Amaliy yadro fiziкasi
Yuldoshev-Polvonov
- Bu sahifa navigatsiya:
- J.20-rasmda
| Birlam- chi yadro
|
Uchib chiqayot- gan klastcrlar |
Q,McV |
L,/ Lb | |
|
TIIZ' yil | ||||
|
1" Ва |
"С |
- |
~3,0 · 10-• |
- |
|
221Fr |
"С |
31,28 |
8, 14 · IO-" |
>2·10' |
|
n1Ra |
"С |
32,39 |
<1.2· IO-" |
>7,4·10" |
|
|
|
|
(3,7уо0.6)· 10- 10 |
|
|
22 ' Ra |
"С |
33,05 |
(3. lyol.0)· \0 -10 3,07. 1 0-10 | |
|
|
|
|
8.5 · 10- 10 |
|
|
2" Ra |
"С |
31.85 |
(8.5 уо 2,5)· 10- 1 • (7,6 уо з,О) · 10- 1• | |
|
|
|
|
(5,5 уо 2,0)· 10- 10 | |
|
:,2-1Ra |
"С |
30,54 |
6,1. 10- 1 '' (4,3 уо1,2)· 10- 11 |
(2,3 уо о.6)· 1о• |
|
'"Ra
|
14С
|
28,21
|
2.9·10- 11 (3.2уо1.6)· 1О-" (2. 9уо 1.0)· 10- 11 |
|
|
22 Ас |
"С |
30,47 |
6 · \ o-lZ <4· 10- 13 |
>7· 10 1 • |
|
""Th |
:оо Ne |
- |
-1 0- 11 ? |
- |
|
:э"Т\1
|
24Ne |
57.78 |
5.6· IO-" (5,6уо 1,0)· 1 о-13 |
(1,3 уо 0,3)· IO" |
|
|
23f |
51.84 |
<4- 10- •1 |
|
|
"'Ра |
24Ne
|
- |
9.97· 10-is 1.34 · 10"11 |
>8 · 10 17 |
|
шu |
"Ne |
|
(2,0 уо 0,5) . 10- 12 |
|
|
|
62,31 |
2-10-" |
(3,4 уо 0,8)· 1О" | |
|
"Mg |
|
1,18· 10- 11 |
| |
|
"-''U
|
:•Ne :,Ne :•мg |
60.50 60.85 |
(7,5 + 2,5)· 10- 11 (5.3 + 2.3)· 1о-" 1.3. 10-11 |
|
38
Davomi
|
|
"Mg |
74,13 |
1. 10- 13 |
|
|
|
|
|
(1,4 уо 0,2)· 10- 13 | |
|
"'U |
24Ne
|
58.84
|
9 • 10- 14 <4• 10 - 12 | |
|
"'U
|
'"Ne "Ne '"Mg '''Mg |
55,96
72.20 |
8· 1о-" <5 · 10-" 1,8 · 10- 12 |
>9· 1020 |
|
|
"Ne |
|
9· 10- 12 -2 10- 13 |
|
|
"'6U |
26Ne '"Mg |
57.36 58,11 |
>1.4· 10' 0 | |
|
|
'"Mg |
72,20 |
| |
|
""Р11 |
:::вмg |
79.67 |
2 · 10- 14 |
-1,5· 10 14 |
|
"'"Pu
|
"Si '"Mg |
91,21 75,93 |
1,38. 1 0-1• 5,62. 10- 11 |
- 6,5 · 1017 -1,5· 10" |
|
|
'"Mg |
77.03 |
|
|
|
0
|
'·'Si |
90.95
|
<1,3. 10-13 6- 1O- is |
>5· 10 1• |
|
"'Np |
'"Mg |
75,02 |
1,8. 10- 14 |
>5. 10 1• |
|
"'Ат |
"Si |
93,84 |
2,6· 10-1] |
>9 · 1 0' 6 |
Og'ir yadrolar sol1asida asosiy parclшla11isl1 tшi alfa-parclia!anish l1is0Ыanadi. S!111 sabaЫi, Ьн jadva[da tajribada kнzati!adigan klaster parclia!anisl1!ar a!fa-parc!iala11isl1ga qiyoslaslitiгilgan. 811 jadvalda Ьir lamcl1i yadro. 11cl1ib cl1iqayotgan klasterlar, parclialanish e11eгgiyasi Q, klaster cl1iqisl1 el1ti1110l[igi11i11g alfa-zarra cl1iqish el1ti111olligiga nisbati L/Lь, klaster nisЬiy cl1iqisl1ning yariш parclialanish davrlari keltiril gan. В11 jadvalni11g tahlili shuni ko·rsatadiki. ba'zi Ьir yadrolarda 11ey tro11larr1iпg katta mic1dorda ortiqclia bo'lishi neytronga Ьоу bo'lgan ye11gil пuklidlarning eшissiyasiga (cl1iqishiga) imkon beradi.
Ato111 yadrosida11 ucl1ib chiqqan 14 С yadrosi, yarim o'tkazgicbli
detektorlaп1iпg DY е-Уе teleskopida qayd qiliпgan. ''С yadro uchib cl1iqish ehtiшolligi. b-zarrani cl1iqisl1 ehtimolligiga nisbati L, / Lь =
=( 8,5уо2,5) ·1 0- 1 0 teпg ekar1ligi aпiqlandi.
39
Кlaster 1·adioaktiv]ik kasl1f etilis11iga olib keluvcl1i lial qiluvcl1i 0111il bu radioaktiv parcha1anuvc11i izotopni tanlasl1 bo'ldi.
Agar klaster parcl1alaпisl1 пatijasida ikki marta sel1rli 2',;РЬ izotopi ga yaqi11 izotop lюsil bo·]sa. eпergiya bo'yiclia maksimal ustш1lika ega bo'ladi. Bu11da klasterпiпg pote11sial to'siqdaп o•tisJ1 el1ti111olligi osliadi. bu esa mа'lшп Ьir klastemiпg lюsil bo'lishi Ьilап bog'liq bo·(gan par chala11isl1 el1timo1ligi11i osl1i1·adi. Tez огаdа 14С yadro11i11g spo11ta11 t1cl1ib cl1iqishi 221 Fr, 221 Ra, 222Ra izotoplarda ayon bo·Jdi. Hozir·gi vaqtda klas ter radioaktivlik aniqlangan 10 dan ortiq izotoplar· 111a'l11mdir. 14С yacl ro chiqisl1i Ьilап bir qatorda 24Ne. 20Ne, 28 Mg. ' 2Si izotoplaг cl1iqisl1i1ari ham kuzatiladi.
Og·ir klasterniпg cl1iqisl1 el1timolligiпiпg Ь-zапа cl1iqish elнimolli giga nisbati -1 о-•0 - 1 0·13 iпteгvalda joylasl1ga11. Arnrno ayгirn lюllarda,
·'
masalan 28 0Mg izotoplaшiпg cl1iqish ehtimolliklai·i 1 0-17 gaclia tusl1ishi
mumkin.
2 - - -
34 35 36 37 зs z2/A
1.19-rasm. Кlaster 1·adioak ti1,fik (mщtalar) ,,а spontan
Ьо'/i11ish (k1·estik) /101/а ridayarim parcl1alanish logarifmining Z'IA Ьо 'linis/1 parameu·iga bog 'lanishi.
Klaster radioaktivlik taЬiatiпi ttrslш лish uchuл t1sl1bt1 lюdisaпi. b-par cl1ala11isl1 va kuchli assi1nrnet1·ik yadro bo'liпisl1lari Ьila11 solisl1tirish taЬiiydir.
Atom yadrosi bo']inisl1ida yadгoda katta o'zgai·is11 sodir· bo'ladi va tr ikki ta bo'lakka bo'liпadi. Agar bo"linisl1da11 oldin t1 kt1cl1li defor111atsiyala11ga11 va cho•zilga11 bo'lsa. bo'li11isl1 sodir· bo'ladi. Uzilish 111orne11tida defoпnatsiya para rnetri mt1voza11at qiymatida11 ikki mar·ta katta bo'ladi. Uzi1is11 (bo'linisl1) 11atijasi da kucl1li tryg'oпgan defonnatsiyalanga11 bo'laklar hosil bo'ladi. Ula111i11g ucl1ib ketisl1 jагауопi poteпsial to•siq usti yoki atrofida bo'lar eka11. Bir· пeclia izotop lar uclшn yarim pai·clialaпish davri lo garifminiпg bo'liпish para111etriga Z 2 /A bog'1aпishi 1.19-ra.m,da keltiгilgaп.
Bo'liпish paгametr·i qaпclia katta bo'lsa, og'ir yadrolaming o'z-o'zidan
40
bo"li11isl1i shuncl1a oson bo'ladi. Agar Z2/ A> 46 ,56 shart baja1·ilga11da liar qa11day yadro bcqaюr bo•Jib, spo11tш1 parclialanisl1 imkoniyatiga ega lю·Jadi. Z 2/ А kattalik11i11g 011ib b01·isl1i Ьilan yadюlami11g spontaп bo'li11isl1 el11i11юlligi l1a111 ortib. yadro11i11g yaгirn pш·clialanisl1 dav1·i11ing ka111ayisl1i yaпgi tгa11sura11 ele111entlarпi si11tez qilisl1ga rna'lшn cl1egш·a qo·yadi.
l.l9-rasmdш1 ko'гinadiki, usl1lш bog·Ja11isl1 spo11ta11 bo'li11isl1 uclшn odatda «cho'qqisimoп» ko'Ii11isl1ga ega bo'ladi, slш bilan Ьir vaqtda klaster radioaktivlik uсlшп bo'li11ish pai·a111et1·i osl1isl1i Ьilап уш·iш parcl1ala11ish davri keskiп kamayadi.
Alfa-paгcl1ala11ish bo'li11isl1 jш·ayo11idan qt1yidagi Ьir neclia belgila1·i bo'yicl1a keski11 fш-q qiladi:
b-parclшla11isl1 to"siq osti jaгayoni.
Пastlabki(yoki boshla11g•ich) yadro b-zai-ra va ikkilamcl1i yad roga parcl1ala11gш1da. ikkilamcl1i yadro asosiy yoki kuchsiz uyg'oпgan holatda lюsil bo·Jadi.
b-parcl1ala11isl1 natijasida yadюda katta o'zgaгisl1lar sodiг bo'lmaydi.
Klasteг paгcliala11isl1 doimiysi 1, ya1·i111 parclialanisl1 dav1·i Т 112, vaqt bi1·ligida уаdю si1·tida klaste1· lюsil bo"lisl1 ehtimolligi w va D pote11sia1
to'siqdaп o•tish el11i11101\iklш·i orqali a11iqla11adi:
1 = /112 /Т ,,2 = 1vD (1.65)
Klaster radioakti,,Jik parsial yarim parcl1ala11ish davriniпg Kulon poteпsial to'sig•i sl1affoftigi (to'siqdan o·tisl1 el11imolligi) logarifmi ga bog·Ja11isl1i J.20-rasmda kelti1·ilga11. Bt1 ye1·da solishtirish uchun b-parchalanisl1ga oid bog'la11ish hаш keltirilga11.
Rasmdaп ko'1·i11adiki. 1iamma hollardagi klasterlш· va b-pa.1·cl1a la11isl1da cl1iziqli bog'lanish!ar k11zatiladi.
Alta-paгcl1ala11ish va spontan bo'li11isl1 jarayo11larini o'rganis/1 shu-
11i ko"rsatdiki. ikkala holda hаш 1ial qiluvchi omil bo·lib, b-zarra yoki og'irroq klasterlш·ning potensial to•siqdaп o'tishi /1is0Ыa11adi. Kel ti1·ilga11 dalillar shuni ko·rsatadiki. klaster parchalanishlar ko'proq b-pш·chala11isl1 hodisasiga o'xsliash eka11.
41
50 60 70 80 •ln (Р )
1.2{}-rasm. Klaste,· ,·adioaktivlik parsial ya"im pa"clшlanish dav!'ining К11/оп potensial to 'sig'i shc!tfojligi (to 'siCJ(lan о "/ish el,timolligi) logш·ifiniga bog'/a11is/1i.
Dastlabki yad1·oclan t1chib chiqayotgan klasterlai-ning E,.,n kiпetik energiyasini eksperi111ental o'\chashlarni bt1 xulosaga qo·shimclш dalil sifatida keltirisl1 murnkin. Usl1b11 kinetik energiya q11yidagi ifoda Ьilan aniqlanadi:
Е = Q(F/F,) (1.66)
Ь11 yerda Q - klaster parc\1alanisl1 energiyasi, F. - dastlabki (yoki Ьirlamchi) уаdго massasi, F, - ikkila111cl1i yoki p rclia lш1is\ 1dan ke yin hosil Ьо'\gап уаdго massasi. C\1iqayotgai1 klaste1·\aming massasi oshishi Ьilan (1.66) ba'zi Ьiг cl1etla11ishlar og'iпoq klas\eг]ш· cl1iqa risl1ida b-parclia]ar1isl1 111exanizi111ida11 t1zoq davo111 et11vc\1i 111_ex a nizmga o'tishidan dalolat beradi. Shtшday qi]ib. usl1b11 lюlda liam b-parchalanisl1 jarayo11idagi kaЬi parclialanisl1 ene1·giyasi asosiy 0111il lardan biri hisoЫanadi. Ko'pcl1ilik og'ir yadrolar ikkila yadroga, уа'пi, А А,+ А,_ pai·clialaпishga energetik jihatdaп 11otш·g·1111 bo'ladi. Вш1- dа parchalanisl1 ene1·giyasi quyidagiga teng bo'ladi:
Q = [М(А) - М(А,) - М( А ) ]с 2 • ( 1.67)
Demak, bunda Q kattalik katta s011\i А, va А, larning t11rli ko111bi natsiyalari uch11n mнsbat bo'lar ekan. А1111110 А , va А 111assa soпlari-
42
niпg faqat ba'zi Ьi1· Ьirik111asi kuch\i ajralib шгgаn bo·ladi va parcl1ala- 11isl1da ау11а11 11sl1bu Ьirik111alai· lюsi\ bo' la d i. Parcl1ala11ish e11ergiyasiga berk qoЬiqlai· k11cl1li ta'sir ko'rsatadi. Klas Le 1· parcl1alanisl1 e11ergiyasi yaqqol ko·1·i11adigan inaksi111umga ega. Bu maksiшum neytюnlar bilan
to·\ga11 qoЬiq va N = 8. 14. 20 kaЬi ye11gil r,·aginentlaг osti qoЬiqlari Ьi
la11 bog ' la11ga n. 811 bog·Janisl1 1.21-гая,,dа aniq ko•rinib ttrribdi.
O l:..!....,.-'--'-"'L!.,'-"'-'-'-'- ш .,_..._ ..,_,_,..,_,_,--,'-'-P:
5';0·\;;-'-'-
Download 4.59 Mb.
Do'stlaringiz bilan baham:
