11i11g / yrishash Yaqli qanchalik kicl1ik bo'lsa, ur1ing 111azkur holatdagi e11ergiyasi11i11g 11oar1ic1ligi slн111clialik katta bo·ta d i. Aksincl1a, 11yg·o11gan yadroning/yasliasl1 vaqti qa11cl1alik katta bo' lsa, energiyasini11g qiyniati slшnchalik aniq va garn111a-k,,anl­ ni11g monoxromaliklik darajasi kalta bo' lad i.
Misol tariqasida 129 keV e11ergiyali t1yg'ongan lюlatga Уа f:::: 10-• ⁰ s
o'rtacha yasliash vaqtiga ega Ьо·lga11 ''''Ir yadrosini ola rнiz . (1.57) for­ mula bo•yiclia inazkur energetik satl111i11g kengligiпi aпiqlaymiz:

G = !!._= О, 6.6
10-,s еV. с= .6
6 .1 0 -е6 V

( 1.58)

т I0- ' ⁰ c
Yadro olgar1 tcpki energiyasi (1.59) fomшla bo'yicha a11iqla11adi:
Е2

Т,₀₀ =? ₂ == 0,047 eV
_ ]v/ >...iC
(1.59)

Bu his0Ыasl1larni ;;Fe yadюsi uclшn ham ko'rib chiqarniz. iZFe yadrosi :;со yac\rosining b-par·chalanishi natijasida tryg'ongan holatda hosil bo' la di (J.15-гasm ).
U11i11g gamma-kvanti11ing e11ergiyasi У.е = 1 4.4 keV va yasliash vaqti/ = 1,4· / О·" s energetik sathning kengligini (1.57) forrn11la bo'yicha aniqlay111iz:

G = !!._ "" 6 · 10- ⁹ е r,.
т
Yadro olgaп tepki eпergiyasi:
(1.60)

½·ud == ?

Е"
2 == О, 002 е //.

( 1.61)

_,'vfr ..f C

32

7- ⁵⁷Со Т ½ = 270 kun


7 • (Г½-9 u)

\'